POSTANOWIENIE Z DNIA 31 PAŹDZIERNIKA 2008 R.
II KK 76/08


1. Wprawdzie Kodeks postępowania karnego w żadnym z przepisów,
w tym też w art. 94 § 1 i art. 98 § 1, nie określa, co powinno zawierać uza-
sadnienie postanowienia sądu odwoławczego, jak to czyni w przypadku
wyroku tego sądu (art. 457 § 3 k.p.k.), niemniej z samej istoty takiego uza-
sadnienia wynika, że powinno ono wskazywać dlaczego zarzuty i wnioski
zażalenia zostały uznane za zasadne albo niezasadne. Wymogi te powinny
w szczególności spełniać postanowienia sądów odwoławczych, które za-
padają na skutek rozpoznania zażalenia na postanowienia merytorycznie
kończące postępowanie. Te bowiem postanowienia są w swym charakte-
rze bardzo zbliżone do wyroków.
2. Jeżeli wniosek prokuratora o umorzenie postępowania z powodu
niepoczytalności sprawcy i o zastosowanie wobec niego środka zabezpie-
czającego w postaci umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym jest rozpa-
trywany na rozprawie (art. 354 pkt 2 k.p.k.), to podstawą postanowienia są-
du w przedmiocie tego wniosku mogą być wyłącznie dowody przeprowa-
dzone - choćby pośrednio - na rozprawie. Podstawę postanowienia mogą
też stanowić dowody przeprowadzone bezpośrednio tylko w postępowaniu
przygotowawczym, o ile zostały ujawnione na rozprawie zgodnie z obowią-
zującymi przepisami.

Przewodniczący: sędzia SN T. Artymiuk.
Sędziowie: SN R. Malarski, SA (del do SN) H. Komisarski
(sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: M. Wilkosz-Śliwa.

Sąd Najwyższy w sprawie Ryszarda M., wobec którego umorzono
postępowanie karne z powodu niepoczytalności i zastosowano środek za-
bezpieczający w postaci umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym, po
rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 31 października 2008 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść Ry-
szarda Zenona M. od postanowienia Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 18
sierpnia 2006 r., utrzymującego w mocy postanowienie Sądu Okręgowego
w W. z dnia 20 czerwca 2006 r.,

u c h y l i ł zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w mocy posta-
nowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia 20 czerwca 2006 r. i p r z e k a -
z a ł sprawę temu ostatniemu Sądowi do ponownego rozpoznania.


U Z A S A D N I E N I E

Ryszardowi M. postawiono zarzut popełnienia 3 przestępstw z art.
255 § 2 k.k. w zw. z art. 136 § 3 k.k. i art. 235 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., 2
przestępstw z art. 190 § 1 k.k., 2 przestępstw z art. 256 k.k. i 2 przestępstw
z art. 257 k.k. oraz przestępstw z art. 191 § 1 k.k., z art. 267 § 1 k.k., z art.
13 § 1 k.k. w zw. z art. 282 k.k., z art. 136 § 3 k.k. i art. 257 k.k. w zw. z art.
235 k.k. i w zw. z art. 11 § 2 k.k., a także z art. 235 k.k. i 275 § 1 k.k. Po-
stanowieniem z dnia 20 czerwca 2006 r., Sąd Okręgowy w W., po rozpo-
znaniu na rozprawie wniosku prokuratora - złożonego w trybie art. 324 § 1
k.p.k. - umorzył postępowanie karne przeciwko podejrzanemu, z uwagi na
jego niepoczytalność w chwili popełnienia zarzucanych mu czynów i jedno-
cześnie zastosował wobec niego środek zabezpieczający w postaci
umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym.
Powyższe postanowienie zaskarżył Ryszard M., który zarzucił Sądo-
wi Okręgowemu m.in. naruszenie prawa do obrony przez nieprzeprowa-
dzenie na rozprawie dowodów z zeznań świadków.
Postanowieniem z dnia 18 sierpnia 2006 r., Sąd Apelacyjny w W.
utrzymał zaskarżone postanowienie w mocy.
Kasację od tego ostatniego postanowienia, na korzyść Ryszarda M.,
wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich. Skarżący podniósł zarzut ,,rażącego i
mogącego mieć istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia naruszenia art. 433
§ 2 k.p.k. i art. 458 k.p.k. w zw. z art. 98 § 1 k.p.k. polegającego na braku
rozważenia oraz ustosunkowania się w uzasadnieniu zaskarżonego posta-
nowienia do podniesionego w zażaleniu podejrzanego zarzutu naruszenia
prawa do rzetelnego procesu poprzez nieprzeprowadzenie na rozprawie
dowodów z zeznań świadków".
W konkluzji Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o uchylenie zaskar-
żonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w W.
do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Kasacja okazała się zasadna.
Ryszard M, w zażaleniu na postanowienie Sądu Okręgowego w W. z
dnia 20 czerwca 2006 r. podniósł zarzut naruszenia prawa do rzetelnego
procesu i prawa do obrony, przez nieprzeprowadzenie na rozprawie dowo-
dów z zeznań świadków. Podkreślił przy tym, że chodzi mu zarówno o
świadków, którzy obciążyli go w swoich zeznaniach, tj. wskazali go jako
sprawcę zarzucanych mu czynów, jak też o świadków, którzy złożyli ko-
rzystne dla niego zeznania. Zauważyć jednocześnie należy, że podejrzany
nie przyznał się do popełnienia zarzucanych mu czynów.
Zgodnie z art. 433 § 2 k.p.k., sąd odwoławczy jest obowiązany roz-
ważyć wszystkie wnioski i zarzuty wskazane w środku odwoławczym. Wy-
mogom tym nie sprostał Sąd Apelacyjny w W., który rozpoznawał zażalenie
podejrzanego. Nie rozważył bowiem podniesionego przez niego zarzutu,
który opisano wyżej. Uzasadnienie Sądu Apelacyjnego nie zawiera jakiej-
kolwiek argumentacji w tym zakresie. Niewątpliwie stanowi to rażące naru-
szenie przepisu art. 433 § 2 k.p.k. Wprawdzie Kodeks postępowania kar-
nego w żadnym z przepisów, w tym też w art. 94 § 1 i art. 98 § 1, nie okre-
śla, co powinno zawierać uzasadnienie postanowienia sądu odwoławcze-
go, jak to czyni w przypadku wyroku tego sądu (art. 457 § 3 k.p.k.), nie-
mniej z samej istoty takiego uzasadnienia wynika, że powinno ono wska-
zywać dlaczego zarzuty i wnioski zażalenia zostały uznane za zasadne al-
bo niezasadne. Wymogi te powinny w szczególności spełniać postanowie-
nia sądów odwoławczych, które zapadają na skutek rozpoznania zażalenia
na postanowienia merytorycznie kończące postępowanie. Te bowiem po-
stanowienia są w swym charakterze bardzo zbliżone do wyroków.
W rezultacie zaskarżone kasacją postanowienie Sądu Apelacyjnego
powinno odzwierciedlać tok rozumowania tego Sądu, a więc przebieg i
efekty nakazanego dyspozycją art. 433 § 2 k.p.k. rozważenia zarzutów i
wniosków zawartych w zażaleniu. Tak się jednak nie stało, co podkreślono
już wcześniej.
Uchybienie Sądu Apelacyjnego nie tylko mogło, ale wręcz miało
istotny wpływ na treść wydanego przez ten Sąd postanowienia. Rzecz bo-
wiem w tym, że podejrzany wytknął Sądowi Okręgowemu nieprzeprowa-
dzenie na rozprawie dowodów z przesłuchania świadków. Gdyby Sąd Ape-
lacyjny rozważył przedmiotowy zarzut to dostrzegłby jego zasadność i był-
by zmuszony uchylić zaskarżone postanowienie.
Dla rzetelnego odniesienia się do poruszonej tutaj kwestii niezbędne
jest poddanie analizie przewidzianej w Kodeksie postępowania karnego
procedury rozpoznania wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z
powodu niepoczytalności sprawcy i o zastosowanie wobec niego środka
zabezpieczającego, w postaci umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym.
Kwestię tę reguluje art. 354 k.p.k. Zgodnie z tym przepisem, regułą jest
rozpoznanie wniosku na rozprawie, a jedynie wyjątkowo może on być skie-
rowany na posiedzenie. Ten ostatni przypadek wymaga spełnienia dwóch
warunków. Po pierwsze, w świetle materiałów postępowania przygoto-
wawczego popełnienie przez podejrzanego czynu zabronionego i jego nie-
poczytalność w chwili tego czynu nie mogą budzić wątpliwości. Jest to wa-
runek merytoryczny. Po drugie, musi być spełniony warunek formalny, tj.
prezes sądu (również przewodniczący wydziału albo uprawniony sędzia -
art. 93 § 2 k.p.k.) musi uznać za celowe rozpatrzenie sprawy na posiedze-
niu. Decyzja ta winna być wyrażona poprzez wydanie stosownego zarzą-
dzenia.
Wyrażona w art. 354 k.p.k. zasada, nakazująca rozpoznanie przed-
miotowego wniosku na rozprawie, jest słuszna. Dochodzi tu wszak do roz-
strzygnięcia o wadze równej orzeczeniu kary pozbawienia wolności. Co
więcej, okresu pobytu w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym nie okre-
śla się z góry ( art. 94 § 2 k.k. ). W rzeczywistości pozbawienie wolności
osoby wobec której wspomniany środek zabezpieczający zastosowano
może trwać przez wiele lat. Ustawodawca wyszedł więc z trafnego założe-
nia, że w tej sytuacji jedynie rozprawa może zapewnić pełną gwarancję
ochrony praw takiej osoby.
Rozprawa, na której rozpatrywany jest wniosek prokuratora o umo-
rzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie
wobec niego środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w zakła-
dzie psychiatrycznym odbywa się na zasadach ogólnych (oczywiście zaw-
sze z wyłączeniem jawności - art. 359 pkt 1 k.p.k.). Z mocy art. 380 k.p.k.
do osoby, której wniosek dotyczy stosuje się odpowiednio przepisy odno-
szące się do oskarżonego.
W szczególności należy zwrócić uwagę na to, że w omawianym
przypadku znajdują zastosowanie wszelkie reguły dotyczące przeprowa-
dzania i ujawniania dowodów na rozprawie. Chodzi tu o regulacje rozdziału
45. Zasadą jest zatem bezpośrednie przeprowadzenie dowodów na roz-
prawie. Istnieją oczywiście odstępstwa od tej zasady, które uregulowane są
w rozdziale 45 (np. art. 389 k.p.k., art. 391 k.p.k., art. 392 k.p.k., czy 394
k.p.k.). Możliwe jest też ograniczenie przewodu sądowego, jeżeli spełnione
zostaną przesłanki, o których mowa w art. 388 k.p.k. Niemniej, podstawę
orzeczenia sądu mogą stanowić tylko te okoliczności, które zostały na roz-
prawie ujawnione. Teza ta znajduje swoje oparcie w treści art. 92 k.p.k., jak
też art. 410 k.p.k. Wprawdzie w tym ostatnim przepisie mowa jest jedynie o
wyroku, ale wypływającą z niego zasadę należy wprost odnosić także do
postanowień zapadających po przeprowadzeniu rozprawy (por. J. Grajew-
ski, L. K. Paprzycki i M. Płachta: Kodeks postępowania karnego, Komen-
tarz, Tom I, Kraków 2003, str. 1029). Przyjęcie odmiennego stanowiska ra-
ziłoby wręcz niekonsekwencją. Kodeks postępowania karnego w rozdziale
45 wyraźnie uregulował bowiem sposób przeprowadzania i ujawniania do-
wodów na rozprawie. Gdyby reguły wynikające z tego rozdziału nie musiały
być realizowane w analizowanym przypadku, to regulacja art. 354 pkt 2
k.p.k., nakazująca z zasady rozpoznanie wskazanego w tym przepisie
wniosku prokuratora na rozprawie, straciłaby swój sens. Sytuacja ta nie
różniłaby się bowiem niczym od sytuacji, w której sąd proceduje na posie-
dzeniu, co przecież ma być wyjątkiem.
Podsumowując, jeżeli wniosek prokuratora o umorzenie postępowa-
nia z powodu niepoczytalności sprawcy i o zastosowanie wobec niego
środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w zakładzie psychia-
trycznym jest rozpatrywany na rozprawie, to podstawą postanowienia sądu
w przedmiocie tego wniosku mogą być wyłącznie dowody przeprowadzone
- choćby pośrednio - na rozprawie. Podstawę postanowienia mogą też
stanowić dowody przeprowadzone bezpośrednio tylko w postępowaniu
przygotowawczym, o ile zostały ujawnione na rozprawie zgodnie z obowią-
zującymi przepisami.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy wyjść
trzeba od tego, że wniosek prokuratora o umorzenie postępowania karne-
go przeciwko Ryszardowi M. i zastosowanie wobec niego środka zabez-
pieczającego w postaci umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym został
skierowany do rozpoznania na rozprawie. Prezes sądu nie znalazł podstaw
do skierowania sprawy na posiedzenie w trybie art. 354 pkt 2 k.p.k.
Idąc dalej, jedyna rozprawa, na której przeprowadzone zostało po-
stępowanie dowodowe w sprawie Ryszarda M. odbyła się 20 czerwca 2006
r. Na tym terminie przesłuchano podejrzanego, który nie przyznał się do
popełnienia zarzucanych mu czynów. Przesłuchano też biegłych psychia-
trów i psychologa. Nie przeprowadzono przy tym i nie ujawniono żadnych
innych dowodów. W szczególności nie przesłuchano świadków. Z protokołu
nie wynika zarazem aby doszło do ograniczenia przewodu sądowego.
Tymczasem w uzasadnieniu postanowienia z dnia 20 czerwca 2006 r. Sąd
Okręgowy powołuje się na dwudziestu wymienionych z imienia i nazwiska
świadków, protokoły oględzin komputerów i dyskietek oraz na treść opinii
biegłych z zakresu informatyki. W oparciu o te dowody ustala sprawstwo
podejrzanego w zakresie zarzucanych mu czynów.
Nie ulega więc wątpliwości, że Sąd Okręgowy, z rażącą obrazą art.
92 k.p.k. i art. 410 k.p.k., za podstawę swojego postanowienia przyjął do-
wody, które nie zostały przeprowadzone - nawet pośrednio - na rozprawie.
Nadto, podejrzany nie miał możliwości zadawania pytań świadkom oraz
biegłym z zakresu informatyki, jak również wypowiedzenia się co do pozo-
stałych dowodów. Skutkowało to naruszeniem prawa do obrony, które ure-
gulowano w art. 6 k.p.k.
Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że zarzuty podniesio-
ne w kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich okazały się w pełni zasadne.
Charakter i waga uchybień, których dopuściły się sądy obu instancji prze-
mawiały jednak za uchyleniem nie tylko zaskarżonego postanowienia, ale i
utrzymanego nim w mocy postanowienia Sądu Okręgowego w W. Takie też
rozstrzygnięcie powziął Sąd Najwyższy i temu ostatniemu Sądowi przeka-
zał sprawę do ponownego rozpoznania.
Rozpatrując ponownie sprawę, Sąd Okręgowy winien uwzględnić wy-
żej przedstawione zapatrywania prawne Sądu Najwyższego, a w szczegól-
ności przeprowadzić wolne od uchybień postępowanie dowodowe. Powi-
nien też pamiętać, że postanowienie o umorzeniu postępowania z powodu
niepoczytalności sprawcy i zastosowaniu wobec niego środka
zabezpieczającego - zapadłe na skutek wniosku prokuratora złożonego w
trybie art. 324 § 1 k.p.k. - musi zawierać dokładne określenie zarzucanych
podejrzanemu czynów i ich kwalifikację prawną, a w uzasadnieniu należy
zawrzeć wyczerpujące i precyzyjne ustalenia co do jego sprawstwa - art.
354 pkt 3 k.p.k. w zw. z art. 322 § 2 k.p.k.