Postanowienie z dnia 12 maja 2006 r., V CSK 52/06

Wpisu hipoteki przymusowej zwykłej na podstawie decyzji określonej w
art. 35 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (jedn.
tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) nie można dokonać bez dołączenia
przez wnioskodawcę tytułu wykonawczego.

Sędzia SN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu
Skarbowego w S. przy uczestnictwie Przedsiębiorstwa Remontowo-Handlowego
"B.", sp. z o.o. w K. o wpis hipoteki przymusowej zwykłej, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 12 maja 2006 r. skargi kasacyjnej
wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 2 sierpnia
2005 r.
oddalił skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Przedmiotem zaskarżenia jest postanowienie Sądu Okręgowego oddalające
apelację Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego od postanowienia
odmawiającego wpisu hipoteki przymusowej zwykłej, obciążającej użytkowanie
wieczyste dziesięciu nieruchomości uczestnika oraz znajdujące się na nich budynki
i budowle. Do wniosku organu podatkowego dołączono sześć ,,prawomocnych"
decyzji orzekających o odpowiedzialności podatkowej uczestnika jako osoby
trzeciej, z tytułu nabycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa od podatnika
zalegającego z podatkiem od towarów i usług.
Sąd Rejonowy prowadzący księgę wieczystą stwierdził, że decyzje dołączone
do wniosku nie były zaopatrzone w ,,klauzulę ostateczności", dlatego zgodnie z art.
111 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm. - dalej: "u.k.w.h.") wnioskodawca mógł
domagać się wpisu hipoteki przymusowej kaucyjnej, a nie zwykłej, istniała zatem
przeszkoda do uwzględnienia wniosku (art. 6269 k.p.c.). Sąd Okręgowy
rozpoznający apelację wnioskodawcy podzielił zapatrywanie Sądu
wieczystoksięgowego dotyczące braku wymienionej wyżej klauzuli, a ponadto
stwierdził, że hipoteka przymusowa zwykła może być wpisana na podstawie
administracyjnego tytułu wykonawczego, którego wnioskodawca nie przedłożył.
W skardze kasacyjnej Skarb Państwa - Naczelnik Urzędu Skarbowego w S.
zarzucił naruszenie art. 111 u.k.w.h., art. 7 Konstytucji i art. 120 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (jedn. tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60
ze zm. - dalej: "Ord.pod."), a także naruszenie przepisów postępowania - art. 130,
6268 i 6269 k.p.c. Motywem skargi jest zapatrywanie, że w postępowaniu o wpis
hipoteki przymusowej zwykłej przepisy prawa nie nakładają na skarżący organ
obowiązku dołączania tytułu wykonawczego, tym bardziej, że cechę wykonalności
w postępowaniu podatkowym mają decyzje ostateczne i nieostateczne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 39813 § 1 k.p.c. zakreśla granice kognicji Sądu Najwyższego w
postępowaniu kasacyjnym m.in. do podstaw skargi. Ponieważ według treści skargi
w części dotyczącej jej podstaw, istota zagadnienia prawnego sprowadza się do
wykładni art. 111 u.k.w.h., należy stwierdzić, że wskazany przepis nie określa
podstawy wpisu żądanej we wniosku hipoteki, a wykładnia a contrario, prowadząca
skarżącego do wniosku o nieuzasadnionym wymaganiu sądu prowadzącego księgę
wieczystą dołączenia zarówno tytułu wykonawczego, jak i ,,klauzuli ostateczności",
jest niewystarczająca. Skarżący nie wymienił w ramach podstawy skargi przepisu
zawierającego normę pozytywną określającą przesłanki wpisu hipoteki
przymusowej zwykłej, w uzasadnieniu skargi jednak wywiódł, że stosownie do art.
35 § 2 Ord.pod. podstawą wpisu jest decyzja doręczona, ostateczna lub
nieostateczna. W związku z tym dochodzi do wniosku, że decyzja ostateczna ,,tym
bardziej" uprawnia do wpisu hipoteki przymusowej zwykłej.
Oceniając skargę kasacyjną zarówno w aspekcie przytoczonej podstawy jak
też jej uzasadnienia, należy najpierw wskazać, że wpis hipoteki przymusowej jest
określany mianem czynności egzekucyjnej. Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym skargę podziela zastrzeżenia wobec utożsamiania tego zdarzenia z
postępowaniem egzekucyjnym sensu stricto, prowadzącym bezpośrednio do
spieniężenia przedmiotu egzekucji i zaspokojenia wierzyciela, ale uwzględniając
przymusowość, wpływ na stan prawny i wartość handlową nieruchomości,
domniemanie istnienia wierzytelności (art. 71 u.k.w.h.), wyłączenie ograniczeń
odpowiedzialności spadkobiercy (art. 74 u.k.w.h.), ułatwienia w egzekucji (art. 1036
k.p.c.), nie można odmówić trafności określeniu wpisu jako postępowania
egzekucyjnego sensu largo oraz wymaganiu, aby stosować do niego zasady tego
postępowania.
Do przedstawionej konstatacji należy dodać uwagę, że wpis hipoteki - również
na wniosek organu uprawnionego do wszczęcia postępowania egzekucyjnego w
administracji - jest dokonywany w postępowaniu cywilnym. Nie pozostaje to bez
znaczenia w rozpoznawanej sprawie, ponieważ do wszczęcia cywilnego
postępowania egzekucyjnego konieczny jest akt złożony z tytułu egzekucyjnego
stwierdzającego istnienie wierzytelności oraz klauzuli wykonalności potwierdzającej
skuteczność i zapewniającej ochronę wierzyciela przez kompetentne organy
państwa. Odstępstwo od tej zasady musiałoby wynikać z wyraźnych przepisów
prawa.
Wnioskodawca wskazał, że określenie w art. 35 § 2 Ord.pod. decyzji jako
podstawy wpisu jest związane z jej wykonalnością (art. 224 Ord.pod.) i przez to
wystarczające, pominął jednak okoliczności osłabiające tę argumentację, a
mianowicie, że przepisy Ordynacji podatkowej w ogóle nie rozróżniają dwoistości
hipoteki przymusowej, gdyby więc uznać je za unormowanie wystarczające (pełne),
o rodzaju hipoteki decydowałby przypadek. Ponadto eksponowana wykonalność
decyzji ostatecznych i nieostatecznych doznaje istotnego ograniczenia
(wstrzymanie wykonania). Wnioskodawca pominął też formalną rangę
administracyjnego tytułu wykonawczego, zawierającego informację o ostatecznym
charakterze decyzji podatkowej w miejscu przeznaczonym do opisania podstawy
obowiązku podatkowego. Merytoryczne znaczenie tytułu polega na tym, że w razie
konkretyzowania należności podatkowej przez wydanie decyzji ustalającej
zobowiązanie lub określającej wysokość należności, tytuł wykonawczy nie tylko
uprawnia do wszczęcia egzekucji, ale jest też dowodem braku przeszkód do jej
prowadzenia. Zmiany Ordynacji podatkowej dokonane ustawą z dnia 30 czerwca
2005 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 143, poz. 1199), zwłaszcza wprowadzenie w pewnym zakresie
obowiązku wstrzymania wykonalności decyzji podatkowych, wskazują na
zwiększenie ochrony podatników przed skutkami rozstrzygnięć błędnych.
Wymagają tego nie tylko standardy państwa prawa, ale i względy pragmatyczne, tj.
konieczność unikania zdarzeń nieodwracalnych mogących wyrządzić poważne
szkody, których koszty ponosi całe społeczeństwo (por. uchwałę składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2006 r., III CZP 125/05, OSNC
2006, nr 12, poz. 194). Okoliczność ta ma również znaczenie dla wykładni
unormowania przyjętego w art. 35 Ord.pod. odnośnie do podstaw wpisywania
hipoteki przymusowej zwykłej. Okazuje się, że akt ten nie zawiera autonomicznej i
pełnej regulacji (np. w zakresie postępowania dotyczącego wpisu) oraz nie
uwzględnia konsekwencji podziału hipotek na zwykłe i kaucyjne, mimo że
kwalifikacja ta jest istotna dla odzwierciedlenia stanu prawnego przedmiotu hipoteki
(nieruchomości i innych) przejawiającego się również w obciążeniach.
Tytuł wykonawczy jako samoistna podstawa wpisu jest wymieniony w art. 35 §
2 pkt 2 Ord.pod., lecz jako przepis wyjątkowy dotyczący sytuacji, w której
zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy ustawy bez potrzeby wydawania
jakiejkolwiek decyzji. Ponownie trzeba stwierdzić, że argumentacja a contrario
oparta na przepisie wyjątkowym nie daje podstaw do zanegowania unormowania
podstawowego dla postępowania o wpis, zawartego w art. 109 u.k.w.h. Dlatego
wpis hipoteki przymusowej zabezpieczającej należności podatkowe ustalone lub
określone w decyzji ostatecznej wymaga dołączenia tej decyzji oraz tytułu
wykonawczego stwierdzającego jej ostateczność. Pozwala na to normatywnie
określona treść tytułu wykonawczego wydanego na podstawie art. 27 ustawy z dnia
17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst:
Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.). Podzielając zarzuty skargi o braku
podstaw do stwierdzenia ostateczności w postępowaniu administracyjnym lub
podatkowym, nie można zgodzić się z sugestią, że właściwość tę ma oceniać sąd
wieczystoksięgowy, gdyż byłoby to sprzeczne z jego wąsko określoną kognicją, a
ponadto wymagałoby badania akt postępowania podatkowego
Przedstawiony kierunek wykładni uwzględniający wymagania przewidziane w
art. 109 u.k.w.h. w postępowaniu o wpis hipoteki przymusowej zwykłej uzyskał
potwierdzenie również w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 28
października 2004 r., III CZP 33/04 (OSNC 2005, nr 3, poz. 43).
Uznając, że zaskarżone postanowienie odpowiada prawu i nie znajdując
podstawy usprawiedliwiającej skargę kasacyjną, Sąd Najwyższy oddalił ją (art.
39814 k.p.c.).