Postanowienie SN - IV CK 91/04
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:IV CK 91/04
Typ:Postanowienie SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2005/10/177
Data wydania:2004-10-20
Postanowienie z dnia 20 października 2004 r., IV CK 91/04

Przepis art. 192 pkt 3 k.p.c. nie ma zastosowania do oceny skutków
procesowych zbycia przez wnioskodawcę w toku postępowania o zniesienie
współwłasności praw do rzeczy wspólnej.

Sędzia SN Jan Górowski (przewodniczący)
Sędzia SN Maria Grzelka (sprawozdawca)
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Krystyny i Józefa małżonków B. przy
uczestnictwie Sławomira S., Henryki S. i Miasta Ł. o zniesienie współużytkowania
wieczystego i zniesienie współwłasności, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie
Cywilnej w dniu 20 października 2004 r. kasacji uczestniczki postępowania Henryki
S. od postanowienia Sądu Okręgowego w Łomży z dnia 5 listopada 2003 r.
uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w
Łomży do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania w instancji kasacyjnej.

Uzasadnienie

(...) Sąd Rejonowy w Łomży postanowieniem z dnia 20 marca 2003 r. zniósł
współwłasność budynku mieszkalnego oraz współużytkowanie wieczyste działki w
ten sposób, że prawa do budynku i gruntu przyznał uczestnikowi postępowania, a
na rzecz wnioskodawców zasądził spłatę w kwocie 67 996,46 zł. Ustalił, że możliwe
jest wydzielenie w budynku dwóch samodzielnych lokali mieszkalnych, tj. jednego
na parterze i drugiego na piętrze, oraz możliwy jest podział działki, poza gruntem
niezbędnym do funkcjonowania budynku, na dwie części. Uznał jednak, że ze
względu na to, iż w przypadku ustanowienia odrębnej własności lokali zmieniłby się
dotychczasowy charakter nieruchomości oraz obniżyłaby się jej wartość
wnioskodawcy nie mogli skutecznie domagać się podziału budynku przez
ustanowienie w nim odrębnej własności lokali. Za istotną uznał Sąd Rejonowy
ponadto okoliczność, że pomiędzy wnioskodawcami i uczestnikiem postępowania
oraz pomiędzy uczestnikiem i jego matką, zamieszkującą na parterze budynku,
istnieje konflikt wyrażający się wzajemną niechęcią a nawet wrogością, co
uniemożliwia stworzenie stanu prawnego będącego źródłem narastania tego
konfliktu. Mając na względzie, że wnioskodawcy mają własne inne mieszkanie, a
ich wniosek w istocie zmierza do zagwarantowania praw matce wnioskodawczyni i
uczestnika, a nie samym wnioskodawcom oraz że dom powstał w przeważającym
stopniu dzięki staraniom i nakładom uczestnika postępowania Sąd Rejonowy
przyznał wszystkie prawa do nieruchomości uczestnikowi. Odnośnie do nakładów
przedstawionych przez wnioskodawców do rozliczenia, na które w znacznej części
składały się nakłady matki Henryki S., sprzedane przez nią w toku niniejszego
postępowania wnioskodawcom, Sąd Rejonowy przyjął, że za okres do
wprowadzenia się do budynku nie były one możliwe do oceny, natomiast za okres
późniejszy podlegały rozliczeniu w sposób wynikający z opinii biegłego Janusza S.
Jako prawną podstawę orzeczenia Sąd Rejonowy wskazał art. 212 § 2 k.c. i art.
623 k.p.c.
Powyższe orzeczenie zaskarżyli wszyscy zainteresowani.
Apelacja wnioskodawców w pierwszym rzędzie zawierała stwierdzenie, że w
dniu 24 marca 2003 r. małżonkowie Krystyna i Józef B. umową darowizny zbyli
własność przysługującego im udziału we współwłasności budynku i udziału w
prawie użytkowania wieczystego gruntu na rzecz matki wnioskodawczyni i
uczestnika postępowania Henryki S., w związku z czym wnioskodawcy wnosili o
wezwanie jej do udziału w sprawie. Zarzucili, że orzeczenie Sądu Rejonowego
narusza art. 618 k.p.c. przez nierozliczenie wszystkich nakładów im
przysługujących, a także, że błędnie przyjmuje, iż niedopuszczalny był podział
budynku przez ustanowienie odrębnej własności lokali. Apelacja uczestnika
postępowania dotyczyła błędnego ustalenia wysokości zasądzonej spłaty.
Na wezwanie Sądu Okręgowego w Łomży, wydane w trybie art. 510 § 2 k.p.c.,
Henryka S. wzięła udział w toczącym się postępowaniu. Oświadczyła, że popiera
apelację wnioskodawców, a ponadto złożyła dokumenty na okoliczność
poniesionych przez nią nakładów.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w Łomży, uwzględniając
częściowo apelację uczestnika, zmienił orzeczenie Sądu Rejonowego w Łomży z
dnia 20 marca 2003 r. w ten sposób, że obniżył do kwoty 56 763,96 zł zasądzoną
na rzecz wnioskodawców spłatę i stosownie do tego inaczej określił wartość
przedmiotu sporu i wpis, natomiast apelację wnioskodawców oddalił. Uznał, że
jakkolwiek wnioskodawcy utracili interes prawny do wniesienia apelacji, to jednak
formalnie pozostali uczestnikami postępowania. Zarzuty apelacji wnioskodawców
ocenił jako chybione. Zdaniem Sądu Okręgowego, skarżący nie wzruszyli
skutecznie ustalenia Sądu pierwszej instancji co do tego, że nakłady osób
budujących dom były równe. Odnośnie do kwestii podziału budynku według linii
poziomej Sąd Okręgowy wyraził aprobatę dla stanowiska Sądu pierwszej instancji,
wskazując ponadto, że kłóci się ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
działki w planach zagospodarowania przestrzennego, obejmującego budownictwo
jednorodzinne, wyodrębnienie w budynku dwóch niezbyt dużych mieszkań.
Stwierdził, że podział budynku doprowadziłby również do mało funkcjonalnego
podziału działki. Powołał się na pismo Urzędu Miasta w Ł. z dnia 29 listopada
2002 r., z którego wynika, że wydzielone części nie miałyby w przyszłości prawa
jakiejkolwiek zabudowy. Sąd Okręgowy wyraził pogląd, że wobec skłócenia stron
nie mógłby zostać spełniony wymóg współpracy właścicieli lokali w zarządzie
częściami wspólnymi.
Nawiązując do nowej sytuacji procesowej wynikłej z wzięcia udziału w
postępowaniu Henryki S., Sąd Okręgowy rozważał jak dokonane zniesienie
współwłasności i współużytkowania wieczystego wpłynie na sytuacje faktyczną
Henryki S. Wyraził przekonanie, że uczestniczka będzie mogła nadal zamieszkiwać
na parterze domu zgodnie z tym, co jej syn Sławomir S. zadeklarował, a gdyby nie
miało się to spełnić, to jest ona w stanie zaspokoić swoje potrzeby mieszkaniowe
przez nabycie innego podobnego mieszkania.
W kasacji uczestniczka postępowania Henryka S. zarzuciła powyższemu
postanowieniu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 211 k.c. przez błędną
wykładnię oraz art. 212 § 2 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie, a ponadto art. 64
ust. 3 Konstytucji przez zaniechanie jego zastosowania. Zarzuciła też naruszenie
przepisów postępowania, tj. art. 316 § 1 w związku z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 oraz
art. 192 pkt 3 w związku z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. Wnosiła o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Łomży
do ponownego rozpoznania. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Zniesienie współwłasności ma na celu ukształtowanie prawa własności,
przysługującego do tej samej rzeczy niepodzielnie więcej niż jednej osobie, w taki
sposób, żeby prawo to przestało być wspólne. Orzeczenie sądu znoszące
współwłasność przez podział rzeczy lub przyznanie jej w całości jednej osobie ma
charakter prawokształtujący od chwili uprawomocnienia się (art. 624 k.p.c. in princ).
Z istoty zniesienia współwłasności, a także z art. 617 k.p.c. wynika, że orzeczenie
sądu dotyczyć może tylko aktualnych współwłaścicieli. Nie wyklucza to udziału w
postępowaniu o zniesienie współwłasności także współwłaścicieli, którzy w trakcie
postępowania wyzbyli się swojego prawa, jeżeli swój interes w rozumieniu art. 510
k.p.c. wywodzą z innego tytułu aniżeli współwłasność rzeczy (np. w związku z
roszczeniami podlegającymi rozliczeniu). Utrata przez dotychczasowego uczestnika
postępowania statusu ,,zainteresowanego" wywołuje potrzebę formalnego
wyeliminowania go z postępowania z powodu niedopuszczalności merytorycznego
orzekania względem niego. W takim przypadku sąd powinien wydać postanowienie
o umorzeniu dotychczasowego postępowania (art. 355 § 1 w związku z art. 13 § 2
k.p.c.). Zawarte w treści art. 355 § 1 k.p.c. określenie ,,sąd wyda" wyłącza
dopuszczalność pozostawienia tej kwestii uznaniu sądu. Ponadto, należy przyjąć,
że obowiązkiem sądu jest czuwanie nie tylko nad tym, aby w postępowaniu
nieprocesowym wziął udział każdy czyich praw dotyczy wynik postępowania, ale
także nad tym, żeby uczestnikami postępowania nie były osoby, które w trakcie
postępowania utraciły status ,,zainteresowanego" i z tego punktu widzenia stały się
osobami przypadkowymi. Sama utrata prawnego zainteresowania zniesieniem
współwłasności nie odbiera uczestnikowi postępowania jego dotychczasowej
formalnej pozycji procesowej, jest natomiast materialnoprawną przesłanką oceny,
że merytoryczne orzekanie względem tego uczestnika stało się niedopuszczalne.
Po uprawomocnieniu się postanowienia o umorzeniu postępowania na podstawie
art. 355 § 1 k.p.c. osoba, która przestała być zainteresowana w rozumieniu art. 510
§ 1 k.p.c., przestaje być również uczestnikiem postępowania. (...)
W postępowaniu o zniesienie współwłasności utrata przez uczestnika
postępowania, będącego współwłaścicielem rzeczy i uprawnionym z tytułu
rozliczenia nakładów, statusu zainteresowanego następuje w razie zbycia przez
niego przysługujących mu praw. Skutki procesowe zbycia nie podlegają ocenie na
podstawie art. 192 pkt 3 zdanie pierwsze k.p.c. Prima facie może się wydawać, że
wobec braku odmiennego uregulowania w przepisach o postępowaniu
nieprocesowym kwestii wpływu zbycia w toku sprawy rzeczy objętej sporem na
dalszy bieg sprawy, reguła powyższa znajduje zastosowanie na podstawie art. 13 §
2 k.p.c. Takiemu wnioskowaniu sprzeciwia się jednak zarówno istota zniesienia
współwłasności, jak i charakter orzeczenia znoszącego współwłasność, które nie
korzysta z tzw. rozszerzonej prawomocności, stanowiącej podłoże art. 192 pkt 3
k.p.c., a przewidzianej w art. 788 § 1 k.p.c. Specyfika postępowania
nieprocesowego wyraża się w posiadaniu interesu prawnego jako podstawy
uczestnictwa oraz w potrzebie uregulowania określonych stosunków prawnych nie
przez wzgląd na naruszenie praw wnioskodawcy, lecz ze względu na uprawnienia
związane z samą istotą określonej konstrukcji materialnoprawnej. Wyłącza to
możliwość przyjęcia, że współwłaściciel, który wystąpił o zniesienie współwłasności
i który następnie w toku postępowania wyzbył się wszystkich praw związanych z
rzeczą wspólną, pozostaje uczestnikiem postępowania oraz adresatem
merytorycznego rozstrzygnięcia sądu.
W rozpoznawanej sprawie powyższe kwestie uszły uwagi Sądu Okręgowego.
Sąd prawidłowo wezwał Henrykę S. do wzięcia udziału w sprawie po tym, jak ta
zainteresowana nie wniosła apelacji ani w inny sposób nie zgłosiła się sama, ale
błędnie nie rozważył, że wnioskodawcy małżonkowie B., z powodu utraty statusu
zainteresowanych, powinni zostać wyeliminowani z dalszego udziału w sprawie
przez umorzenie wobec nich postępowania na podstawie art. 355 § 1 w związku z
art. 13 § 2 k.p.c., oraz że nie mogli oni być podmiotami orzeczenia w przedmiocie
zniesienia współwłasności. Sąd Okręgowy nie dostrzegł, że dotychczasowi
wnioskodawcy zbyli na rzecz Henryki S. nie tylko udział w prawach do budynku i do
gruntu, ale także przelali na matkę (teściową) wierzytelności do uczestnika
postępowania Sławomira S. z tytułu rozliczenia wzajemnych nakładów (nabyte
wcześniej od Henryki S. także w drodze cesji), przez co ich dalsze pozostawanie w
postępowaniu nie mogło być legitymowane ewentualnym interesem prawnym
wywodzonym z art. 618 § 1 k.p.c.
Wbrew ocenie Sądu Okręgowego, sytuacja uczestniczki Henryki S. stała się
nowa nie tylko w sensie procesowym, ale przede wszystkim materialnoprawnym,
nie nastręczając przy tym problemów związanych z faktyczną możliwością
zamieszkiwania Henryki S. na przedmiotowej nieruchomości w czasie po zniesieniu
współwłasności pomiędzy małżonkami B. i Sławomirem S. Ta nowa sytuacja
nakazywała stwierdzić, że zniesienie współwłasności mogło nastąpić tylko
pomiędzy Henryką S. i Sławomirem S., nie zaś pomiędzy dotychczasowymi
wnioskodawcami i Sławomirem S., że jej rozstrzygnięcie powinno było nastąpić na
podstawie zebranego w pierwszej i drugiej instancji materiału dowodowego przy
uwzględnieniu wyłącznie zarzutów apelacji uczestnika Sławomira S., co nie
wyłączało jednak obowiązku Sądu ponownej oceny okoliczności sprawy w świetle
art. 211 i 212 § 2 k.c. w stosunku do uczestniczki Henryki S., oraz że orzeczenie
reformatoryjne powinno było w każdym razie wyrażać zniesienie współwłasności
pomiędzy Henryką S. i Sławomirem S.
Zaskarżone postanowienie narusza art. 316 § 1 w związku z art. 13 § 2 i art.
391 § 1 k.p.c. oraz art. 192 pkt 3 w związku z art. 13 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c. co
uzasadnia uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania (art. 39313 § 1 k.p.c.). (...)



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] IV CK 410/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2007/1/13
2006-03-23 
[IC] IV CK 361/05   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/11/190
2006-02-07 
[IC] IV CK 304/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/10/166
2005-12-13 
[IC] IV CK 108/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/7-8/129
2005-10-07 
[IC] IV CK 106/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/7-8/128
2005-10-07 
  • Adres publikacyjny: