Postanowienie SN - I KZP 18/07
Izba:Izba Karna
Sygnatura:I KZP 18/07
Typ:Postanowienie SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2007/9/64
Data wydania:2007-08-29

POSTANOWIENIE Z DNIA 29 SIERPNIA 2007 R.
I KZP 18/07

Zmienione ustawą z dnia 17 czerwca 2004 roku (Dz. U. Nr 162, poz.
1691) przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wprowadzające nowy
model zarządzania majątkiem wspólnym i zmodyfikowane instrumenty cy-
wilnoprawnej ochrony interesów małżonków, nie wprowadzają zmian, któ-
re miałyby znaczenie dla odpowiedzialności karnej małżonka, dopuszcza-
jącego się czynów dysponowania majątkiem wspólnym z zamiarem po-
większenia swego majątku kosztem majątku drugiego małżonka.

Przewodniczący: Pierwszy Prezes SN L. Gardocki (sprawozdawca).
Sędziowie SN: J. Szewczyk, S. Zabłocki.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.

Sąd Najwyższy - Izba Karna w sprawie Dariusza C., po rozpoznaniu
przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w K.,
postanowieniem z dnia 9 marca 2007 r., zagadnienia prawnego wymagają-
cego zasadniczej wykładni ustawy:

,,Czy w świetle nowelizacji z 17 czerwca 2004 r. Kodeksu rodzinnego i
opiekuńczego, która weszła w życie od 20 stycznia 2005 r. (Dz. U. Nr 162,
poz. 1691), nastąpiła depenalizacja czynów, które wcześniej kwalifikowane
były z art. 284 k.k., jeżeli chodzi o mienie objęte wspólnością ustawową?"

p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.

UZASADNIENIE

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło
się na tle następującej sytuacji procesowej.
Wyrokiem Sądu Rejonowego w D. z dnia 23 października 2006 r.,
Dariusz C. został uniewinniony od popełnienia zarzucanego mu aktem
oskarżenia czynu, polegającego na tym, że w sierpniu 2002 r. w D. dokonał
przywłaszczenia na szkodę Katarzyny C. powierzonego mu mienia w po-
staci samochodu osobowego marki Fiat 126p, o wartości 500 zł, stanowią-
cego część majątku małżeńskiego - to jest popełnienia przestępstwa okre-
ślonego w art. 284 § 2 k.k.
Apelację od powyższego wyroku wniósł prokurator, zarzucając mu
błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający
wpływ na jego treść, polegający na uznaniu, że w zachowaniu oskarżone-
go Dariusza C. brak jest znamion zarzucanego mu czynu z art. 284 § 2
k.k., podczas gdy prawidłowa ocena materiału dowodowego oraz należyta
interpretacja przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego powinna do-
prowadzić Sąd do uznania oskarżonego za winnego popełnienia zarzuca-
nego mu aktem oskarżenia czynu.
Sąd Okręgowy w K., rozpoznając apelację wniesioną przez prokura-
tora, uznał, że w sprawie wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające za-
sadniczej wykładni ustawy, które sformułował w pytaniu zacytowanym na
wstępie niniejszego postanowienia.
Występując z pytaniem, Sąd ten stwierdził na wstępie swych rozwa-
żań (inaczej niż w ich końcowym fragmencie), że nowelizacja z dnia 17
czerwca 2004 r. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, która weszła w życie
dnia 20 stycznia 2005 r. (Dz. U. Nr 162, poz. 1691), zmieniła w odniesieniu
do mienia ruchomego, stanowiącego majątek wspólny, oceny karnoprawne
przywłaszczenia, przerzucając skutki takich zachowań do rozliczeń mająt-
kowych wywołanych różną sytuacją prawną. Jak zauważa Sąd Okręgowy,
w uzasadnieniu swego wyroku Sąd pierwszej instancji stanął na stanowi-
sku, że na skutek powyższej nowelizacji nastąpiła depenalizacja czynu,
którego popełnienie zarzucono oskarżonemu. Sąd Rejonowy swe stanowi-
sko oparł na wykładni art. 37 k.r. i op., pomijając treść art. 34, art. 35 i art.
35 § 1 k.r. i op. Z racji modyfikacji zasad zarządu majątkiem wspólnym
małżonków, na skutek której zaniechano podziału czynności zarządu na
czynności zwykłego zarządu i czynności przekraczające taki zarząd, która
to modyfikacja odzwierciedla powszechne zjawisko dokonywania czynności
prawnych zarządu majątkiem wspólnym przez jednego małżonka, ochrona
interesów drugiego oparta została na mechanizmach cywilnoprawnych. Na-
leżą do nich sprzeciw wobec czynności zarządu zamierzonej przez mał-
żonka (art. 361 k.r. i op.), ograniczenie lub pozbawienie małżonka samo-
dzielnego zarządu (art. 40 k.r. i op.), sądowe ustanowienie przymusowej
rozdzielności majątkowej (art. 52 k.r. i op.) oraz uzależnienie zaspokojenia
wierzycieli jednego tylko małżonka z całego majątku wspólnego obojga
małżonków od wyrażenia przez drugiego małżonka zgody na zaciągnięcie
zobowiązania (art. 41 k.r. i op.).
W końcowej części uzasadnienia swego postanowienia Sąd Okręgo-
wy zajął jednak stanowisko, że odpowiedź na postawione pytanie powinna
być negatywna, ale, jak twierdzi, ,,z szeregiem uwarunkowań, które zmie-
rzają (...) do poszerzenia zasady oportunizmu, bądź depenalizacji."
Prokurator Prokuratury Krajowej pismem z dnia 25 kwietnia 2007 r.
wniósł o odmowę udzielenia odpowiedzi na postawione pytanie. Stanął on
na stanowisku, że kwestia prawna przedstawiona przez Sąd Okręgowy w
K. nie wymaga zasadniczej wykładni ustawy, podczas gdy sąd odwoławczy
jest obowiązany wskazać konkretny przepis, który budzi wątpliwości inter-
pretacyjne w praktyce sądowej z powodu jego wadliwej lub niejasnej re-
dakcji (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: uchwałę z dnia 19 sierpnia
1999 r., I KZP 23/99, OSNKW 1999, z. 9-10, poz. 50; postanowienie z dnia
17 maja 2000 r., I KZP 7/00, OSNKW 2000, z. 5-6, poz. 51). Przytacza on
ponadto pogląd sformułowany w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia
11 sierpnia 2000 r., I KZP 19/00, niepubl., iż interpretacja zwykła, ,,opera-
cyjna" nie zasługuje na miano ,,zasadniczej" i powinna być dokonywana
przez wszystkie sądy.
Prokurator Prokuratury Krajowej wskazał, że zasady zarządzania ma-
jątkiem wspólnym, sformułowane w art. 36 k.r. i op. nie zostały zmienione
przez nowelizację art. 37 k.r. i op. W przypadku, gdy dokonywana przez
małżonka czynność będzie się mieściła w katalogu przewidzianym przez
art. 37 k.r. i op., wówczas zawsze, bez względu na rozmiar dokonywanej
czynności jest wymagana zgoda małżonka. Aktualnie więc sama istota
czynności, nie zaś wartość przedmiotu i jej proporcja do majątku małżeń-
skiego, decyduje o konieczności uzyskania zgody.
Z powyższego stanu prawnego, Prokurator Prokuratury Krajowej wy-
wiódł wniosek, że nowelizacja Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z dnia
17 czerwca 2004 r., w tym nowe brzmienie art. 37 tej ustawy, nie ma żad-
nego wpływu na odpowiedzialność karną za zabór mienia stanowiącego
wspólność majątkową.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Stanowisko Prokuratora Prokuratury Krajowej jest niewątpliwie za-
sadne. Pytanie zadane przez Sąd Okręgowy w K. nie zawiera zagadnienia
prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy (art. 441 § 1 k.p.k.).
Poruszone w pytaniu zagadnienie mogło być rozwiązane przez sąd odwo-
ławczy w drodze zwykłej wykładni, w sumie, zresztą, niezbyt skomplikowa-
nej.
Problem możliwości postawienia jednemu z małżonków zarzutu po-
pełnienia przestępstwa przywłaszczenia lub kradzieży w stosunku do mie-
nia stanowiącego wspólność majątkową był dotychczas rozstrzygany w
orzecznictwie Sądu Najwyższego i w piśmiennictwie prawnokarnym jedno-
licie (zob. R.A. Stefański: Odpowiedzialność karna za zabór mienia stano-
wiącego wspólność majątkową, Prok. i Pr. 1995, Nr 10 oraz powołane tam
orzecznictwo i literatura). Wskazywano na to, że mienie stanowiące wspól-
ną własność małżonków nie jest w pełni mieniem własnym jednego z mał-
żonków; jest ono dla każdego z małżonków częściowo mieniem cudzym.
Jest to kluczowy element poglądu, że możliwe jest popełnienie przestęp-
stwa przywłaszczenia lub kradzieży przez jednego z małżonków w stosun-
ku do mienia stanowiącego wspólność majątkową, jako że zarówno w opi-
sie ustawowym przywłaszczenia, jak i kradzieży ustawodawca używa zna-
mienia ,,cudze" (art. 284 §1 k.k.: ,,cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątko-
we", art. 278 § 1 k.k.: ,,cudzą rzecz ruchomą"). Drugim istotnym elementem
tego poglądu jest stwierdzenie odnoszące się do zamiaru sprawcy. Jest
rzeczą jasną, że działanie małżonka nie ma charakteru przestępnego, na-
wet jeżeli działa on bez wymaganej zgody albo wręcz wbrew woli drugiego
z małżonków, ale nie ma zamiaru powiększenia swego majątku kosztem
jego (tj. drugiego z małżonków) majątku (zob. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 14 listopada 1972 r., V KRN 421/72, OSNKW 1973, z. 5, poz. 61).
Brak takiego zamiaru oznacza bowiem nic innego jak brak zamiaru przy-
właszczenia (ew. zaboru w celu przywłaszczenia, gdy chodzi o kradzież)
mienia cudzego.
Należy jednak zauważyć, że wątpliwości, które skłoniły Sąd odwo-
ławczy do zadania pytania, wiążą się z istnieniem w prawie karnym reguły,
iż nie jest działaniem przestępnym zachowanie się osoby, która wypełnia
wprawdzie swoim zachowaniem znamiona przestępstwa, jednakże czyni to
w ramach przysługujących jej uprawnień, wynikających na ogół z przepi-
sów należących do innych dziedzin prawa. Działanie w ramach uprawnień
jest ogólną okolicznością wyłączającą odpowiedzialność karną, opierającą
się na założeniu braku sprzeczności wewnątrz danego systemu prawa. Je-
żeli jakaś dziedzina prawa daje komuś prawo do zachowania się w okre-
ślony sposób, to czyn taki nie może być podstawą do pociągnięcia tej oso-
by do odpowiedzialności karnej, mimo że wypełnia znamiona czynu zabro-
nionego przez ustawę karną. Reguła ta, sformułowana w polskiej literaturze
prawa karnego najdobitniej przez W. Woltera (Funkcja błędu w prawie kar-
nym, Warszawa 1965, s. 174 - 175), należy obecnie do twierdzeń o cha-
rakterze podręcznikowym. Chodzi tu w istocie rzeczy o tworzenie w innych
dziedzinach prawa wyjątków od zasady przestępności czynów wyczerpują-
cych znamiona określonego typu przestępstwa. Przykładowo, w art. 20a
ustawy o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 ze zm.) stwierdza się, że
nie jest przestępstwem używanie przez funkcjonariuszy policji w określo-
nych sytuacjach fałszywych dokumentów dla celów ukrycia swej tożsamo-
ści, jak i sporządzanie takich fałszywych dokumentów. W opisanej w tym
przepisie sytuacji ustawa zezwala więc na podrabianie dokumentu lub
używanie dokumentu podrobionego, tworząc wyjątek od przestępności ta-
kich zachowań, ustanowionej przepisem art. 270 k.k. Podobnie, wyjątek od
reguły ustanowionej w art. 193 k.k. przewidziano w art. 10 ustawy z dnia 21
czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy
i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.).
Zgodnie z tym przepisem, w razie awarii wywołującej szkodę lub grożącej
bezpośrednio powstaniem szkody, jeżeli najemca jest nieobecny lub od-
mawia udostępnienia lokalu, wynajmujący ma prawo wejść do lokalu w
obecności funkcjonariuszy policji lub straży miejskiej.
W odniesieniu do przestępstwa przywłaszczenia lub kradzieży mienia
stanowiącego małżeńską wspólność majątkową sytuacja taka zachodziła-
by, gdyby znowelizowane przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
upoważniały każdego z małżonków do zachowania wyczerpującego zna-
miona przestępstwa z art. 284 k.k. lub art. 278 k.k., tzn. przywłaszczenia
lub zaboru w celu przywłaszczenia mienia wspólnego z zamiarem powięk-
szenia swego majątku kosztem drugiego z małżonków. Nie ma jednak
podstaw do stawiania takiej tezy. W rzeczywistości bowiem, zmienione
ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i
opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. Nr 162, poz.
1691) przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, odnoszące się do
małżeńskich ustrojów majątkowych, nie spowodowały depenalizacji czy-
nów, polegających na przywłaszczeniu lub kradzieży mienia objętego mał-
żeńską wspólnością ustawową.
Nowe uregulowania dotyczące ustawowego ustroju majątkowego
(art. 31 - 46 k.r. i op.) dokonują szeregu zmian w składzie majątku wspól-
nego, a zwłaszcza w zakresie zarządu tym majątkiem, które były konieczne
ze względu na przyjęcie w Polsce modelu społecznej gospodarki rynkowej.
Między innymi zniesiony został podział na czynności zwykłego zarządu i
czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu; wprowadzono upraw-
nienie każdego z małżonków do samodzielnego zarządzania majątkiem
wspólnym. Znowelizowane przepisy nakładają też na małżonków obowią-
zek udzielania sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o
dokonanych czynnościach zarządu i o zobowiązaniach obciążających ma-
jątek wspólny. Przewidują one również możliwość sprzeciwu co do okre-
ślonej czynności zamierzonej przez drugiego małżonka. W pewnym zakre-
sie stworzono także odstępstwo od samodzielnego zarządu majątkiem
wspólnym, polegające na wymaganiu zgody drugiego małżonka co do wy-
raźnie wskazanych czynności prawnych (zob. T. Smyczyński: Reforma
małżeńskiego prawa majątkowego, Mon. Prawn. 2004, Nr 18; K. Pietrzy-
kowski: Nowe przepisy o małżeńskich ustrojach majątkowych, Pal. 2005,
Nr 3-4). Zmienione ustawą z dnia 17 czerwca 2004 roku (Dz. U. Nr 162,
poz. 1691) przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wprowadzają no-
wy model zarządzania majątkiem wspólnym i zmodyfikowane instrumenty
cywilnoprawnej ochrony interesów małżonków. Nie wprowadzają jednak
żadnych zmian, które miałyby znaczenie dla odpowiedzialności karnej mał-
żonka, dopuszczającego się czynów dysponowania majątkiem wspólnym z
zamiarem powiększenia swego majątku kosztem majątku drugiego mał-
żonka. Dojście do takiej konkluzji nie wymaga zasadniczej wykładni usta-
wy. Dlatego Sąd Najwyższy postanowił odmówić podjęcia uchwały.
Izba Karna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IK] I KZP 24/09   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/12/105
2009-10-28 
[IK] I KZP 23/09   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/12/104
2009-10-28 
[IK] I KZP 22/09   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/12/103
2009-10-28 
[IK] I KZP 20/09   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/11/91
2009-10-28 
[IK] I KZP 19/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/11/92
2009-10-28 
  • Adres publikacyjny: