POSTANOWIENIE Z DNIA 2 WRZEŚNIA 2009 R.
KSP 13/09


Sądem właściwym do rozpoznania skargi na przewlekłość postępo-
wania przygotowawczego jest sąd wyższego rzędu nad sądem, powołanym
do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji (art. 4 ust. 5 i art. 8 ust. 2
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do
rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub
nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuza-
sadnionej zwłoki, Dz. U. Nr 179, poz. 1843 ze zm., w zw. z art. 329 § 1
k.p.k.)


Przewodniczący: sędzia SN K. Cesarz (sprawozdawca).

Sędziowie SN: R. Malarski, D. Rysińska.

Sąd Najwyższy - Izba Karna w sprawie ze skargi Mirosława P., Mar-
ka L. i Andrzeja W., na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu przygotowawczym bez nieuzasadnionej zwłoki, po rozpo-
znaniu na posiedzeniu w dniu 2 września 2009 r. sporu o właściwość,
wszczętego przez Sąd Apelacyjny w Krakowie postanowieniem z dnia 18
sierpnia 2009 r., z Sądem Apelacyjnym w Katowicach, na podstawie art. 38
§ 1 k.p.k.

postanowił s t w i e r d z i ć właściwość Sądu Apelacyjnego w Katowicach
do rozpoznania skargi.

Z u z a s a d n i e n i a :

Sąd Apelacyjny w Katowicach, uznając się niewłaściwym miejscowo
do rozpoznania skargi i przekazując ją Sądowi Apelacyjnemu w Krakowie,
podniósł, że art. 4 ust. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygo-
towawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postę-
powaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843
ze zm. - zwanej dalej ustawą o skardze na przewlekłość postępowania)
określa wyłącznie właściwość rzeczową sądu do rozpoznania skargi na
przewlekłość postępowania przygotowawczego, przemilcza zaś kwestię
właściwości miejscowej tego sądu. Biorąc pod uwagę, że postępowania
przygotowawcze niejednokrotnie cedowane są na inne prokuratury (niż
pierwotnie właściwe) oraz względy ekonomiki procesowej, dbałość o szyb-
kość postępowania przygotowawczego, incydentalność postępowania wy-
wołanego skargą, występujące odstępstwa właściwości sądu w postępo-
waniach wpadkowych (art. 263 § 4 k.p.k.) i stanowisko Sądu Najwyższego
do projektu noweli do ustawy o skardze na przewlekłość postępowania,
,,Sąd Apelacyjny nabrał przekonania, że właściwym miejscowo do rozpo-
znania skargi złożonej w postępowaniu przygotowawczym jest sąd powią-
zany z siedzibą prokuratury, przez którą prowadzone jest postępowanie".
Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu wszczynającym nega-
tywny spór kompetencyjny zaakcentował, że Sąd przekazujący pominął
dyspozycję art. 8 ust. 2 ustawy o skardze na przewlekłość postępowania,
stanowiącego, iż w sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowa-
nia toczącego się na skutek skargi sąd stosuje odpowiednio przepisy o po-
stępowaniu zażaleniowym obowiązujące w postępowaniu, którego skarga
dotyczy. Oznacza to odesłanie m. in. do art. 465 § 2 k.p.k., określającego,
że na postanowienie prokuratora przysługuje zażalenie do sądu właściwe-
go do rozpoznania sprawy, którym w myśl art. 329 § 1 k.p.k. jest sąd wła-
ściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji. Ustawa o skardze na
przewlekłość postępowania nie stanowi tutaj inaczej, jaką to możliwość
przewiduje art. 465 § 2 in fine k.p.k. Natomiast, gdy idzie o postulat Sądu
Najwyższego, wyrażony w uwagach do projektu noweli ustawy o skardze
na przewlekłość postępowania, to nie został on przez ustawodawcę zaak-
ceptowany.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje. (...)
Wspomniano już, że rozpoznanie sprawy przez sąd właściwy jest
wartością konstytucyjną. Podlega więc szczególnej ochronie, co oznacza,
iż wyjątki od niej może określać tylko ustawa i muszą być one objęte wy-
kładnią restryktywną. Tak jest w razie przekazywania sprawy do rozpozna-
nia sądowi niewłaściwemu (miejscowo) na podstawie art. 36 i 37 k.p.k. Nie
wystarczy więc przekonanie sądu o swej niewłaściwości, jeśli z przepisów
ustawy jasno wynika, że nie ma ono podstaw.
Do takich przepisów należy art. 4 ust. 5 ustawy o skardze na prze-
wlekłość postępowania. Pomimo użycia w nim określenia ,,sąd przełożony"
(nieznanego Kodeksowi postępowania karnego), określenie to znajdowało
się już w art. 4 ust. 1 tejże ustawy, a jego stosowanie i wykładnia nie na-
stręczały trudności. Chodzi o sąd wyższego rzędu w rozumieniu tego Ko-
deksu, np. art. 33 § 2 k.p.k., czyli o sąd nadrzędny. Już z tego względu za-
brakło precyzji w uogólniającym przekonaniu Sądu Apelacyjnego w Kato-
wicach, z którego może wynikać, że wchodzi w rachubę również sąd rejo-
nowy, skoro ma to być ,,sąd powiązany z siedzibę prokuratury, przez którą
prowadzone jest postępowanie". Kluczowe znaczenie ma jednak fakt, że w
art. 4 ust. 5 ustawy o skardze na przewlekłość postępowania nie chodzi o
jakikolwiek sąd przełożony - sąd wyższego rzędu, który możnaby łączyć z
tą prokuraturą, która prowadzi postępowanie (co wymagałoby wyraźnego
upoważnienia ustawowego, jak w przywołanym art. 263 § 4 k.p.k.). Przepis
jednoznacznie wiąże ten sąd z sądem - i to z sądem, który ,,byłby właściwy
rzeczowo do rozpoznania sprawy". Fraza, że władny do rozpoznania skargi
jest ,,sąd przełożony nad sądem", wprost wyklucza możliwość wikłania pro-
kuratury, aktualnie prowadzącej postępowanie, w tę relację. Innymi słowy,
zwrot ,,sąd przełożony nad sądem" zobowiązuje do ustalenia tylko sądu (a
nie prokuratury, przez którą prowadzone jest postępowanie). Chodzi, po
pierwsze, o sąd właściwy do rozpoznania sprawy, i po drugie, o sąd wła-
ściwy rzeczowo. Ponieważ postępowanie sądowe jest dwuinstancyjne (art.
176 ust. 1 Konstytucji), a skargę ma rozpoznawać sąd przełożony (sąd
wyższego rzędu), to oczywistym jest, że w art. 4 ust. 5 ustawy o skardze na
przewlekłość postępowania przez sąd ,,właściwy rzeczowo" należy rozu-
mieć sąd właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji. Właści-
wość miejscowa tego sądu (i w efekcie - sądu ,,przełożonego") ustalana
jest na podstawie jasnych kryteriów, zawartych w art. 31 - 34 k.p.k. Do te-
go samego rezultatu prowadzi posłużenie się przepisami, do których odsyła
art. 8 ust. 2 tejże ustawy. Przepisy te zawarte są w art. 329 k.p.k. stosuje
się je bowiem w postępowaniu przygotowawczym, to jest, ,,w postępowa-
niu, którego skarga dotyczy", a rozpoznaje ją sąd. Czyli, sąd ,,który byłby
właściwy rzeczowo do rozpoznania sprawy" wymieniony w art. 4 ust. 5
ustawy o skardze na przewlekłość postępowania, to ,,sąd powołany do roz-
poznania sprawy w pierwszej instancji", o którym mowa w art. 329 § 1
k.p.k. Ten przepis został wymieniony w uzasadnieniu do projektu noweli z
dnia 9 maja 2008 r. do ustawy o skardze na przewlekłość postępowania,
jako bazowy dla określenia sądu właściwego do rozpoznania sprawy,
wskazanego w art. 4 ust. 5 ustawy. Projektodawca w tym uzasadnieniu
expressis verbis odrzucił postulat zawarty w uwagach z dnia 7 kwietnia
2008 r., przesłanych przez Sąd Najwyższy, że ,,prostszym rozwiązaniem
byłoby powiązanie właściwości sądu z siedzibą prokuratury, w której pro-
wadzone jest postępowanie, a nie - właściwością sądu do rozstrzygania o
zarzutach sformułowanych w ewentualnym akcie oskarżenia". Nota bene,
druga część cytowanego zdania wskazuje, że autor uwag nie miał wątpli-
wości, jaki sąd uznać za ,,właściwy rzeczowo do rozpoznania sprawy" w
rozumieniu - obecnego - art. 4 ust. 5 ustawy. To powiązanie, o którym
mowa w powyższych uwagach, wyeksponowane przez Sąd Apelacyjny w
Katowicach, nie uwzględnia, że w postępowaniu przygotowawczym wystę-
pują liczne odstępstwa od właściwości miejscowej prokuratury, co do zasa-
dy określanej także na podstawie 31 - 34 k.p.k. (zob. art. 25 ust. 1 ustawy
z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, Dz. U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39 ze
zm.). Przewidziane są one w art. 8b ust. 2 ustawy o prokuraturze oraz w §§
70 ust. 9 i 102 - 105 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27
sierpnia 2007 r. - Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych
jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. Nr 169, poz. 1189 ze zm.).
Odstępstwa te mogą mieć charakter uznaniowy i mogą być podyktowane
bieżącymi potrzebami lub możliwościami procesowymi organów prowadzą-
cych postępowanie przygotowawcze, a przez to, ulegać zmianie miejsce
prowadzenia tego postępowania (w tej sprawie - dwukrotnie, bo postępo-
wanie prowadziły kolejno Prokuratura Okręgowa w Katowicach, w Często-
chowie, a obecnie - w Krakowie). Zmieniająca się z tego względu właści-
wość sądu rozpoznającego skargę na przewlekłość postępowania przygo-
towawczego godziłaby w prawo do rozpoznania skargi przez sąd właściwy,
skoro użycie wskazanych wyżej przepisów przez prokuratora przełożonego
lub sprawującego zwierzchni nadzór, mogłoby w efekcie prowadzić do wy-
eliminowania sądu, który już stwierdzał przewlekłość postępowania przygo-
towawczego i z którego przebiegiem (zwykle sprawami wielotomowymi i
problemowymi) już się zapoznawał. Takie zmiany właściwości sądu do
rozpoznania skargi niweczyłyby zasadniczy cel ustawy, jakim było przy-
śpieszenie i poprawa jakości postępowania. W judykaturze, w tym -
orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie podkreślano, że omawiane
postępowanie skargowe jest postępowaniem incydentalnym w ramach po-
stępowania co do istoty sprawy (zob. np. uchwała z dnia 21 września 2005
r., I KZP 24/05, OSNKW 2005, z. 10, poz. 89; postanowienie z dnia 10
czerwca 2008 r., KSP 2/08, OSNKW 2008, z. 9, poz. 71). Z twierdzenia te-
go, mającego swe źródło w art. 5 ust. 1 ustawy o skardze na przewlekłość
postępowania, wynika również celowe powierzenie rozpoznania skargi te-
mu sądowi, który ostatecznie (tzn. rozpoznając środki odwoławcze od
orzeczeń kończących postępowanie) będzie uprawniony do wypowiedze-
nia się co do tej istoty. Określanie kompetencji sądu do rozpoznania skargi
według zmieniającej się siedziby prokuratury, która prowadzi postępowanie
przygotowawcze, niweczyłoby więc zamysł ustawodawcy, aby kontrola są-
dowa na etapie postępowania przygotowawczego na podstawie ustawy o
skardze była prowadzona przez ten sam sąd. Tożsamość tego organu
sprzyjać też będzie konsekwencji w wydawaniu i kontroli zaleceń podej-
mowanych na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy o skardze na przewlekłość
postępowania, w razie ponawiania skarg lub składania ich przez inne
uprawnione podmioty.
Podsumowując, sądem właściwym do rozpoznania skargi na prze-
wlekłość postępowania przygotowawczego jest sąd wyższego rzędu nad
sądem powołanym do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji (art. 4 ust.
5 i art. 8 ust. 2 ustawy o skardze w zw. z art. 329 § 1 k.p.k.), to jest Sąd
Apelacyjny w Katowicach.
Na zakończenie, nie sposób pominąć, że w niniejszej sprawie nie zo-
stał zachowany wymóg z art. 7 ustawy, iż skargę przedstawia się sądowi
właściwemu wraz z aktami sprawy, w której toczy się postępowanie. Wy-
starczające byłyby kopie akt (których zażądał i uzyskał Sąd Najwyższy). A
tymczasem, prokurator przedstawiając skargę w dniu 28 maja 2009 r., za-
łączył tylko 2 tomy (XII i XIII), po resztę odsyłając Sąd Apelacyjny w Kato-
wicach do Sądu Okręgowego w Katowicach (Sądu powołanego do rozpo-
znania sprawy w pierwszej instancji), gdzie akta te zalegają od dnia 5 mar-
ca 2009 r. Oba Sądy Apelacyjne procedowały bez tomów od I do XI, a więc
bez uprzedniego sprawdzenia (upewnienia się), czy sądem rzeczowo wła-
ściwym do rozpoznania sprawy w rozumieniu art. 4 ust. 5 ustawy o skardze
na przewlekłość postępowania byłby Sąd Apelacyjny w Katowicach czy
Sąd Apelacyjny w Krakowie, a zatem, czy zachodziły wskazywane podsta-
wy do stwierdzenia niewłaściwości miejscowej i do wszczynania sporu
kompetencyjnego.