Postanowienie SN - V CN 2/01
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:V CN 2/01
Typ:Postanowienie SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2002/5/69
Data wydania:2001-09-12
Postanowienie z dnia 12 września 2001 r., V CN 2/01

Przepis art. 361 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju
sądów powszechnych (jedn. tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) miał
zastosowanie także wtedy, gdy sprawa nie podlegała jurysdykcji krajowej w
chwili orzekania.

Sędzia SN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Bronisław Czech
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Sary S. o stwierdzenie nabycia spadku
po Mauricio vel Maurycym i Riwce małżonkom S. przy udziale Prokuratora
Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 12
września 2001 r., na rozprawie wniosku Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 kwietnia
2001 r. o unieważnienie postanowienia Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia
24 sierpnia 1998 r.
oddalił wniosek.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 24 sierpnia 1988 r., II Ns (...) Sąd Rejonowy w
Częstochowie stwierdził, że spadek po Mauricio vel Maurycym S., zmarłym dnia 15
października 1970 r. w K. (Brazylia) i ostatnio stale tam zamieszkałym, w części
dotyczącej nieruchomości położonych w Polsce, na podstawie ustawy nabyła żona
Riwka S. oraz córka Sara S. po połowie oraz że spadek po Riwce S., zmarłej dnia
14 listopada 1974 r. w K. (Brazylia) i ostatnio stale tam zamieszkałej, w części
dotyczącej nieruchomości położonych w Polsce, na podstawie ustawy nabyła w
całości córka Sara S.
Postanowienie to uprawomocniło się bez zaskarżenia.
Powołując się na art. 361 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju
sądów powszechnych (jedn. tekst: Dz.U. 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm. - dalej
"u.s.p."), Minister Sprawiedliwości wniósł o unieważnienie tego postanowienia,
ponieważ rozpoznana sprawa spadkowa ze względu na osoby nie podlegała
orzecznictwu sądów w chwili orzekania, a w trybie postępowania sądowego
orzeczenie to nie może być wzruszone.
Wnioskodawca wyraził wątpliwości co do istnienia jurysdykcji krajowej w tej
sprawie, w której spadkodawcami i spadkobiercami były osoby stale mieszkające w
Brazylii, o nie ustalonym obywatelstwie, gdy w postępowaniu sądowym nie zbadano
w sposób dostateczny istnienia w Polsce nieruchomości wchodzącej do spadku po
Maurycym i Riwce S. (art. 1102 § 1 k.p.c. i art. 1108 k.p.c.). W takiej sytuacji
należało - zdaniem Ministra Sprawiedliwości - uznać spadkodawców za
cudzoziemców nie będących właścicielami nieruchomości spadkowej położonej w
Polsce i nie posiadających polskiego obywatelstwa, czego konsekwencją byłoby
odrzucenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po nich (art. 1099 k.p.c.).
Sara Schaia S. domagała się oddalenia wniosku o unieważnienie
postanowienia spadkowego twierdząc, że rodzice mieli zawsze obywatelstwo
polskie, a do spadku należy nieruchomość położona w C. przy ul. G. nr 19.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 361 u.s.p.1 stanowi, że Sąd Najwyższy na wniosek Ministra
Sprawiedliwości unieważnia prawomocne orzeczenie wydane w sprawie, która ze
względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądów w chwili
orzekania, jeżeli w trybie postępowania sądowego orzeczenie to nie może być
wzruszone. Przepis ten został dodany do ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo
o ustroju sądów powszechnych z dniem 9 września 1993 r. ustawą z dnia 15 maja
1993 r. o zmianie ustaw - Prawo o ustroju sądów powszechnych, o prokuraturze, o
Sądzie Najwyższym, o Trybunale Konstytucyjnym, o Krajowej Radzie Sądownictwa
i o powołaniu sądów apelacyjnych (Dz.U. Nr 47, poz. 213). Ze względu na jego
szczególny charakter powinien być interpretowany ściśle, nie może jednak być
wątpliwości co do tego, że wskazana w art. 361 u.s.p. niedopuszczalność drogi
sądowej dotyczy orzecznictwa sądów polskich, gdyż nie ma racjonalnych
przesłanek przemawiających za innym poglądem. Z tego też względu art. 361 u.s.p.
ma zastosowanie także wówczas, gdy sprawa nie podlegała w chwili orzekania

1 Obecnie obowiązująca ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U.
Nr 98, poz. 1070 ze zm.) nie zawiera odpowiednika art. 361 u.s.p. Podobny przepis przewidziano w
projekcie ustawy o Sądzie Najwyższym.
jurysdykcji krajowej. Procesowe skutki niedopuszczalności drogi sądowej (art. 199 §
1 pkt 1 k.p.c.) oraz braku jurysdykcji krajowej (art. 1099 k.p.c.) są te same.
Trafnie we wniosku Ministra Sprawiedliwości zaznaczono, że - wobec
nieistnienia między Polską a Brazylią umowy o obrocie prawnym w sprawach
cywilnych - o jurysdykcji krajowej lub o jej braku rozstrzyga prawo polskie (art. 1096
k.p.c.). Do jurysdykcji krajowej należą więc sprawy spadkowe, jeżeli spadkodawca
w chwili śmierci miał obywatelstwo polskie lub, nie posiadając żadnego
obywatelstwa, zamieszkiwał w Polsce (art. 1108 § 1 k.p.c.). Jurysdykcja krajowa w
tych sprawach może być wyłączna; nie tylko w sytuacji zgonu obywatela polskiego
w Polsce (art. 1108 § 2 k.p.c.), lecz także, gdy postępowanie spadkowe po
cudzoziemcu dotyczy majątku nieruchomego położonego w Polsce (art. 1102 § 1
k.p.c.). Wyłączność sądów polskich w tej drugiej sytuacji wiąże się z zasadą
suwerennego zwierzchnictwa terytorialnego państwa (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 22 lutego 1966 r., III CR 395/65, OSNCP 1966, nr 11, poz.
197).
Z przedstawionych względów w sprawie II Ns (...) mogła istnieć jurysdykcja
krajowa, uwarunkowana polskim obywatelstwem spadkodawców bądź
przynależnością do spadku nieruchomości położonej w Polsce. W tych kwestiach -
ze względu na niedostatek postępowania dowodowego - mogą istnieć wątpliwości,
które zostały uwypuklone we wniosku Ministra Sprawiedliwości. Są to jednak tylko
wątpliwości, które uległy nawet osłabieniu w związku przedłożonymi przez
spadkobierczynię dokumentami. Nieruchomość położona w C. przy ul. G. nr 19
niewątpliwie była własnością rodziny spadkodawcy (jego matki), a Maurycy S.
uzyskał przywrócenie posiadania tej nieruchomości na mocy wyroku Sądu
Grodzkiego w Częstochowie z dnia 17 maja 1946 r.
Nie ujawniono też jednoznacznego dowodu o ustaniu obywatelstwa polskiego
spadkodawców, którzy posługiwali się polskim paszportem. Istnieje natomiast
konsularne potwierdzenie zgłoszenia się spadkodawcy do odbycia służby
wojskowej w wojsku polskim w czasie II wojny światowej.
Przepis art. 361 u.s.p. dozwala na unieważnienie prawomocnego orzeczenia,
gdy nie istniała droga sądowa (jurysdykcja krajowa) w chwili orzekania, a więc
wówczas, gdy niemożność rozpoznania sprawy była oczywista. Istnienie
wątpliwości w tej mierze nie wystarcza do uwzględnienia wniosku o unieważnienie,
nie ma bowiem pewności co do tego, jaki będzie miarodajny, zweryfikowany
dowodowo, stan sprawy. Treść art. 361 u.s.p. nie pozwala na uchylenie orzeczenia
sądowego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania; możliwe jest albo
unieważnienie orzeczenia, albo oddalenie wniosku o unieważnienie. Instytucja ta
ma charakter bardziej ograniczony i wyjątkowy niż funkcjonująca do niedawna w
sprawach cywilnych rewizja nadzwyczajna.
Z unormowania przewidzianego w art. 13 § 2 k.p.c. wynika, że rozpoznanie
wniosku o unieważnienie orzeczenia następuje według przepisów kodeksu
postępowania cywilnego. W konsekwencji należy wykluczyć możliwość
prowadzenia w postępowaniu przed Sądem Najwyższym postępowania
dowodowego, tym bardziej że wniosek z art. 361 u.s.p. ma charakter nadzwyczajny.
Także więc z tego względu celem unormowania zamieszczonego w art. 361 u.s.p.
nie jest weryfikacja rozbieżności i wątpliwości co do istnienia bądź nieistnienia drogi
sądowej (jurysdykcji krajowej) w konkretnej sprawie. Wszelkie wątpliwości muszą
być usunięte przed złożeniem wniosku. Skoro więc nieistnienie jurysdykcji krajowej
w sprawie II Ns (...) nie zostało wykazane w sposób nie budzący wątpliwości,
należało oddalić wniosek o unieważnienie orzeczenia.


Izba Cywilna - inne orzeczenia:
  • Adres publikacyjny: