Postanowienie SN - III KK 245/07
Izba:Izba Karna
Sygnatura:III KK 245/07
Typ:Postanowienie SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2008/2/16
Data wydania:2007-12-12

POSTANOWIENIE Z DNIA 12 GRUDNIA 2007 R.
III KK 245/07

Zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary wobec sprawcy
kwalifikowanego zabójstwa z art. 148 § 2 k.k., zagrożonego karą 25 lat po-
zbawienia wolności i dożywotniego pozbawienia wolności, nie stanowi na-
ruszenia prawa materialnego, gdyż nie istnieje przepis zakazujący zasto-
sowania tej instytucji, a przyjęcie konkludentnego zakazu wynikającego z
zaniechania przez ustawodawcę określenia zasad łagodzenia kary 25 lat
pozbawienia wolności prowadziłoby do zmiany określonych w kodeksie za-
sad odpowiedzialności karnej, w sposób naruszający konstytucyjną zasadę
państwa prawa.

Przewodniczący: sędzia SN J. Żywolewska-Ławniczak
(sprawozdawca).
Sędziowie SN: P. Kalinowski, W. Maciak.
Prokurator Prokuratury Krajowej: J. Piechota.

Sąd Najwyższy w sprawie Andrzeja A., skazanego z art. 148 § 2 pkt
2 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 12 grudnia 2007
r., kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść od wy-
roku Sądu Okręgowego w O. z dnia 15 listopada 2006 r.,

o d d a l i ł kasację (...)




U Z A S A D N I E N I E

Wyrokiem z dnia 15 listopada 2006 r., Sąd Okręgowy w O. uznał
oskarżonego Andrzeja A. za winnego popełnienia przestępstwa określone-
go w art. 148 § 2 pkt 2 k.k. w zbiegu z art. 275 § 1 k.k. i skazał go na pod-
stawie tych przepisów, w związku z art. 11§ 2 k.k., a na podstawie art. 148
§ 2 pkt 2 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k., przy zastosowaniu art. 60 § 1 i 6 pkt 1
k.k. wymierzył mu karę 12 lat pozbawienia wolności.
Wyrok w tej części, niezaskarżony przez strony, uprawomocnił się
dnia 28 grudnia 2006 r.
Od tego wyroku, w części dotyczącej kary wymierzonej Andrzejowi
A., kasację na niekorzyść skazanego wniósł Prokurator Generalny.
Zarzucił ,,rażące i mające wpływ na treść wyroku naruszenie przepi-
sów prawa materialnego to jest art. 60 § 1 k.k. i art. 60 § 6 pkt 1 k.k., pole-
gające na nadzwyczajnym złagodzeniu orzeczonej kary pozbawienia wol-
ności za czyn z art. 148 § 2 pkt 2 k.k. zagrożony karą 25 lat pozbawienia
wolności lub karą dożywotniego pozbawienia wolności, podczas gdy prze-
pisy prawa nie przewidują możliwości zastosowania nadzwyczajnego zła-
godzenia dla tych rodzajów kar".
W oparciu o tak sformułowany zarzut wniósł o uchylenie zaskarżone-
go wyroku w części orzeczenia o karze wymierzonej Andrzejowi A. i prze-
kazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgowemu w O. do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego nie jest zasadna i nie zasługuje na
uwzględnienie. Nie jest bowiem możliwe podzielenie podniesionego w niej
zarzutu rażącej obrazy prawa materialnego.
Instytucja nadzwyczajnego złagodzenia kary jest jednym z instrumen-
tów sędziowskiego wymiaru kary. Pozwala na właściwą ocenę różnego ro-
dzaju czynów wypełniających tę samą kwalifikację prawną, jak i różnorod-
nych okoliczności charakteryzujących sprawców, których suma niejedno-
krotnie powoduje, że w odniesieniu do konkretnego sprawcy - nawet naj-
niższa kara przewidziana w sankcji przepisu części szczególnej byłaby zbyt
surowa.
Instytucja ta pozwala także na właściwe ukształtowanie represji wo-
bec sprawców czynów o ograniczonym stopniu bezprawności, winy, szko-
dliwości społecznej, zapewnia sprawiedliwy wymiar kary za przestępstwa
popełnione w innej formie stadialnej niż dokonanie lub w innej formie zjawi-
skowej niż sprawstwo.
Nadzwyczajne złagodzenie kary uregulowane w art. 60 § 1 k.k. ma
charakter uniwersalny - może więc mieć zastosowanie do sprawcy każde-
go przestępstwa, o ile wystąpią przesłanki określone w art. 60 § 1 lub 2
k.k., a jdnocześnie fakultatywny - zatem jego zastosowanie jest prawem, a
nie obowiązkiem sądu. Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach jednolicie
prezentował stanowisko, zwracając uwagę na fakultatywny charakter nad-
zwyczajnego złagodzenia kary określonego w art. 60 § 1 k.k., że nie jest
możliwa ocena zastosowania lub niezastosowania tej instytucji jako obrazy
prawa materialnego.
Prokurator Generalny podstawą kasacji uczynił pogląd, jakoby w na-
stępstwie nowelizacji sankcji art. 148 § 2 k.k., w Kodeksie karnym znalazł
się zakaz stosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary do sprawców
przestępstw zakwalifikowanych z tego przepisu. Nie wskazał jednakże
przepisu, który takowe wyłączenie określił, lecz wyprowadził je z zaniecha-
nia uzupełnienia art. 60 § 6 k.k. o przepis określający sposób nadzwyczaj-
nego złagodzenia kary za zbrodnie, zagrożone karą 25 lat pozbawienia
wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności.
Zdaniem Sądu Najwyższego pogląd ten nie zasługuje na podzielenie.
Takie stanowisko byłoby równoznaczne z przyjęciem domniemania zmiany
systemowej skutkującej dorozumianym wyłączeniem - w odniesieniu do
sprawców przestępstw z art. 148 § 2 k.k. - zarówno instytucji nadzwyczaj-
nego złagodzenia kary, jak i istotnych fragmentów regulacji części ogólnej
kodeksu karnego, w tym przepisów rozdziału II i III - określających formy
popełnienia przestępstwa i okoliczności wyłączające odpowiedzialność
karną, również art. 10 § 3 k.k. - regulującego zasady odpowiedzialności
sprawcy nieletniego, odpowiadającego na podstawie Kodeksu karnego, a
także wszelkich pozostałych regulacji tworzących ,,wypadek wskazany w
ustawie" jako jedną z podstaw nadzwyczajnego złagodzenia kary na pod-
stawie art. 60 § 1 k.k. Taka interpretacja prowadziłaby do rażącego naru-
szenia zasady demokratycznego państwa prawa i zasady równości, zapi-
sanych w art. 2 i 32 Konstytucji RP. Wadliwość takiej interpretacji zanie-
chania ustawodawcy w zakresie określenia sposobu łagodzenia kar prze-
widzianych w sankcji art. 148 § 2 k.k. nabiera szczególnej wymowy przy
uwzględnieniu funkcjonowania w systemie prawa karnego instytucji obliga-
toryjnego nadzwyczajnego złagodzenia kary. Nakaz nadzwyczajnego zła-
godzenia kary przewidziany jest wszak w art. 60 § 3 k.k. oraz w art. 13
ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nielet-
nich (Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 ze zm.). Podzielenie wyrażonego w
kasacji stanowiska nie pozwoliłoby na wydanie wyroku zgodnego z prawem
materialnym w odniesieniu do sprawcy przestępstwa określonego w art.
148 § 2 k.k., który spełnił przesłanki wskazane w art. 60 § 3 k.k., jak też w
odniesieniu do sprawcy nieletniego, w stosunku do którego wyrokowanie
miałoby miejsce po ukończeniu przez niego 18 lat i wymagało wymierzenia
kary. W obu tych sytuacjach przyjęcie zakazu stosowania nadzwyczajnego
złagodzenia kary w stosunku do sprawców przestępstw określonych w art.
148 § 2 k.k. byłoby równoznaczne z koniecznością pominięcia wyrażonego
jednoznacznie w ustawie nakazu jego zastosowania.
Sugestie ograniczenia czy też eliminacji możliwości zastosowania
nadzwyczajnego złagodzenia kary za zabójstwo kwalifikowane, ze względu
na zaniechanie określenia sposobu zastosowania tej instytucji, pojawiły się
w piśmiennictwie jako jeden z elementów krytyki ustawy z dnia 27 lipca
2005 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania kar-
nego i ustawy Kodeks postępowania wykonawczego (Dz. U. Nr 163 poz.
1363), która w art. 1 pkt 15 zmieniła sankcję art. 148 § 2 k.k. eliminując z
niej terminową karę pozbawienia wolności [zob. E. Łętowska: Kara za za-
bójstwo kwalifikowane - problematyka konstytucyjna, PiP 2006, nr 10,
s.19-22; A. Sakowicz: Sankcja bezwzględnie oznaczona (uwagi krytyczne
na tle art. 148 § 2 k.k.), PiP 2006, nr 5, s.30-31; J. Kulesza: Niektóre pro-
blemy stosowania sankcji bezwzględnie oznaczonej, Prok.i Pr. 2007, nr 11,
s. 82-83].
Podobne stanowisko wypowiadają komentatorzy znowelizowanego
Kodeksu karnego wskazując na ,,wątpliwą możliwość" zastosowania nad-
zwyczajnego złagodzenia kary określonej w sankcji kwalifikowanego zabój-
stwa (zob. G. Łabuda w: J. Giezek red.: Kodeks karny, Część ogólna, Ko-
mentarz, Warszawa 2007 s. 453-454) bądź na całkowite wyłączenie takiej
możliwości (zob. A. Marek: Kodeks karny. Komentarz, wyd. IV, 2007, t. 21;
s.315, A. Zoll: Kodeks karny, Część szczególna, Komentarz, wyd. II, Kra-
ków 2006, s. 269).
Zdaniem Sądu Najwyższego, mimo że ustawodawca swoim zanie-
chaniem utrudnił stosowanie instytucji nadzwyczajnego złagodzenia w od-
niesieniu do sankcji przewidującej karę 25 lat pozbawienia wolności i do-
żywotniego pozbawienia wolności nie uzupełniając w stosowny sposób za-
sad łagodzenia kary za zbrodnie, wskazanych w art. 60 § 6 k.k. - nie jest
możliwe, bez rażącego naruszenia konstytucyjnych zasad państwa prawa,
podzielenie tych sugestii i przyjęcie konkludentnego jej wyeliminowania.
Zauważyć przy tym należy, że problem nadzwyczajnego złagodzenia
kary, którego sposobu nie wskazuje obowiązujący Kodeks karny, nie jest
problemem nowym. Pojawił się bowiem wraz z wejściem w życie Kodeksu
karnego z 1969 r., który w art. 57 § 3 pkt 1 określał sposób stosowania
nadzwyczajnego złagodzenia kary za zbrodnie - identycznie jak w art. 60 §
6 pkt 1 k.k. - ,,... sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od
jednej trzeciej dolnej granicy zagrożenia", nie powtarzając uregulowania
Kodeksu karnego z 1932 r., który w art. 59 § 1lit.a wskazywał sposób łago-
dzenia kary śmierci lub więzienia dożywotniego, stanowiąc, że następuje to
przez ,,wymierzenie więzienia powyżej 5 lat". Tak więc, poczynając od dnia
1 stycznia 1970 r. Kodeks karny nie wypowiadał się tak co do możliwości,
jak i sposobu łagodzenia kary 25 lat pozbawienia wolności, a od 1995 r. -
także kary dożywotniego pozbawienia wolności.
Zagadnienie to materializowało się w płaszczyźnie kształtowania kary
za zbrodnie z art. 1 dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla
faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy wojennych winnych zabójstw i znę-
cania się nad ludnością cywilną oraz dla zdrajców narodu polskiego (Dz. U.
1946 Nr 69, poz. 377 ze zm.). Sankcja tego przepisu przewidywała wyłącz-
nie karę śmierci, przy czym art. 30 § 3 k.k. z 1969 r. uzupełnił tę karę o
możliwość wymierzenia 25 lat pozbawienia wolności, a od dnia wejścia w
życie noweli z dnia 20 listopada 1995 r. (Dz. U. 1995 Nr 95, poz.475) - tak-
że dożywotniego pozbawienia wolności. Aktualnie, zgodnie z art. 13 pkt 1
przepisów wprowadzających Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz.54), zbrodnia
ta zagrożona jest wyłącznie karą dożywotniego pozbawienia wolności.
Zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i w piśmiennictwie,
odrzucono możliwość wyłączenia instytucji nadzwyczajnego złagodzenia
kary w odniesieniu do kary 25 lat pozbawienia wolności ze względu na brak
w ustawie określenia sposobu jej zastosowania (zob. K. Daszkiewicz: Nad-
zwyczajne złagodzenie kary, Warszawa 1976, s. 124-132). Brak uregulo-
wania sposobu łagodzenia spowodował rozbieżności w orzecznictwie Sądu
Najwyższego, w którym przejawiło się kilka koncepcji (por. wyroki: z dnia
24 czerwca 1970 r., IV KR 142/70, Biuletyn SN 171/70; z dnia 1 lipca 1970
r., IV KR 75/70, OSNGP z 1971 r., nr 1, poz. 28, z dnia 3 grudnia 1971 r.,
IV KR 248/71, OSNKW z 1972r., z. 4, poz. 65).
W piśmiennictwie zaakceptowano stosowanie nadzwyczajnego zła-
godzenia do kary 25 lat pozbawienia wolności, przez wymierzenie - w myśl
ogólnej zasady łagodzenia kar - terminowej kary pozbawienia wolności,
której dolny próg stanowi, zgodnie z art. 57 § 3 pkt.1 k.k. z 1969 r., jedna
trzecia tej kary, to jest 8 lat i 4 miesiące pozbawienia wolności (K. Dasz-
kiewicz, op. cit. s. 132, Z. Sienkiewicz w: O. Gorniok red.: Kodeks karny,
Komentarz. Gdańsk 2005, t. 1, s. 562).
W aktualnym stanie prawnym to stanowisko, zdaniem składu orzeka-
jącego w niniejszej sprawie, zasługuje na akceptację, jako jedyne możliwe
do przyjęcia rozwiązanie, do czasu nowelizacji zmieniającej sankcję prze-
pisu art. 148 § 2 k.k. - co usunie problem - bądź uzupełnienia zasad okre-
ślających sposób nadzwyczajnego łagodzenia kar przewidzianych za
zbrodnię.
Przytoczone rozumowanie wykorzystuje analogię na korzyść spraw-
cy, która jest dopuszczalnym rodzajem wykładni. Mankamentem jej jest
niewątpliwie traktowanie kary 25 lat pozbawienia wolności jak kary termi-
nowej, jednakże stało się to niezbędne w stworzonej przez ustawodawcę,
wadliwej systemowo sytuacji.
Wskazać przy tym należy, że w odniesieniu do sprawców, którzy tak
jak skazany w sprawie niniejszej Andrzej A., popełnili zbrodnię kwalifiko-
wanego zabójstwa przed ukończeniem 18 lat, kara 25 lat pozbawienia wol-
ności jest jedyną karą przewidzianą w sankcji przepisu art. 148 § 2 k.k., a
więc wypełnienie luki prawnej, przez znalezienie racjonalnego sposobu jej
łagodzenia jest niezbędne dla zapewnienia możliwości wymierzenia kary
adekwatnej do ustalonych okoliczności podmiotowych i przedmiotowych.
Odmienne stanowisko prowadziłoby do rażącego naruszenia zasady
humanitaryzmu ,,nadając działaniu sędziego cechę automatyzmu, zasadni-
czo sprzeczną z pojęciem sądzenia" (L. Gardocki: Prawo karne, Warszawa
2007, s. 186).
Na podstawie przytoczonej argumentacji Sąd Najwyższy uznał, że
zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary wobec sprawcy kwalifiko-
wanego zabójstwa określonego w art. 148 § 2 k.k., zagrożonego karą 25
lat pozbawienia wolności i dożywotniego pozbawienia wolności, nie stano-
wi naruszenia prawa materialnego, gdyż nie istnieje przepis zakazujący za-
stosowania tej instytucji, a przyjęcie konkludentnego zakazu, wynikającego
z zaniechania przez ustawodawcę określenia zasad łagodzenia kary 25 lat
pozbawienia wolności prowadziłoby do zmiany zasad odpowiedzialności
karnej, w sposób naruszający konstytucyjną zasadę państwa prawa.
Nie doszło także do naruszenia wskazanego w kasacji art. 60 § 6 pkt
1 k.k.
Wprawdzie Sąd Okręgowy w O. nie wskazał w uzasadnieniu zaskar-
żonego orzeczenia, jakie przesłanki przyjął dla określenia wymiaru kary
nadzwyczajnie złagodzonej do 12 lat pozbawienia wolności, jednakże kara
ta mieści się w granicach nadzwyczajnie złagodzonej kary 25 lat pozba-
wienia wolności, przy zastosowaniu w drodze analogii na korzyść, zasady
łagodzenia kary pozbawienia wolności za zbrodnie, sformułowanej w tym
właśnie przepisie.
Rozważywszy powyższe, Sąd Najwyższy nie znalazł podstaw do
uwzględnienia kasacji prokuratora Generalnego i orzekł o jej oddaleniu,
rozstrzygając o wydatkach postępowania kasacyjnego na podstawie art.
638 k.p.k.


Izba Karna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IK] III KK 105/09   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/12/106
2009-09-29 
[IK] III KK 407/08   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/9/74
2009-05-06 
[IK] III KK 322/08   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/8/64
2009-03-04 
[IK] III KK 121/08   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2008/11/87
2008-10-03 
[IK] III KK 117/08   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2008/11/95
2008-09-24 
  • Adres publikacyjny: