Postanowienie z dnia 14 czerwca 2000 r., V CKN 1119/00

Artykuł 51 ust. 4 Konstytucji dotyczy tylko informacji obejmujących dane
osobowe.

Prezes SN Tadeusz Ereciński (przewodniczący), Sędzia SN Kazimierz Zawada
(sprawozdawca), Sędzia SA Krzysztof Strzelczyk

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 14 czerwca 2000 r. na posiedzeniu
niejawnym sprawy z powództwa Jacka B. przeciwko Skarbowi Państwa -
Prokuratorowi Okręgowemu w W. o nakazanie usunięcia informacji, na skutek
kasacji powoda od postanowienia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 21
listopada 1999 r.
postanowił oddalić kasację.

Uzasadnienie

Jacek B. w pozwie z dnia 18 stycznia 1999 r. skierowanym przeciwko Skarbowi
Państwa - Prokuratorowi Okręgowemu w W., powołując się na art. 51 ust. 4
Konstytucji, wniósł o wydanie wyroku nakazującego sprostowanie i usunięcie
informacji nieprawdziwej i niepełnej, zawartej w postanowieniu Prokuratora
Wojewódzkiego z dnia 20 sierpnia 1998 r. w brzmieniu ,,w toku postępowania
Komisja Dyscyplinarna podjęła na posiedzeniu niejawnym decyzję odmawiającą
dopuszczenia do postępowania dyscyplinarnego zawodowego adwokata jako
obrońcy obwinionych studentów.
Decyzję tę, z uwagi na istniejące wątpliwości interpretacyjne odpowiednich
zapisów ustawy o szkolnictwie wyższym dotyczących obrońców obwinionych,
oparto na opinii Kierownika Katedry Postępowania Karnego Wydziału Prawa i
Administracji Uniwersytetu W.".
W uzasadnieniu pozwu powód w szczególności wskazał, że decyzja
Przewodniczącego Komisji Dyscyplinarnej dla Studentów Politechniki W. o
niedopuszczeniu adwokata do obrony studentów zapadła dnia 3 czerwca 1997 r.,
zaś opinia, na którą powołał się Prokurator Wojewódzki w uzasadnieniu
postanowienia z dnia 20 sierpnia 1998 r., nosiła datę 15 czerwca 1997 r.
Postanowieniem z dnia 14 kwietnia 1999 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu odrzucił
pozew na podstawie art. 199 § 1 k.p.c., dlatego że w sprawie, ze względu na
nieposiadanie przez nią cech sprawy cywilnej, nie jest dopuszczalna droga sądowa.
Sąd Apelacyjny, oddalając postanowieniem z dnia 21 listopada 1999 r. zażalenie
powoda na postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 14 kwietnia 1999 r. podtrzymał
stanowisko Sądu pierwszej instancji o niedopuszczalności drogi sądowej w sprawie.
W szczególności podniósł, że treść żądania pozwu wskazuje, iż powód dochodzi
sprostowania ustaleń faktycznych zawartych w postanowieniu Prokuratora - w tym
jednak zakresie służył mu środek odwoławczy przewidziany przepisami kodeksu
postępowania karnego. Ponadto wyjaśnił, że ustalenia faktyczne zawarte w
orzeczeniach prokuratury nie są informacjami, o jakich mowa w art. 51 ust. 4
Konstytucji. Przepis ten zapewnia ochronę danych osobowych, a jego realizację
stanowi ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. Nr
133, poz. 883 ze zm.).
W skardze kasacyjnej powód zarzucił postanowieniu Sądu Apelacyjnego
naruszenie art. 8, 45 ust. 1, art. 51 ust. 4, art. 77 ust. 2, art. 176 ust. 1, art. 177 i 178
Konstytucji oraz art. 177 § 1 pkt 1, art. 199 § 1 pkt 1, art. 316 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c.
Istotą skargi kasacyjnej jest twierdzenie o możliwości bezpośredniego stosowania
przepisów Konstytucji, w tym art. 51 ust. 4, statuującego podmiotowe prawo do
żądania sprostowania lub usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub
zebranych sprzecznie z ustawą, przy czym chodzi tu nie tylko o informacje
dotyczące osoby (dane osobowe), lecz o wszelkie informacje. Zdaniem skarżącego,
dla ochrony wspomnianego prawa podmiotowego otwarta jest droga sądowa, a
mianowicie przed sądami powszechnymi, na rzecz których przemawia
domniemanie z art. 177 Konstytucji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw.
Zgodnie z art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. sąd odrzuci pozew, jeżeli droga sądowa jest
niedopuszczalna. Z art. 2 k.p.c. wynika, że droga sądowa jest dopuszczalna w
sprawach cywilnych, jeżeli do ich rozpoznania właściwe są sądy. Pojęcie spraw
cywilnych jest zdefiniowane w art. 1 k.c. Chodzi tu zarówno o sprawy cywilne w
znaczeniu materialnym (wynikające ze stosunków z zakresu prawa cywilnego,
rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy), jak i sprawy cywilne w znaczeniu
formalnym (nie wynikające ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego
i opiekuńczego lub prawa pracy, jednak również podlegające załatwieniu według
przepisów kodeksu postępowania cywilnego). Zasadą w świetle art. 2 k.p.c. jest, że
do rozpoznania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne. Od zasady tej
możliwe są dwa wyjątki: przekazanie określonych spraw cywilnych do właściwości
sądów szczególnych (§ 1) oraz przekazanie określonych spraw cywilnych do
właściwości innych organów niż sądy (§ 3).
Pierwszoplanowe znaczenie dla ustalenia dopuszczalności drogi sądowej ma
zatem stwierdzenie cywilnego charakteru sprawy. Uwzględniając wspomnianą
definicję, należy daną sprawę uznać za cywilną, jeżeli treść żądania pozwu i
przytoczone na jego poparcie twierdzenia wskazują na to, że powód poszukuje
ochrony prawnej w związku z szeroko rozumianym stosunkiem cywilnoprawnym,
charakteryzującym się równorzędnością stron, tj. nieistnieniem władczego
podporządkowania jednej strony drugiej. Należy raz jeszcze podkreślić, że
rozstrzygające znaczenie ma tu treść pozwu, a więc ustalenie czy z treści pozwu
wynika, że powód wywodzi swe uprawnienie ze stosunku cywilnoprawnego, nie zaś
to, czy stosunek cywilnoprawny, na który powód powołuje się, rzeczywiście istnieje,
gdyż okoliczność ta powinna być dopiero stwierdzona w toku merytorycznego
rozpoznania sprawy przez sąd. Trzeba zatem wyraźnie oddzielić badanie treści
pozwu w celu ustalenia cywilnego charakteru sprawy dla rozstrzygnięcia o
dopuszczalności drogi sądowej od oceny zasadności żądania pozwu (zob.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1998 r., I CKN 1000/97,
OSNC 1999, nr 1, poz. 6 i z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 340/98, OSNC 1999,
nr 9, poz. 161 oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 czerwca 1998 r.,
K 28/97, OTK Zbiór Urzędowy 1998, nr 4, poz. 50, pkt III.1 uzasadnienia). Ponadto
sprawa może mieć charakter cywilny wtedy, gdy wprawdzie treść pozwu wskazuje,
że powód swe prawo wywodzi z innego stosunku niż cywilnoprawny (w szerokim
tego słowa znaczeniu), ale zachodzą okoliczności nakazujące uznać sprawę za
cywilną w znaczeniu formalnym.
Z pozwu Jacka B. wynika, że domaga się on sprostowania, ewentualnie
usunięcia przytoczonego fragmentu uzasadnienia postanowienia Prokuratora ze
względu na jego nieprawdziwość, przy czym w pozwie brak danych wskazujących
na to, że u podstaw żądania leży przekonanie powoda, iż zaznaczony fragment
uzasadnienia postanowienia Prokuratora narusza dobra osobiste powoda. Żądanie
to odwołuje się tylko do faktu nieprawdziwości ustalenia Prokuratora co do wpływu
opinii Kierownika Katedry Postępowania Karnego Wydziału Prawa i Administracji
Uniwersytetu W. na decyzję o niedopuszczeniu adwokata do obrony studentów w
postępowaniu dyscyplinarnym. Zdaniem powoda, nieprawdziwość tego ustalenia
pozostaje w sprzeczności z art. 51 ust. 4 Konstytucji i uzasadnia domaganie się
sprostowania lub usunięcia zaznaczonego fragmentu uzasadnienia postanowienia
Prokuratora.
Tak ukształtowana treść pozwu nie daje podstaw do przyjęcia, że powód swe
żądanie wywodzi ze stosunku cywilnoprawnego, a w każdym razie, że we
wniesionej przez niego sprawie dopuszczalna jest droga sądowa.
Kwestionowanie przez powoda ustaleń faktycznych, stanowiących element
uzasadnienia postanowienia Prokuratora w przedmiocie zarzutów karnych, sugeruje
powiązanie żądania powoda ze stosunkiem publicznoprawnym. Wprawdzie
orzeczenia organów władzy publicznej mogą w niektórych sytuacjach uzasadniać
powstanie stosunków cywilnoprawnych, np. obejmujących roszczenie o
naprawienie szkody lub roszczenie o ochronę dóbr osobistych, jednakże pozew
Jacka B. nie zawiera wskazówek uzasadniających przyjęcie, że jego żądanie
dotyczy ochrony dóbr osobistych, a tym bardziej - naprawienia szkody.
Z kolei odwołanie się w pozwie do art. 51 ust. 4 Konstytucji sugeruje wystąpienie
przez powoda z żądaniem udzielenia mu ochrony, jaka jest gwarantowana w razie
nieprawidłowego przetwarzania danych osobowych (co do znaczenia powołania w
pozwie prawa materialnego dla określenia okoliczności uzasadniających żądanie
pozwu - zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 1999 r., I CKN 252/98,
OSNC 1999, nr 9, poz. 152). Przepis ten bowiem, stanowiąc, że każdy ma prawo
do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub
zebranych w sposób sprzeczny z ustawą, dotyczy tylko informacji obejmujących
dane osobowe. Wynika to jednoznacznie ze ścisłego powiązania tego przepisu z
pozostałymi postanowieniami art. 51 Konstytucji (ust. 1, 2 i 3). W bezpośrednim
zatem związku z art. 51 Konstytucji pozostaje wspomniana wyżej ustawa o ochronie
danych osobowych. Ustawa ta zaś, jeżeli nawet łączy z określonymi w niej
zdarzeniami powstanie stosunków cywilnoprawnych (zob. art. 32 i 35 § 1), to
przewiduje załatwianie spraw objętych nią w postępowaniu administracyjnym przez
Generalnego Inspektora Ochrony danych Osobowych (art. 8 i 22, 35 § 2), z tym że
na decyzję Generalnego Inspektora Ochrony danych Osobowych w przedmiocie
wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy stronie przysługuje skarga do Naczelnego
Sądu Administracyjnego (art. 21 ust. 2). Pozew w zakresie, w jakim odwołuje się do
art. 51 ust. 4 Konstytucji RP, pozwala zatem wnioskować o nadaniu przez powoda
wytoczonej sprawie cech sprawy podlegającej załatwieniu w postępowaniu
administracyjnym. Dla oceny tej bez znaczenia jest wadliwość wyrażonego w
skardze kasacyjnej zapatrywania powoda na temat zakresu zastosowania art. 51
ust. 4 Konstytucji i relacji zachodzącej pomiędzy nim a ustawą o ochronie danych
osobowych. To bowiem jest już kwestią zasadności żądania udzielenia ochrony,
którą przewiduje powoływana wyżej ustawa w związku z art. 51 Konstytucji. Kwestia
zaś zasadności zgłoszonego żądania musi pozostać poza zakresem badania
dopuszczalności drogi sądowej.
Poczynione wyżej uwagi prowadzą do wniosku, że zgodnie z art. 2 k.p.c., we
wniesionej przez powoda sprawie droga sądowa jest niedopuszczalna, wobec
czego, stosownie do art. 199 § pkt 1 k.p.c., pozew należało odrzucić.
Zakres spraw, w których w myśl art. 45 Konstytucji przysługuje prawo do sądu,
jest oczywiście szerszy niż spraw, w których dopuszczalna jest droga sądowa
według art. 2 k.p.c. (zob. np. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 czerwca
1998 r., K 28/97, pkt III.1 uzasadnienia). Mimo więc niedopuszczalności w danej
sprawie drogi sądowej w świetle art. 2 k.p.c., sprawa ta może podlegać załatwieniu
przez sąd administracyjny lub - co należy mieć przede wszystkim na względzie w
niniejszej sprawie - przez sąd powszechny w postępowaniu karnym.
Artykuł 465 k.p.k. stanowi, że przepisy dotyczące zażaleń na postanowienia sądu
stosuje się odpowiednio do zażaleń na postanowienia prokuratora. Jednocześnie
zastrzeżono w nim, że zażalenia na postanowienia prokuratora rozpoznaje
prokurator nadrzędny, a w wypadkach przewidzianych przez ustawę - sąd. W
aktach sprawy brak odpisu postanowienia Prokuratora z dnia 20 sierpnia 1998 r.,
którego dotyczy pozew, i nie wiadomo, czy, uwzględniając okoliczności jego
wydania, mogło ono być zaskarżone przez powoda, a jeśli tak, to jaki organ był
władny do rozpoznania zażalenia. Jakkolwiek jednak byłoby, a więc choćby ono w
ogóle nie podlegało zaskarżeniu - co sugeruje skarżący - lub podlegało
zaskarżeniu tylko do prokuratora nadrzędnego, nie ma w niniejszej sprawie miejsca
na rozpatrywanie zgodności odpowiednich przepisów kodeksu postępowania
karnego z powołanymi w skardze kasacyjnej przepisami art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2
Konstytucji. (...)
Co się tyczy zarzutu naruszenia art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. i powołanego w związku
z nim art. 316 §1 k.p.c., należy zauważyć, że art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. przewiduje, iż
sąd może zawiesić postępowanie z urzędu, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od
wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego. Tymczasem to
postępowanie, które, zdaniem powoda, miało mieć charakter prejudycjalny, było
postępowaniem ze skargi konstytucyjnej, a więc niewątpliwie innym niż
postępowanie cywilne. Ponadto, wynik sprawy, w związku z którą wniesiona została
skarga konstytucyjna (chodziło o sprawę o odsetki od zaległego stypendium),
pozostawał bez jakiegokolwiek wpływu na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy.
Nietrafny jest także zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Mimo pewnych
niedostatków uzasadnienia postanowienia Sądu Apelacyjnego, nie ma podstaw do
stwierdzenia, że uchybienia te mogły mieć, jak tego wymaga art. 393 pkt 2 k.p.c.,
istotny wpływ na wynik sprawy.
Z przytoczonych powodów należało orzec, jak w sentencji (art. 39312 k.p.c.).