Postanowienie z dnia 19 marca 2002 r., IV CKN 908/00

Niedopuszczalne jest zamieszczenie w oświadczeniu o zrzeczeniu się
własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego zastrzeżenia,
że zrzeczenie się następuje na korzyść innej osoby. Ważność oświadczenia
zawierającego takie zastrzeżenie podlega ocenie na podstawie art. 58 § 3 k.c.

Sędzia SN Filomena Barczewska (przewodniczący)
Sędzia SN Bronisław Czech
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Edwarda B. z udziałem Jolanty B. o
podział majątku wspólnego, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na rozprawie w dniu
19 marca 2002 r., kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w
Gdańsku z dnia 5 maja 1999 r.
uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania za instancję kasacyjną.

Uzasadnienie

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił apelację wnioskodawcy
Edwarda B., podzielając w całości ustalenia dokonane w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym co do składu i wartości poszczególnych składników majątku
wspólnego, w tym także spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
mieszkalnego, położonego w G. przy ul. C. nr 1 m. 23, oraz wkładu budowlanego
zgromadzonego w Spółdzielni Mieszkaniowej ,,C." przez Jolantę i Edwarda B. w
czasie trwania ich małżeństwa. Wnioskodawca złożył dnia 18 marca 1993 r. w
Spółdzielni ,,C." oświadczenie na piśmie o zrzeczeniu się prawa do spornego lokalu
i został skreślony z rejestru członków tej Spółdzielni. Ocena skutków tego
zrzeczenia w świetle przepisów art. 1037 § 2 k.c., art. 46 k.r.o. i art. 223 § 5 ustawy
z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. 1995 r. Nr 54,
poz. 288 ze zm.) prowadzi do wniosku, że forma aktu notarialnego jest wymagana
tylko dla czynności zbycia własnościowego prawa do lokalu w spółdzielni
mieszkaniowej, natomiast do zrzeczenia się tego prawa ma zastosowanie art. 246 §
1 k.c., w związku z czym złożone w formie pisemnej oświadczenie wnioskodawcy o
zrzeczeniu się tego prawa było skuteczne. W ocenie Sądu Okręgowego, zasadnie
zatem oddalony został wniosek Edwarda B. o dokonanie podziału spółdzielczego
własnościowego prawa do spornego lokalu mieszkalnego oraz wkładu
budowlanego.
Kasację złożył wnioskodawca, który z powołaniem się na przepisy art. 5191 §
1 i art. 3931 pkt 1 w związku z art.13 § 2 k.p.c. zarzucił rażące naruszenie art. 1037
§ 2 k.c. w związku z art. 46 k.r.o. oraz 223 § 5 ustawy z dnia 16 września 1982 r. -
Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 57, poz. 288 ze zm. - dalej
"Pr.spółdz.") przez błędną wykładnię i uznanie, że do podziału majątku wspólnego
byłych małżonków na drodze pozasądowej nie jest wymagana forma aktu
notarialnego. Wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia
Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 244 k.c., własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu
spółdzielczego zaliczone zostało do katalogu praw rzeczowych ograniczonych,
które uregulowane zostało w odrębnych przepisach. Były nimi przepisy art. 213-217
i 223-231 Pr.spółdz. w brzmieniu obowiązującym w dacie złożenia przez
wnioskodawcę Edwarda B. oświadczenia o zrzeczeniu się prawa do spornego
lokalu, które nie stanowią wprost, że członek spółdzielni mieszkaniowej może się
zrzec przysługującego mu własnościowego prawa do lokalu, jednak możliwości
takiej nie wyłączają. Za dopuszczalnością zrzeczenia się przemawiają względy, dla
których można się zrzec innych ograniczonych praw rzeczowych (art. 246 § 1 k.c.).
Zarówno istota, jak i charakter własnościowego prawa do lokalu w spółdzielni
mieszkaniowej, nie sprzeciwiają się możliwości zrzeczenia się tego prawa przez
uprawnionego i to z tym skutkiem, że ono wygasa. Niezbędnym elementem takiego
oświadczenia jest wyrażona przez członka - wobec innego podmiotu prawa, jakim
jest spółdzielnia mieszkaniowa - wola wyzbycia się własnościowego prawa do
oznaczonego lokalu. Nie można zatem negować twierdzenia, że zrzeczenie się
ograniczonego prawa rzeczowego nie wymaga zachowania szczególnej formy poza
pisemną dla celów dowodowych, ze skutkami określonymi w art. 75 § 1 k.c.
Jeżeli prawo wpisane było do księgi wieczystej, do jego zniesienia konieczne
jest wykreślenie tego prawa, zatem nie względy dotyczące dopuszczalności i
skuteczności dokonanego zrzeczenia się legły u podstaw kasacji i - w jej
uwzględnieniu - uchylenia zaskarżonego postanowienia, lecz prawidłowość
kwalifikacji prawnej oświadczenia złożonego przez Edwarda B. i rzeczywistej jego
woli. Złożone oświadczenie może wywierać odpowiednie skutki prawne tylko
wówczas, gdy pochodzące od członka spółdzielni mieszkaniowej oświadczenie woli
zostało przez niego złożone w sposób ważny. W tym względzie nie można pominąć
zarzutów i wywodów kasacji - jakkolwiek nie w pełni wyczerpujących - to jednak
wskazujących na konieczność zachowania w ustalonych okolicznościach tej sprawy
formy aktu notarialnego. Sąd drugiej instancji w całości zaaprobował ustalenia
faktyczne i ich ocenę prawną dokonane w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (art.
385 k.p.c. i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1998 r., II CKN 923/97,
OSNC 1999, nr 3, poz. 60), według zaś tych ustaleń, strony dokonały umownego
podziału majątku wspólnego i ustaliły, że własnościowe spółdzielcze prawo do
lokalu mieszkalnego pozostanie własnością uczestniczki postępowania.
W wykonaniu powyższej umowy Edward B. w pisemnym oświadczeniu złożonym w
Spółdzielni Mieszkaniowej ,,C." zrzekł się prawa do wyżej wymienionego lokalu wraz
z wkładem budowlanym, w związku z czym został skreślony z rejestru członków, a
jedynym właścicielem lokalu została jego była żona. Treść pisemnego oświadczenia
skarżącego, złożonego w Spółdzielni Mieszkaniowej dnia 18 marca 1993 r.,
potwierdza, że była to - w zamierzeniu wnioskodawcy - czynność przysparzająca,
w następstwie której powiększyły się aktywa jego byłej żony, na rzecz której - jak
stwierdza powyższe oświadczenie - skarżący zrzekł się prawa do lokalu. Tak
zostały odczytane zamierzone skutki prawne tego oświadczenia przez zarząd
Spółdzielni Mieszkaniowej, który przyznał Jolancie B. wyłączną własność prawa do
spornego lokalu wraz z wkładem budowlanym.
Sąd drugiej instancji pominął podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 223
§ 5 Pr.spółdz., pomimo, że ustalił, iż nastąpił pozasądowy podział majątku byłych
małżonków, w skład którego wchodziło własnościowe prawo do lokalu
spółdzielczego bez zachowania formy aktu notarialnego. (...)
Oświadczenie woli o zrzeczeniu się ograniczonego prawa rzeczowego
powinno być złożone - jak na wstępie wskazano - wobec właściciela rzeczy
obciążonej. Przepis art. 246 § 1 k.c. pozwala potwierdzić zapatrywanie Sądów obu
instancji, że oświadczenie woli składane przez członka spółdzielni mieszkaniowej
może być oceniane podobnie do zrzeczenia się pozostałych praw rzeczowych
ograniczonych, zatem zrzeczenie się własnościowego prawa do lokalu może być
skutecznie złożone tylko wobec spółdzielni, która dokonała przydziału tego prawa,
natomiast rozporządzenie tym prawem przez członka spółdzielni na rzecz innych
osób - nie wyłączając byłego małżonka - nie może przybierać postaci ,,zrzeczenia
się".
Może to być umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, a stosowne oświadczenie
woli - w odpowiedniej formie - członek składa wówczas w stosunku do drugiego
podmiotu takiej umowy. Stąd doniosłe znaczenie ma prawidłowa kwalifikacja
prawna złożonego oświadczenia, wyjaśnienie jego treści i ustalenie rzeczywistej
woli członka. W obecnym stanie prawnym zrozumiałe i zasadne jest stanowisko
stwierdzające, że niedopuszczalne jest zamieszczenie w oświadczeniu o
zrzeczeniu się własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego
klauzuli, zgodnie z którą zrzeczenie się następuje na korzyść określonej osoby,
stanowiąc czynność przysparzającą, w następstwie której powiększają się jej
aktywa majątkowe, a ważność takiego oświadczenia podlega ocenie na podstawie
art. 58 § 3 k.c. Gdyby okazało się, że oświadczenie o zrzeczeniu nie zostałoby
złożone bez dodania klauzuli stwierdzającej, że następuje ono na korzyść innej
osoby, to jego treść w całości dotknięta jest nieważnością (art. 58 § 3 k.c.).
Z powyższego wynika, że przytoczona w kasacji podstawa okazała się
usprawiedliwiona, dlatego zaskarżone postanowienie podlega uchyleniu z
przekazaniem sprawy właściwemu Sądowi do ponownego rozpoznania.