Postanowienie z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 1928/00

Zmiana charakteru współwłasności z bezudziałowej (łącznej) na
współwłasność w częściach ułamkowych nie wpływa na przedmiot i zakres
hipoteki ustanowionej na nieruchomości. Nadal hipoteką obciążona jest
nieruchomość, a nie powstałe udziały (części ułamkowe współwłaścicieli).

Sędzia SN Filomena Barczewska (przewodniczący)
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Pomorsko-Kujawskiego Banku
Regionalnego S.A. w B. z udziałem Banku Spółdzielczego w B., Kazimierza N.,
Katarzyny S.-N., Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w B., Banku
Rozwoju Rolnictwa S.A. w P., Oddziału w B., Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
Oddziału w S., Inspektoratu w E., Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego,
Oddziału Regionalnego w S., Placówki Terenowej w B. i Przedsiębiorstwa
Produkcyjno-Handlowego ,,A.-R.", spółki z o.o. w K. o wpis w księdze wieczystej nr
(...), po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na rozprawie w dniu 18 marca 2003 r. kasacji
uczestniczki Katarzyny S.-N. od postanowienia Sądu Okręgowego w Elblągu z dnia
20 września 2000 r.
oddalił kasację i nie obciążył uczestniczki Katarzyny S.-N. kosztami
postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w Elblągu postanowieniem z dnia 20 września 2000 r. oddalił
apelację uczestniczki postępowania Katarzyny S.-N. od postanowienia Sądu
Rejonowego w Braniewie z dnia 16 maja 2000 r., na podstawie którego dokonano w
dziale IV księgi wieczystej nr (...) wpisu wnioskodawcy - Pomorsko Kujawskiego
Banku Regionalnego S.A. w B. jako wierzyciela hipotecznego uczestników
postępowania Katarzyny S.-N. i Kazimierza N. w miejsce uczestnika postępowania
- Banku Spółdzielczego w B. Podstawą dokonanego wpisu była umowa cesji
wierzytelności z dnia 23 lutego 2000 r., na podstawie której wnioskodawca nabył od
Banku Spółdzielczego w B. wierzytelność z tytułu kredytu udzielonego Kazimierzowi
N., a zabezpieczonego hipoteką przymusową w kwocie 35 630 zł na nieruchomości,
stanowiącej współwłasność uczestników postępowania małżonków Katarzyny S.-N.
i Kazimierza N. na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej.
Kasacja uczestniczki postępowania Katarzyny S.-N. oparta została na
podstawie naruszenia art. 788, 777 § 1 pkt 3 k.p.c. i art. 97 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r.- Prawo bankowe (Dz.U. Nr 140, poz. 939 ze zm.) przez ich
niezastosowanie, art. 46 w związku z art. 109 oraz art. 79 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 19, poz. 147 ze zm., jedn. tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 - dalej: "u.k.w.h.") przez błędną ich wykładnię
prowadzącą do uznania, że dopuszczalne jest ujawnienie w księdze wieczystej
nabywcy hipoteki przymusowej na podstawie oświadczenia przedstawicieli zbywcy,
których podpisy zostały notarialnie poświadczone, że możliwe jest przeniesienie
hipoteki przymusowej bez przeniesienia uprawnień wynikających z tytułu
wykonawczego będącego podstawą jej wpisu. Skarżąca oparła kasację także na
podstawie naruszenia art. 316 k.p.c. w związku z art. 79 i art. 46 u.k.w.h. przez ich
niezastosowanie w sytuacji, gdy w chwili orzekania przez sąd drugiej instancji w
dziale II księgi wieczystej małżonkowie Katarzyna S.-N. i Kazimierza N. - w związku
z orzeczoną separacją - wpisani zostali jako współwłaściciele nieruchomości, każdy
w 1/2 części.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Właściwa ocena zarzutów podniesionych w kasacji wymaga przede wszystkim
podkreślenia, że przedmiotem postępowania, w którym wydane zostało zaskarżone
postanowienie nie jest wpis hipoteki przymusowej, lecz dokonany - w odniesieniu
do już wpisanej hipoteki przymusowej - wpis innego wierzyciela hipotecznego w
miejsce dotychczasowego. Poza oceną pozostać zatem musi - czego skarżąca
zdaje się nie dostrzegać - kwestia ustanowienia hipoteki przymusowej na
podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego.
Wobec tego, że podstawą zmiany wpisu w księdze wieczystej wierzyciela
hipotecznego był przelew wierzytelności hipotecznej, należało ocenić, czy nastąpiło
skuteczne przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. Zgodnie z art. 79
u.k.w.h. wierzytelność zabezpieczona hipoteką nie może być przeniesiona bez
hipoteki, chyba że ustawa stanowi inaczej; hipoteka nie może być przeniesiona bez
wierzytelności, którą zabezpiecza. Przeniesienie wierzytelności i hipoteki następuje
w drodze umowy przelewu, do której stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o
przelewie wierzytelności (art. 509 i nast.) i o przeniesieniu ograniczonych praw
rzeczowych. Do przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości
potrzebna jest umowa między uprawnionym a nabywcą oraz - jeżeli prawo jest
ujawnione w księdze wieczystej - wpis do tej księgi, chyba że przepis szczególny
inaczej stanowi (art. 245-1 k.c.). Z dokonanych ustaleń wynika, że hipoteka i
zabezpieczona nią wierzytelność zostały łącznie przeniesione na podstawie
pisemnej umowy z dnia 23 lutego 2000 r., zawartej między wnioskodawcą i
poprzednim wierzycielem hipotecznym. Przelew wierzytelności hipotecznej nastąpił
zatem zgodnie z zasadami i warunkami określonymi w powołanych przepisach.
Wnioskodawca - wbrew zarzutom podniesionym w kasacji - nie musiał
przedstawiać tytułu wykonawczego, stanowiącego podstawę wpisu hipoteki
przymusowej. W postępowaniu o wpis hipoteki przymusowej nie można skutecznie
zwalczać tytułu wykonawczego będącego podstawą wpisu (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1998 r., I CKN 553/97, nie publ.). Możliwość
taką tym bardziej wykluczyć należy w postępowaniu o wpis zmiany wierzyciela
hipotecznego. Sąd Okręgowy nie naruszył więc art. 79 u.k.h.w., art. 46 u.k.w.h.
(obowiązującego w chwili dokonania wpisu), art. 777 § 1 pkt 3 i art. 788 k.p.c., a
także art. 97 Prawa bankowego.
Okoliczność, że Katarzyna S.-N. oraz Kazimierz N., w chwili orzekania przez
Sąd Okręgowy, wpisani byli w dziale II księgi wieczystej jako współwłaściciele
nieruchomości każdy w 1/2 części w miejsce dotychczasowego wpisu,
stwierdzającego, że są współwłaścicielami na prawach wspólności ustawowej - nie
miała znaczenia dla oceny zasadności przedmiotowego wpisu oraz wynikających z
art. 316 k.p.c. obowiązków procesowych Sądu Okręgowego jako sądu
apelacyjnego. Przedmiotem hipoteki nie jest prawo własności nieruchomości, lecz
nieruchomość w sensie fizycznym, na co wskazuje chociażby treść art. 65 u.k.w.h.
Gdyby bowiem przedmiotem hipoteki było prawo własności, to oczywistym byłaby
możliwość obciążenia części ułamkowej tego prawa. Zbędne byłoby zatem
uregulowanie przyjęte w art. 65 ust. 2 u.k.w.h., zgodnie z którym przedmiotem
hipoteki może być również część ułamkowa nieruchomości. Hipoteka obciąża więc
całą nieruchomość albo cały udział współwłaściciela. Hipoteka nie mogła zatem -
wbrew sugestii zawartej w kasacji - zostać ustanowiona na wspólnym prawie
małżonków do nieruchomości (współwłasności łącznej), lecz została ustanowiona
na nieruchomości, stanowiącej ich współwłasność.
Istota hipoteki tkwi m.in. w tym, że zmiany we własności obciążonej
nieruchomości nie mają znaczenia dla wierzyciela hipotecznego. W literaturze
wyrażony został trafny pogląd, że ustanie współwłasności nie powoduje żadnych
zmian w obciążeniu hipoteką udziału we współwłasności - hipoteka obciąża w
dalszym ciągu w tym samym zakresie udział we współwłasności, jakkolwiek
nieruchomość stała się już własnością jednego właściciela (przedmiotem hipoteki
jest udział we współwłasności, mimo że współwłasność nie istnieje). Podobne
rozumowanie przyjąć należy w przypadku, gdy po ustanowieniu hipoteki zmieni się
charakter współwłasności z bezudziałowej (łącznej) na współwłasność w częściach
ułamkowych - hipoteka nadal obciąża nieruchomość, a nie powstałe udziały (części
ułamkowe) współwłaścicieli.
W świetle przedstawionego wywodu, podniesiona w kasacji okoliczność, że
sąd pominął fakt, iż wpis hipoteki przymusowej dotyka udziału skarżącej w
nieruchomości, stanowiącej jej współwłasność w 1/2 części - nie mogła stanowić
skutecznej podstawy formułowania zarzutu naruszenia art. 316 k.p.c. w związku z
art. 46 u.k.w.h.
Z przytoczonych względów kasację, jako pozbawioną usprawiedliwionych
podstaw, należało oddalić (art. 393-12 k.p.c.). O kosztach postępowania Sąd
Najwyższy orzekł na podstawie art. 520 § 2 zdanie pierwsze k.p.c.