POSTANOWIENIE Z DNIA 20 GRUDNIA 2007 R.
I KZP 34/07

W sytuacji, gdy zachodzi konieczność wykonania kilku środków kar-
nych niepodlegających łączeniu według reguł określonych w art. 90 § 2
k.k., środki te podlegają odrębnemu wykonaniu, które następuje - zgodnie
z dyspozycją art. 43 § 2 k.k. -po uprawomocnieniu się wyroków, którymi je
orzeczono (z wyłączeniem okresu odbywania przez skazanego kary po-
zbawienia wolności, również orzeczonej za inne przestępstwo), nawet jeże-
li dotyczą zakazów oraz obowiązków tego samego rodzaju.

Przewodniczący: sędzia SN W. Płóciennik.
Sędziowie SN: T. Artymiuk, J. Grubba (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.

Sąd Najwyższy w sprawie Pawła L., skazanego za popełnienie prze-
stępstwa z art. 178a § 1 k.k. i inne, po rozpoznaniu przekazanego na pod-
stawie art. 441 § 1 k.p.k., postanowieniem Sądu Okręgowego w K. z dnia
18 czerwca 2007 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej
wykładni ustawy:

,,Czy jednorodzajowe środki karne - w szczególności środki karne w posta-
ci zakazu prowadzenia pojazdów (art. 39 pkt 3 k.k.) - orzeczone w odnie-
sieniu do kilku nie pozostających w zbiegu realnym przestępstw i stąd nie
podlegające łączeniu według reguł z art. 90 § 2 k.k. wykonywane są kumu-
latywnie (suma okresów stosowania środków), czy też według reguł okre-
ślonych w treści art. 43 § 2 k.k.?"

p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.

U Z A S A D N I E N I E

Postawione zagadnienie prawne wyłoniło się w następującym ukła-
dzie procesowym. Paweł L. został kilkakrotnie skazany przez Sąd Rejono-
wy w S. na kary pozbawienia wolności, obok których orzeczono środki kar-
ne zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych. I tak, Sąd
ten:
1. wyrokiem z dnia 19 grudnia 2003 r., który uprawomocnił się w dniu 30
grudnia 2003 r. orzekł, za czyn popełniony w dniu 3 października 2003 r.,
środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mecha-
nicznych w ruchu lądowym na okres 4 lat,
2. wyrokiem z dnia 11 sierpnia 2005 r., który uprawomocnił się w dniu 27
września 2005 r. orzekł, za czyn popełniony w dniu 17 kwietnia 2005 r.,
środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mecha-
nicznych na okres 4 lat,
3. wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2006 r., który uprawomocnił się w dniu 19
kwietnia 2006 r. orzekł, za czyn popełniony w dniu 14 sierpnia 2005 r., śro-
dek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicz-
nych na okres 4 lat.
Kary pozbawienia wolności wymierzone tymi wyrokami skazany od-
bywał od dnia 10 listopada 2005 r. do dnia 1 lutego 2007 r.
W dniu 15 maja 2006 r., wykonujące orzeczone zakazy Starostwo
Powiatowe w S. zwróciło się do Sądu Rejonowego o wyjaśnienie wątpliwo-
ści dotyczących obliczenia okresów odbycia orzeczonych zakazów, a więc
czy środki te winny być odbywane od chwili uprawomocnienia się każdego
z nich, czy też kolejno - po zakończeniu odbywania jednego zakazu należy
wprowadzać do wykonania kolejny zakaz. Postanowieniem z dnia 7 lutego
2007 r., Sąd Rejonowy w S. rozstrzygnął przedstawioną wątpliwość w ten
sposób, że wskazał, iż środki te należy wykonywać kumulatywnie, tj. wpro-
wadzać do wykonania kolejny środek po zakończeniu okresu odbywania
uprzednio wykonanego środka karnego. W przekonaniu tego Sądu prze-
ciwne rozstrzygnięcie premiowałoby sprawcę przestępstw.
Orzeczenie to zaskarżone zostało przez skazanego.
Rozpoznając środek odwoławczy Sąd Okręgowy w K. uznał, że w
sprawie wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykład-
ni przepisów art. 1 § 2 k.k.w., art. 43 § 2 k.k., art. 90 § 1 i 2 k.k., w związku
z czym, formułując przedstawione wyżej pytanie, przekazał to zagadnienie
do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. W uzasadnieniu stawianego py-
tania Sąd Okręgowy wskazał m. in., że proponowana przez Sąd Rejonowy
zasada wprowadzania do wykonania kolejno orzeczonych środków kar-
nych nie znajduje dostatecznej podstawy prawnej w obowiązującym sys-
temie prawa karnego i karnego wykonawczego.
Prokurator Krajowy w piśmie z dnia 24 października 2007 r. wniósł o
odmowę podjęcia uchwały w niniejszej sprawie, uzasadniając to tym, że
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu pytania prawnego nie wskazał, który prze-
pis lub zespół przepisów jest jego zdaniem sformułowany niejasno.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Bezsprzecznie ma rację Prokurator Krajowy wskazując w uzasadnie-
niu swego wniosku, że Sąd Okręgowy nie podał na czym miałyby polegać
jego wątpliwości w zakresie przedstawionego zagadnienia. W szczególno-
ści nie wskazał na rozbieżności interpretacyjne w praktyce sądów, czy też
doktrynie prawa karnego. Co więcej, nie wskazał również na to, aby sam
miał wątpliwości, w jaki sposób kwestię tą należałoby rozstrzygnąć (choć
sam fakt istnienia takich wątpliwości i tak byłby niewystarczający do wystą-
pienia z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego). Wobec powyższego
stwierdzić należy, że w świetle tego, co wynika z pisemnych motywów po-
stanowienia z dnia 18 czerwca 2007 r., źródłem jedynej rozbieżności inter-
pretacyjnej występującej w sprawie, jest pogląd zaprezentowany w uza-
sadnieniu zaskarżonego orzeczenia Sądu pierwszej instancji. Taka zaś sy-
tuacja nie pozwala na przyjęcie, że w niniejszej sprawie spełnione zostały
warunki z art. 441 § 1 k.p.k., a tym samym na podjęcie przez Sąd Najwyż-
szy uchwały.
Odnosząc się natomiast do okoliczności sprawy, stwierdzić należy,
że rozwiązania postawionej kwestii, co zresztą słusznie dostrzega Sąd
Okręgowy w uzasadnieniu swego postanowienia, należy poszukiwać w
procesie wykładni art. 43 § 2 k.k. i art. 90 § 2 k.k., a nadto art. 80 § 1 i 2
k.k.w.
Zgodnie z dyspozycją art. 90 § 2 k.k. w razie orzeczenia za zbiegają-
ce się przestępstwa pozbawienia praw publicznych, zakazów lub obowiąz-
ków tego samego rodzaju, sąd stosuje odpowiednio przepisy o karze łącz-
nej. Tym samym ustawodawca wprowadza czytelny podział środków kar-
nych na te, których wykonanie może nastąpić przez ich połączenie oraz te,
które zawsze wykonywane są kumulatywnie. Wykonanie kumulatywne do-
tyczy tych środków karnych, które wymienione zostały w art. 39 pkt 4 - 8
k.k. Zauważyć należy, że wskazane w tych punktach środki karne nie mają
charakteru czasowego i łączenie ich zaprzeczałoby samej ich istocie - z
oczywistych przecież względów przyjąć należy, że nie jest możliwe łącze-
nie obowiązków naprawienia szkody, czy też przepadku lub podania wyro-
ku do publicznej wiadomości. Stwierdzić zatem należy, że łączeniu podle-
gać mogą tylko te środki karne, które:
- polegają na utrzymywaniu wobec skazanego pewnej dolegliwości przez
określony w wyroku czas,
- są tego samego rodzaju,
- orzeczone zostały za czyny zabronione popełnione zanim zapadł pierw-
szy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych czynów
(zbieg realny).
Te dwa ostatnie warunki sformułowane zostały w art. 90 § 2 k.k. O ile
kwestia rozumienia charakteru jednorodzajowości orzeczonych środków
karnych nie powinna nasuwać istotniejszych zastrzeżeń interpretacyjnych,
o tyle trzeci z wymienionych warunków może nie być już tak jednoznaczny.
Artykuł 90 § 2 k.k. wskazuje jedynie, że do łączenia wymienionych w tym
przepisie środków karnych stosuje się odpowiednio przepisy o karze łącz-
nej. Odrzucić należy jednak interpretację tego przepisu, która prowadziłaby
do wniosku, że łączenie środków karnych z art. 39 pkt 1 - 3 k.k. powinno
mieć zawsze miejsce, o ile tylko środki te są tego samego rodzaju. Skoro
bowiem art. 90 § 2 k.k. odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów o
karze łącznej, oznacza to, że przede wszystkim musi zaistnieć przesłanka
z art. 85 k.k., która jest warunkiem sine qua non stosowania tej instytucji
prawa karnego materialnego - sprawca musi popełnić dwa lub więcej czy-
nów zabronionych zanim zapadł pierwszy wyrok co do któregokolwiek z
tych czynów. Instytucja kary łącznej ma bowiem zastosowanie jedynie w
sytuacji realnego zbiegu przestępstw. Gdyby zaś wolą ustawodawcy było
odmienne ukształtowanie rozpatrywanego problemu, odesłałby do odpo-
wiedniego stosowania art. 86 § 1 k.k., nie zaś całej instytucji kary łącznej.
Powyższe prowadzi do konkluzji, że w sytuacji wymierzenia tej samej
osobie, więcej niż jednego środka karnego, możliwe jest na etapie ich wy-
konywania, zaistnienie pięciu niezależnych od siebie wariantów:
1. wykonaniu podlegają środki karne wymienione w art. 39 pkt 1 - 3 k.k.,
które są tego samego rodzaju, a czyny zabronione, za które je wymierzono
pozostają ze sobą w zbiegu realnym,
2. wykonaniu podlegają środki karne wymienione w art. 39 pkt 1 - 3 k.k.,
które są tego samego rodzaju, lecz czyny zabronione, za które je wymie-
rzono nie pozostają ze sobą w zbiegu realnym,
3. wykonaniu podlegają środki karne wymienione w art. 39 pkt 1 - 3 k.k.,
które nie są tego samego rodzaju,
4. wykonaniu podlega jeden ze środków z art. 39 pkt 1 - 3 k.k. oraz dowol-
na liczba środków karnych wymienionych w art. 39 pkt 4 - 8 k.k.,
5. wykonaniu podlegają środki karne wymienione w art. 39 pkt 4 - 8 k.k.
Spośród wskazanych powyżej sytuacji, sformułowane przez Sąd
Okręgowy pytanie prawne, dotyczy jedynie tej, która opisana została w pkt
2. Pozostałe cztery nie nasuwają zresztą istotniejszych wątpliwości inter-
pretacyjnych. W pierwszym bowiem przypadku, zgodnie z dyspozycją art.
90 § 2 k.k., odpowiednio stosowane winny być przepisy o karze łącznej.
Natomiast w sytuacjach wymienionych w pkt 3 - 5 wykonaniu podlegają
środki, które nie są tego samego rodzaju, a zatem nie może być wątpliwo-
ści co do ich kumulatywnego wykonywania, nic też nie stoi na przeszko-
dzie, aby środki te były wykonywane równocześnie.
Natomiast, zupełnie inaczej wygląda sytuacja, gdy wykonaniu podle-
gają środki karne wymienione w art. 39 pkt 1 - 3 k.k., które są tego samego
rodzaju, lecz czyny zabronione, za które je wymierzono nie pozostają ze
sobą w zbiegu realnym. Jedynym przepisem regulującym wykonanie takich
środków jest art. 43 § 2 k.k., stwierdzający, że środki te są wykonywane od
uprawomocnienia się orzeczenia, z zawieszeniem ich biegu w czasie od-
bywania przez skazanego kary pozbawienia wolności (chociażby orzeczo-
nej za inne przestępstwo). Tak więc, omawiane środki karne wykonywane
są od uprawomocnienia się orzeczenia albo od zakończenia odbywania
kary pozbawienia wolności do upływu czasu, na który zostały orzeczone
lub od uprawomocnienia się orzeczenia do chwili rozpoczęcia odbywania
kary pozbawienia wolności, a następnie, jeżeli to konieczne, w dalszym
ciągu po jej odbyciu. Powyższe oznacza, że w sytuacji, gdy zachodzi ko-
nieczność wykonania kilku środków karnych niepodlegających łączeniu
według reguł określonych w art. 90 § 2 k.k., środki te podlegają odrębnemu
wykonaniu, które następuje - zgodnie z dyspozycją art. 43 § 2 k.k. - od
uprawomocnienia się wyroków, którymi je orzeczono (z wyłączeniem okre-
su odbywania przez skazanego kary pozbawienia wolności, również orze-
czonej za inne przestępstwo), nawet jeżeli dotyczą zakazów oraz obowiąz-
ków tego samego rodzaju. Może to powodować, że środki te będą wyko-
nywane równocześnie.
Wskazana powyżej reguła nie napotyka żadnych wyjątków, jak ma to
miejsce w odniesieniu do wykonywania kar pozbawienia wolności wymie-
rzonych za niepozostające w zbiegu realnym przestępstwa - art. 80 § 1 i 5
k.k.w. Zarówno językowa, jak i systemowa wykładnia art. 43 § 2 k.k., nie
nasuwa co do tego najmniejszych wątpliwości. Brak bowiem jakichkolwiek
innych przepisów, które by kwestię tę regulowały.
Nie można również zakładać, że celem ustawodawcy było ukształto-
wanie wykonawstwa omawianych środków karnych w taki sposób, jak ma
to miejsce w odniesieniu do kary pozbawienia wolności, przy czym śladem
takich intencji miałby być zapis z art. 80 § 2 k.k.w., w którym wskazuje się,
że sędzia penitencjarny może zarządzić wykonanie kar i środków w innej
kolejności niż określona w § 1 tego przepisu (do dodania owych ,,środków"
sprowadza się zmiana dyspozycji art. 80 § 2 k.k.w. w stosunku do brzmie-
nia art. 64 § 2 k.k.w. z 1969 r.). Przede wszystkim zauważyć należy, że w
ślad za tym uzupełnieniem, nie nastąpiła zmiana treści art. 80 § 1 k.k.w.
Wskazanie to, nie może zatem mieć żadnego zastosowania do wykonaw-
stwa środków karnych, skoro art. 80 § 1 k.k.w. zawiera wyłącznie regulację
odnoszącą się do kolejności wykonywania kar pozbawienia wolności. Lukę
tę możnaby wypełnić jedynie poprzez sięgnięcie do analogii legis i to
przyjmowanej na niekorzyść skazanego, co z oczywistych względów w
prawie karnym jest niedopuszczalne. Co zaś nie mniej istotne, całkowitym
nieporozumieniem byłoby oddawanie jakichkolwiek kompetencji z zakresu
wykonawstwa środków karnych sędziemu penitencjarnemu w miejsce sądu
pierwszej instancji (art. 3 § 1 k.k.w. - przy jednoczesnym braku upoważ-
nienia dla sędziego penitencjarnego w przepisach Rozdziału XII tego ko-
deksu). W tej sytuacji, określenie ,,środki", którym posługuje się art. 80 § 2
k.k.w. może odnosić się wyłącznie do kolejności wykonywania środków za-
bezpieczających, o których mowa w § 3 tego przepisu.
Bezsprzecznie sytuacja, w której wykonywanych jest jednocześnie
kilka jednorodzajowych środków karnych powoduje, że niektóre z nich mo-
gą stać się iluzoryczne. Nie można jednak zapominać o tym, że sytuacja
powyższa może już ulec istotnej zmianie, gdy wyroki, którymi orzeczono
środki karne, uprawomocnią się w różnym czasie lub gdy w różnym czasie
(z przerwami) dojdzie do odbywania poszczególnych kar pozbawienia wol-
ności powodujących zawieszenie wykonywania środków karnych. Zauwa-
żyć również należy, że analogiczna sytuacja - kiedy część środków kar-
nych nie zostanie wykonana (lub nie zostanie wykonana w całości), będzie
miała miejsce, gdy przy stosowaniu instytucji kary łącznej z art. 90 § 2 k.k.,
sąd zastosuje zasady absorpcji lub asperacji.
Niezależnie od powyższego, należy zgodzić się z Ryszardem A. Ste-
fańskim, który już w 1988 r., na gruncie identycznie kształtujących omawia-
ną kwestię przepisów Kodeksu karnego wykonawczego z 1969 r. wskazy-
wał, że: ,,Rozwiązanie to trudno uznać za prawidłowe. Stawia ono w gor-
szej sytuacji skazanego, któremu wymierzono kary dodatkowe (obecnie
środki karne - SN) tego samego rodzaju za przestępstwa pozostające w
zbiegu, skutkującym wymierzenie kary łącznej. Z reguły kara łączna opiewa
na dłuższy okres niż najwyższy wymiar kary za jedno ze zbiegających się
przestępstw. Praktyczny skutek wyroku łącznego w zakresie kary dodatko-
wej (środka karnego - SN) jest taki, że skazany pozbawiony jest praw dłu-
żej niżby nie wymierzono mu kary łącznej. Pozostaje to w sprzeczności z
ratio legis przepisów o karze łącznej, gdyż pogarsza sytuację skazanego".
Zawieszenie biegu kar dodatkowych pozbawienia praw lub zakazu, WPP
1988, Nr 2, str. 141 - 150).
Postulat zmiany tego stanu rzeczy można jednak nadal lokować je-
dynie w sferze de lege ferenda.
Kierując się przedstawionymi względami Sąd Najwyższy odmówił
podjęcia uchwały w trybie art. 441 § 3 k.p.k.