POSTANOWIENIE Z DNIA 28 KWIETNIA 2008 R.
I KZP 5/08

Przekazanie sprawy sądowi właściwemu jest tylko następstwem
stwierdzenia swej niewłaściwości w tym samym postanowieniu (art. 35 § 1
k.p.k.), które zawsze podlega zaskarżeniu (art. 35 § 3 k.p.k.), chyba że w
tej kwestii orzekł Sąd Najwyższy (art. 426 § 2 k.p.k.).

Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki.
Sędziowie SN: K. Cesarz (sprawozdawca), W. Płóciennik.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.

Sąd Najwyższy w sprawie z zawiadomienia Stanisława G., o prze-
stępstwie z art. 231 § 1 k.k., po rozpoznaniu, przekazanego na podstawie
art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Rejonowy w G. postanowieniem z dnia 13
grudnia 2007 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wy-
kładni ustawy:

,,Czy postanowienie sądu rejonowego o przekazaniu według właściwości
miejscowej sprawy zażalenia na postanowienie prokuratora o odmowie
wszczęcia postępowania przygotowawczego jest orzeczeniem sądu odwo-
ławczego w rozumieniu art. 426 § 2 k.p.k., a jeżeli tak, to, czy na takie po-
stanowienie sądu rejonowego służy zażalenie do przełożonego sądu okrę-
gowego?"

p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.


U Z A S A D N I E N I E

Przedstawione zagadnienie prawne powstało w następującej sytuacji
procesowej:
Po wpłynięciu zażalenia Stanisława G. na postanowienie Prokuratora
Prokuratury Rejonowej w G. z dnia 30 listopada 2006 r. o odmowie
wszczęcia śledztwa, Sąd Rejonowy w G. w dniu 8 marca 2007 r. postano-
wił po pierwsze, ,,uznać się niewłaściwym miejscowo do rozpoznania spra-
wy ..." i po drugie, ,,sprawę tę przekazać według właściwości miejscowej do
rozpoznania Sądowi Rejonowemu w G.". Następnie upoważniony sędzia
zarządził doręczenie odpisu postanowienia prokuratorowi i Stanisławowi
G., z pouczeniem, że z ,,mocy art. 426 § 1 k.p.k. jest ono prawomocne"
oraz przesłanie akt wskazanemu Sądowi.
Upoważniony sędzia Sądu Rejonowego w G. zwrócił akta sądowi
przekazującemu, wobec nieprawomocności postanowienia z dnia 8 marca
2007 r., lecz przewodniczący wydziału tego Sądu ponowił przesłanie akt,
podtrzymując stanowisko, że postanowienie to jest prawomocne.
W tej sytuacji, postanowieniem z dnia 24 lipca 2007 r. Sąd Rejonowy
w G., na podstawie art. 38 § 1 k.p.k., zwrócił się do Sądu Okręgowego w G.
o rozstrzygnięcie sporu ,,w przedmiocie oceny zaskarżalności postanowie-
nia o uznaniu się niewłaściwym i w konsekwencji zasadności przekazania
sprawy ...".
Sąd Okręgowy, postanowieniem z dnia 7 sierpnia 2007 r. odmówił
rozstrzygnięcia sporu o właściwość między sądami równorzędnymi wobec
niepowstania tego sporu, ponieważ postanowienie z dnia 8 marca 2007 r.
jest nieprawomocne i ,,należy traktować je jako orzeczenie, o którym mowa
w art. 425 § 1 k.p.k., wydane tylko >>w związku<< z odwołaniem" i podlegają-
ce zaskarżeniu na podstawie art. 35 § 3 k.p.k.
Po zwrocie sprawy, Sąd Rejonowy w G. sformułował powyższe za-
gadnienie prawne, argumentując następująco przekazanie go do rozstrzy-
gnięcia Sądowi Najwyższemu:
1) zagadnienie to wyłoniło się przy rozpoznawaniu kwestii zaskarżalności
postanowienia z dnia 8 marca 2007 r.,
2) od odpowiedzi na przedstawione zagadnienie zależy wydanie zarzą-
dzenia o doręczeniu stronom tego postanowienia wraz z pouczeniem o
prawie, terminie i sposobie zażalenia,
3) zagadnienie prawne, które było przedmiotem rozpoznania w sprawie I
KZP 9/05 (postanowienie z dnia 20 kwietnia 2005 r. - OSNKW 2005, z.
4, poz. 41), dotyczyło właściwości funkcjonalnej sądu, niezakwestiono-
wanej postanowieniem z dnia 8 marca 2007 r.,
4) jest ono postanowieniem sądu odwoławczego o przekazaniu sprawy
według właściwości miejscowej innemu równorzędnemu sądowi odwo-
ławczemu,
5) postanowienie to należy do kręgu ,,innych orzeczeń sądu odwoławcze-
go", wymienionych w art. 426 § 2 k.p.k., od których nie przysługuje śro-
dek odwoławczy, przy czym wymieniony przepis stanowi lex specialis do
art. 35 § 3 k.p.k.,
6) nie istnieje przepis upoważniający Sąd Najwyższy albo równorzędny
skład sądu apelacyjnego do rozpoznania zażalenia na postanowienie
tego sądu stwierdzającego swą niewłaściwość miejscową, co oznacza,
że takie postanowienie jest ,,innym orzeczeniem sądu odwoławczego" w
rozumieniu art. 426 § 2 k.p.k.
Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o odmowę podjęcia uchwały,
odwołując się do motywów swojego stanowiska zajętego w sprawie I KZP
2/08 co do identycznego zagadnienia prawnego. Należy odmówić podjęcia
uchwały przede wszystkim dlatego, że przedstawione zagadnienie prawne
nie spełnia wymogów określonych w art. 441 § 1 k.p.k. Poza tym między
art. 426 § 2 k.p.k. (tak Sąd występujący) a art. 35 § 3 k.p.k. nie zachodzi
stosunek ,,lex specialis - lex generalis", ponieważ ten pierwszy przepis ,,jest
nie tyle przepisem szczególnym, ile odsyłającym do innych przepisów pra-
wa". Ponadto, przepisy o właściwości sądu (dział II, rozdział 1 Kodeksu po-
stępowania karnego) ze względu na swój charakter ogólny odnoszą się do
wszystkich etapów postępowania sądowego, co oznacza, że każdy sąd
został ustawowo zobowiązany do badania swej właściwości. Wreszcie, z
uwagi na wydanie na podstawie art. 35 § 1 k.p.k. postanowienia przytoczo-
nego w zagadnieniu ,,zupełnie nie wiadomo, dlaczego Sąd (...) zignorował
równocześnie wyraźną treść art. 35 § 3 k.p.k. i uznał, że postanowienie je-
go nie podlega zaskarżeniu".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Przesłanki rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy zagadnienia praw-
nego zostały określone w art. 441 § 1 k.p.k. Najpierw spełniony musi być
warunek wyłonienia się zagadnienia prawnego przy rozpoznawaniu środka
odwoławczego. Warunek ten nie ujawnił się w niniejszej sprawie. W tej
sprawie rozpoznaniu podlega zażalenie pokrzywdzonego na postanowienie
prokuratora wydane na podstawie art. 306 § 1 k.p.k. Ponieważ Sąd jeszcze
przed przystąpieniem do rozpoznania zażalenia sformułował przedstawio-
ne zagadnienie (zob. argumenty z pkt. 1 i 2), to oczywistym jest, że nie wy-
łoniło się ono przy rozpoznaniu tego zażalenia. Przedmiotem przekazane-
go zagadnienia prawnego nie są też: dopuszczalność środka odwoławcze-
go lub trudność w zidentyfikowaniu (określeniu) organu właściwego do jego
rozpoznania, co także legitymowałoby wystąpienie na podstawie art. 441 §
1 k.p.k. (zob. ostatnio postanowienie z dnia 29 listopada 2006 r., I KZP
27/06, OSNKW 2006, z. 12, poz. 110). Zagadnienie jest wyrazem wątpli-
wości Sądu Rejonowego co do dopuszczalności zaskarżenia wyżej przyto-
czonego postanowienia tego Sądu z dnia 8 marca 2007 r. Bo z tą wątpli-
wością - jak powiedziano - wiąże się pytanie nurtujące w rzeczywistości
Sąd: ,,czy zasadne jest wydanie w sprawie zarządzenia o doręczeniu stro-
nom odpisu postanowienia (...) wraz z pouczeniem o zażaleniu" (vide s. 1
in fine - 2 in princ. uzasadnienia). Ale na to pytanie odpowiedział już Sąd
Okręgowy w postanowieniu z dnia 7 sierpnia 2007 r. (wydanym na skutek
wystąpienia o rozstrzygnięcie sporu o właściwość). Jasne zatem jest, że
nie został spełniony już pierwszy z warunków uzasadniających rozstrzy-
gnięcie Sądu Najwyższego w trybie art. 441 § 1 k.p.k. Tylko więc, w celu
usunięcia chaosu interpretacyjnego, jaki ilustruje przedstawione pytanie
prawne i argumentacja powołana w uzasadnieniu postanowienia przekazu-
jącego, zauważyć trzeba, co następuje.
1. Przekazanie sprawy właściwemu sądowi lub innemu organowi na
podstawie art. 35 § 1 k.p.k. zawsze zostaje poprzedzone stwierdzeniem
przez sąd przekazujący swej niewłaściwości. Czyli, następcze rozstrzy-
gnięcie (przekazanie) nie ma samodzielnego bytu, jak sugeruje pytanie i
uzasadnienie postanowienia o jego przekazaniu. Najlepszym świadectwem
tej koniunkcji - oprócz literalnego brzmienia art. 35 § 1 k.p.k. - jest treść
postanowienia Sądu Rejonowego w G. z dnia 8 marca 2007 r. Postano-
wienie wydane na podstawie tego przepisu nie może więc ograniczyć się
do przekazania sprawy innemu sądowi albo organowi.
2. Obowiązek badania przez sąd swej właściwości, określony w art.
35 § 1 k.p.k., obejmuje (lege non distinguente nec nostrum est distinguere)
właściwość miejscową, rzeczową i funkcjonalną. Obowiązek ten spoczywa
na każdym sądzie, a zatem i na sądzie, któremu przekazano do rozpozna-
nia środek odwoławczy. Sąd ten - rozstrzygając o swej właściwości - nie
działa więc jako sąd odwoławczy w rozumieniu art. 426 § 1 i 2 k.p.k. Prze-
konująco wykazano to już w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 20
kwietnia 2005 r. (I KZP 9/05, OSNKW 2005, z. 4, poz. 41), które przywołał
nawet Sąd występujący, ale nie wyciągnął z niego należytych wniosków. Z
judykatu tego jednoznacznie wynika, że na postanowienie sądu, któremu
przekazano środek odwoławczy, w kwestii każdego rodzaju właściwości
tego sądu (art. 35 § 1 k.p.k.) przysługuje zażalenie (art. 35 § 3 k.p.k.).
Przekazanie sprawy właściwemu sądowi nie jest więc samodzielną decyzją
procesową. Warunkiem sine qua non przekazania jest uprzednie stwier-
dzenie swej niewłaściwości przez sąd, który następnie dokonuje przekaza-
nia. Dlatego przekazanie to cały czas lokuje się w obrębie art. 35 § 1 k.p.k.,
na które na podstawie art. 35 § 3 k.p.k. przysługuje zażalenie, a nie w ob-
szarze ,,innych orzeczeń sądu odwoławczego", o których mowa w art. 426
§ 2 in princ. k.p.k. (nie objętych wyjątkami określonymi w końcowej części
tego przepisu).
3. Już z powyższych uwag wynika, że - wbrew temu co twierdzi się w
uzasadnieniu wystąpienia (argumenty z pkt. 4 i 5) - postanowienie o prze-
kazaniu sprawy w następstwie stwierdzenia niewłaściwości do jej rozpo-
znania nie jest orzeczeniem sądu odwoławczego, o którym mowa w art.
426 § 2 in princ. k.p.k. Aktualne pozostały też argumenty zawarte w uza-
sadnieniu powołanego postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 kwiet-
nia 2005 r. m.in. taki, że właściwości sądu nie kreuje skierowanie do niego
środka odwoławczego. Dlatego sąd ten, negując swą właściwość, nie wy-
powiada się jako ,,sąd odwoławczy", zatem orzeczenie o niewłaściwości nie
jest objęte wyłączeniem określonym w art. 426 § 2 in princ. k.p.k. Innymi
słowy, sąd odmawiający wypełnienia roli sądu odwoławczego z powodu
przekonania o braku swej właściwości, nie może utrzymywać, że jednak
jako sąd odwoławczy stwierdza ten fakt i przekazuje sprawę do rozpozna-
nia innemu sądowi. Stwierdzenie to następuje tylko ,,w związku" z wniesie-
niem środka odwoławczego. Uogólniając, postanowienie w przedmiocie
właściwości zawsze zapada na podstawie art. 35 § 1 k.p.k., a więc ,,na po-
ziomie pierwszoinstancyjnym", a nie na poziomie odwoławczym. Między
art. 426 § 2 k.p.k. a art. 35 § 3 k.p.k. nie zachodzi zatem stosunek lex spe-
cialis - lex generalis, charakteryzujący się przecież najpierw tym, że prze-
pis specjalny zawiera wszystkie elementy przepisu ogólnego.
4. Niemożność zlokalizowania przez Sąd występujący przepisu, na
podstawie którego Sąd Najwyższy rozpozna zażalenie na postanowienie
sądu apelacyjnego w przedmiocie właściwości, nie sytuuje takiego posta-
nowienia tego sądu w grupie orzeczeń, o których mowa w art. 426 § 2 in
princ. k.p.k. Ogólną właściwość funkcjonalną Sądu Najwyższego do rozpo-
znawania środków odwoławczych przewiduje art. 27 k.p.k. w zw. z art. 459
§ 1 i § 2 in fine k.p.k. i w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. Natomiast szczegółowej
podstawy dla właściwości Sądu Najwyższego należy upatrywać np. właśnie
w art. 35 § 3 k.p.k., jeśli w przedmiocie właściwości wypowiedział się sąd
apelacyjny, czy w art. 126 § 3 k.p.k., gdy taki sąd odmówił przywrócenia
terminu, albo w art. 422 § 3 k.p.k., jeżeli prezes sądu apelacyjnego odmó-
wił przyjęcia wniosku o doręczenie uzasadnienia wyroku.
W podsumowaniu należy stwierdzić, że przekazanie sprawy sądowi
właściwemu jest tylko następstwem stwierdzenia swej niewłaściwości w
tym samym postanowieniu (art. 35 § 1 k.p.k.), które zawsze podlega za-
skarżeniu (art. 35 § 3 k.p.k.), chyba że w tej kwestii orzekł Sąd Najwyższy
(art. 426 § 2 k.p.k.).
Kierując się powyższymi względami odmówiono podjęcia uchwały na
podstawie art. 441 § 3 k.p.k.