Postanowienie z dnia 13 grudnia 2001 r., IV CKN 369/01

Wpis w księdze wieczystej prawa użytkowania wieczystego na podstawie
wniosku wcześniejszego niż wniosek o wpis hipoteki przymusowej czyni
wadliwym wpis tej hipoteki.

Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Pierwszego Urzędu Skarbowego w K.
przy uczestnictwie Spółdzielni Mieszkaniowej ,,K." w K. i Spółdzielni Mieszkaniowej
,,D.D." w K. o wpis hipoteki przymusowej, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na
rozprawie w dniu 13 grudnia 2001 r. kasacji uczestnika Spółdzielni Mieszkaniowej
,,D.D." w K. od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Koszalinie z dnia 3 grudnia
1998 r.
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Koszalinie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie

Pismem z dnia 5 marca 1997 r. Sąd Rejonowy w Koszalinie zawiadomił Urząd
Miejski w K. i Spółdzielnię Mieszkaniową ,,D.D." w K. o dokonaniu w tym samym
dniu wpisu w dziale drugim księgi wieczystej nr (...) na rzecz tej Spółdzielni prawa
użytkowania wieczystego ,,na podstawie wniosku z dnia 29 lipca 1991 r., wyroku
Sądu Wojewódzkiego Wydziału I Cywilnego z dnia 12 czerwca 1991 r. z dnia 19
lipca 1991 r.".
Uprzednio prawo użytkowania wieczystego w wymienionej księdze wieczystej
wpisane było na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej ,,K." w K. Tymczasem na
podstawie wniosku z dnia 22 listopada 1995 r. i dołączonych doń tytułów
wykonawczych sąd wieczystoksięgowy dokonał w księdze wieczystej wpisu hipoteki
przymusowej na rzecz Skarbu Państwa, Urzędu Skarbowego w K.
Rewizję Spółdzielni Mieszkaniowej ,,D.D.", kwestionującą zasadność
dokonania wpisu hipoteki przymusowej, Sąd Wojewódzki w Koszalinie
zaskarżonym postanowieniem oddalił, przyjmując, że brak ujawnienia w księdze
wieczystej przejścia prawa użytkowania wieczystego na Spółdzielnię Mieszkaniową
,,D.D." sprawił, iż prawo to nadal przysługiwało Spółdzielni Mieszkaniowej ,,K.", a co
za tym idzie, wpisem zabezpieczona została wierzytelność wobec tej Spółdzielni i
nie można go uznać za wadliwy.
W kasacji opartej na obu podstawach przewidzianych w art. 3931 k.p.c.
Spółdzielnia Mieszkaniowa ,,D.D." wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i
,,uchylenie wpisu o hipotece przymusowej". Zarzucając naruszenie art. 109 ustawy z
dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 19, poz. 147 ze zm.
- dalej "u.k.w.h.") oraz art. 316 i 382 k.p.c., podniosła, że Sąd drugiej instancji
orzekł ,,wyłącznie w oparciu o materiał dowodowy zebrany w postępowaniu w
pierwszej instancji, poprzez nieuwzględnienie treści prawomocnego postanowienia
... z dnia 5 marca 1997 r., wpisującego jako użytkownika wieczystego ... ze
skutkiem prawnym od dnia 29 lipca 1991 r.".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W ustalonym i nie kwestionowanym stanie faktycznym wpis prawa
użytkowania wieczystego na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej ,,D.D." dokonany
został w terminie późniejszym niż wpis hipoteki przymusowej zabezpieczającej
wierzytelność Skarbu Państwa, Urzędu Skarbowego w K., przysługującą wobec
dłużnika - Spółdzielni Mieszkaniowej ,,K." w K., mimo że wniosek o wpis prawa
użytkowania wieczystego znacznie wyprzedzał wniosek o wpis hipoteki. W obydwu
jednak wypadkach wpisy mają charakter konstytutywny, co oznacza, że z chwilą
dokonania wpisu powstaje prawo tym wpisem objęte. W dniu wpisania hipoteki
przymusowej prawo użytkowania wieczystego Spółdzielni Mieszkaniowej ,,K." w K.
nie było jeszcze z księgi wieczystej wykreślone, a co za tym idzie wpis ten wywarł
skutek materialnoprawny. Takiej ocenie nie przeczy wniosek o wpis prawa
użytkowania wieczystego na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej ,,D.D.",
wyprzedzający wniosek o wpis hipoteki przymusowej na rzecz Spółdzielni
Mieszkaniowej ,,K.", skoro przewidziana w art. 29 u.k.w.h. instytucja mocy wstecznej
wpisu wywiera skutek dopiero z dniem dokonania wpisu.
Ustawa o księgach wieczystych i hipotece nie zna rozwiązania właściwego
§ 93 austriackiej ustawy hipotecznej z dnia 25 lipca 1871 r. (Dz.u.p. austr. Nr 95), w
myśl którego ,,chwila wniesienia podania do sądu hipotecznego jest stanowczą dla
ocenienia tego podania". Obowiązujące w dacie kwestionowanego wpisu przepisy
art. 43-45 tej ustawy (obecnie art. 6266, 6267 k.p.c.) usprawiedliwiają wprawdzie
twierdzenie, że kolejność wpisów powinna odpowiadać kolejności składanych
wniosków o wpis, skoro każdy taki wniosek powinien być niezwłocznie wciągnięty
do dziennika ksiąg wieczystych i opatrzony kolejnym numerem, a numer ten
umieszczony w odpowiednim dziale księgi wieczystej, niemniej dokonanie wpisu
z uchybieniem kolejności w tym względzie nie stanowi podstawy do wzruszenia
wpisu tylko z tej przyczyny. W pewnych sytuacjach wpis dokonany w tych
okolicznościach może jedynie stanowić przeszkodę do wpisu na podstawie wniosku
wcześniej złożonego. Ilustruje to uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 marca
1995 r., III CZP 149/94 ("Monitor Prawniczy" 1995, nr 11, s. 336), w której wyrażone
zostało stanowisko, że wniosek o wpis hipoteki przymusowej nie może być
uwzględniony, jeżeli dłużnik nie jest już użytkownikiem wieczystym nieruchomości,
nawet wtedy, gdy wpis wymagany do przeniesienia użytkowania wieczystego został
dokonany przed prawomocnym rozstrzygnięciem wcześniej złożonego wniosku o
wpis hipoteki.
W rozpoznawanej sprawie sytuacja jest odmienna. Na skutek wpisania
hipoteki przymusowej z pogwałceniem zasady kolejności złożonych wniosków
o wpis prawa użytkowania wieczystego i hipoteki przymusowej, wobec zadziałania
instytucji mocy wstecznej wpisu (art. 29 u.k.w.h.), wpis hipoteki przymusowej okazał
się wadliwy. Konsekwentnie bowiem przyjąć należało, że w dacie dokonania wpisu
hipoteki przymusowej ujawnione w księdze wieczystej prawo użytkowania
wieczystego należało już do podmiotu nie będącego dłużnikiem wierzytelności
zabezpieczonej wpisem hipoteki. Okoliczność tę powinien był uwzględnić Sąd
drugiej instancji, rozpoznając rewizję od orzeczenia (wpisu) w przedmiocie hipoteki,
nastąpiło bowiem swoiste przekształcenie stanu faktycznego sprawy, aktualne już w
dacie orzekania przez sąd pierwszej instancji, co sprawiło, że Sąd ten orzekał
w odmiennym stanie faktycznym niż przyjęty. Jeżeli wniosek o wpis prawa
użytkowania wieczystego złożony został dnia 29 lipca 1991 r., to późniejszy wpis
tego prawa sprawił, że już od tej daty należało ono do podmiotu nie będącego
dłużnikiem. Skoro taki był rzeczywisty ,,stan rzeczy" w rozumieniu art. 316 k.p.c.
w dacie rozstrzygnięcia przez Sąd pierwszej instancji, choć powstały na skutek
zdarzenia późniejszego, to trafnie w rewizji zarzucono, że wpis hipoteki
przymusowej nastąpił z naruszeniem art. 109 u.k.w.h. Charakter tego naruszenia
podlegał ocenie Sądu odwoławczego w aspekcie art. 381 § 1 k.p.c. w brzmieniu
sprzed 1 lipca 1996 r., w związku z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o
zmianie kodeksu postępowania cywilnego ... (Dz.U. Nr 43, poz. 189).
Na zasadzie art. 39313 oraz art. 108 § 2 k.p.c. należało zatem orzec, jak w sentencji.