Postanowienie z dnia 14 lipca 2004 r., IV CK 568/03

Wygaśnięcie hipoteki, o której mowa w art. 44 ust. 1 ustawy z dnia 15
grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r.
Nr 119, poz. 1116), następuje z chwilą ustanowienia w nieruchomości
stanowiącej własność spółdzielni odrębnej własności choćby jednego lokalu
na rzecz innej osoby.

Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący)
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku K. Banku S.A. w W. z przy uczestnictwie
Spółdzielni Mieszkaniowej "P." w K. o wpis hipoteki przymusowej kaucyjnej, i
sprawy z wniosku Spółdzielni Mieszkaniowej "P." w K. przy uczestnictwie K. Banku,
SA w W. o wykreślenie hipoteki, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w
dniu 14 lipca 2004 r. kasacji Spółdzielni Mieszkaniowej "P." w K. oraz K. Banku,
S.A. w W. od postanowienia Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 8 kwietnia
2003 r.
oddalił obie kasacje.

Uzasadnienie

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił apelację Spółdzielni
Mieszkaniowej ,,P." w K. od postanowienia Sądu pierwszej instancji z dnia 14
listopada 2002 r. oraz apelacje K. Banku, S.A. w W., II Oddziału w S, i Anny O. od
postanowienia z dnia 19 grudnia 2002 r. Aprobując postanowienie z dnia 19 grudnia
2002 r. o wykreśleniu hipoteki zwykłej w księdze wieczystej w kwocie 15 009 406,69
marek niemieckich wpisanej na rzecz K. Banku S.A. w W., Sąd Okręgowy wskazał,
że spełnione zostały przesłanki przewidziane w art. 44 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15
grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 4, poz. 27 ze
zm. - dalej: "u.s.m.") w postaci istnienia hipoteki w dniu wejścia w życie tej ustawy i
ustanowienie odrębnej własności choćby jednego lokalu w danej nieruchomości na
rzecz innej osoby niż spółdzielnia.
Podstawę wpisu w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości
zabudowanej, będącej własnością Spółdzielni Mieszkaniowej ,,P.", hipoteki
przymusowej kaucyjnej w wysokości 27 958 907,50 zł stanowił nieprawomocny
nakaz zapłaty. Nierozpoznany jeszcze prawomocnie wniosek Spółdzielni
Mieszkaniowej ,,P." o wykreślenie hipoteki na podstawie art. 44 ust. 1 u.s.m.
pozostaje bez wpływu na byt niniejszej hipoteki wpisanej na podstawie orzeczenia
sądowego. Treść księgi wieczystej wskazuje, że nie nastąpiła zmiana właściciela
nieruchomości, a zostały zgłoszone wnioski odnośnie do odłączenia
poszczególnych lokali wskutek przekształceń własnościowych spółdzielczych praw
do lokalu w odrębną własność, o czym uczynione zostały stosowne wzmianki.
Kasacje wnieśli uczestnicy K. Bank S.A. i Spółdzielnia Mieszkaniowa ,,P.".
Skarżący Bank z powołaniem się na obie podstawy przewidziane w art. 3931
k.p.c. zaskarżył orzeczenie Sądu Okręgowego w zakresie oddalającym apelację od
postanowienia z dnia 19 grudnia 2002 r. o wykreśleniu hipoteki zwykłej i wnosił o
jego uchylenie w zaskarżonej części z przekazaniem sprawy Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania. Zarzucił błędną wykładnię art. 44 ust. 1 u.s.m. przez
przyjęcie, że hipoteka wygasła z chwilą ustanowienia w nieruchomości spółdzielni
odrębnej własności jednego lokalu na podstawie umowy przeniesienia własności z
dnia 8 lutego 2002 r. oraz art. 44 ust. 2 u.s.m. przez jego niezastosowanie i
przyjęcie, że doszło do wygaśnięcia hipoteki.
Naruszenie przez Sąd Okręgowy przepisów postępowania polega - zdaniem
skarżącego - na braku ustalenia, czy Spółdzielnia Mieszkaniowa ,,P." złożyła
oświadczenie w przedmiocie obciążenia innej nieruchomości, a ponadto - czy jej
wniosek o wykreślenie hipoteki został złożony zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia
6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr
124, poz. 1361 ze zm. - dalej: "u.k.w.h.").
Spółdzielnia Mieszkaniowa ,,P." zarzuciła naruszenie art. 177 § 1 pkt 1 i 4
k.p.c. przez oddalenie wniosku o zawieszenie postępowania z chwilą uzyskania
prawomocnych orzeczeń, ponieważ na rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie miałby
wpływ wynik innego postępowania cywilnego i karnego, a także naruszenie art. 316
§ 1 k.p.c. oraz art. 46 u.k.w.h. Ponadto zarzuciła naruszenie art. 44 ust. 1 u.s.m.
przez uznanie, że wniosek o wykreślenie hipoteki nie ma wpływu na niniejszą
sprawę, i wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia oraz oddalenie wniosku,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 44 ust. 1 u.s.m., z chwilą ustanowienia odrębnej własności
lokali w nieruchomościach stanowiących własność spółdzielni mieszkaniowych,
hipoteki obciążające te nieruchomości w dniu wejścia w życie ustawy wygasają.
Przepis ten znajduje zastosowanie do hipotek istniejących w dniu wejścia w życie
powołanej ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Ustanowienie odrębnej
własności lokali jest podziałem nieruchomości zarówno z punktu widzenia
prawnego, jak i ekonomicznego. Skutkiem takiego podziału i ustanowienia odrębnej
własności choćby jednego lokalu w obciążonej hipoteką nieruchomości stanowiącej
dotąd własność spółdzielni i przeniesienie własności tego lokalu na rzecz innej
osoby powodowałoby powstanie hipoteki łącznej (art. 76 u.k.w.h.).
Przepis art. 44 ust. 1 u.s.m. jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 76
ust. 4 u.k.w.h., wprowadzającym zasadę, że z chwilą ustanowienia odrębnej
własności lokali w nieruchomości stanowiącej własność spółdzielni mieszkaniowych
hipoteki obciążające tę nieruchomość w dniu wejścia w życie ustawy wygasają.
Skutek wygaśnięcia następuje z chwilą ustanowienia odrębnej własności choćby
jednego lokalu w tej nieruchomości na rzecz innej osoby niż spółdzielnia, celem
bowiem takiego uregulowania jest wyeliminowanie powstania hipoteki łącznej.
Artykuł 44 ust. 2 u.s.m. reguluje sytuację, w której może dojść do
zabezpieczenia wierzytelności poprzednio zabezpieczonej hipoteką, która wygasła.
Ustawowy nakaz obciążenia hipoteką - na rzecz dotychczasowego wierzyciela
hipotecznego - innej nieruchomości aktualizowałyby się wówczas gdyby
Spółdzielnia Mieszkaniowa ,,P." była właścicielem innej nieruchomości gruntowej
zabudowanej lub niezabudowanej i odrębnej własności lokali należących do tej
Spółdzielni, z wyłączeniem tych, w stosunku do których osobom uprawnionym
przysługuje roszczenie o przeniesienie na nich własności tych lokali.
Zarzut niezastosowania art. 44 ust. 2 u.s.m., pomijający twierdzenia
Spółdzielni, jest oczywiście bezzasadny. Spółdzielnia złożyła wniosek o wykreślenie
wygasłej hipoteki z powołaniem się na podstawę przewidzianą w art. 44 ust. 1
u.s.m., a badanie i ustalenie, czy dysponuje ona inną nieruchomością podlegającą
obciążeniu stosownie do art. 44 ust. 2 u.s.m., wykracza poza ramy kognicji sądu
wieczystoksięgowego, określone w art. 6268 § 2 k.p.c. Obowiązek Spółdzielni
obciążenia hipoteką powstaje w chwili dokonania wpisu odrębnej własności
wyodrębnionego lokalu w księdze wieczystej, który ma charakter konstytutywny a
jego skutek wsteczny wynikający z art. 29 u.k.w.h. związany jest z wpisem
dokonanym.
W odniesieniu do kasacji Spółdzielni Mieszkaniowej ,,P.", zmierzającej do
wykazania istnienia przeszkody do wpisania hipoteki przymusowej kaucyjnej na
rzecz Banku, należy stwierdzić, że miarodajną chwilę dla oceny przez sąd
wieczystoksięgowy dopuszczalności wpisu wyznacza art. 316 w związku z art. 13 §
2 k.p.c., który znajduje zastosowanie także w postępowaniu o wpis hipoteki
przymusowej kaucyjnej do księgi wieczystej. Teza - jak trafnie podnosi się w
literaturze przedmiotu - znajduje potwierdzenie w art. 6261 § 3 k.p.c., zgodnie z
którym śmierć, pozbawienie lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych nie
stanowią przeszkody do wpisu, jeśli nastąpiły po złożeniu wniosku. Przedmiot
hipoteki istniał w chwili rozpoznania przez sąd wieczystoksięgowy wniosku o wpis
hipoteki przymusowej do księgi wieczystej. W chwili orzekania przez Sąd Okręgowy
nie nastąpiła zmiana właściciela nieruchomości, którym pozostawała skarżąca
Spółdzielnia. Trwające także w tej chwili przekształcenia własnościowe
spółdzielczych praw do lokali w odrębną własność lokali nie stanowiły podstawy do
uwzględnienia apelacji i oddalenia wniosku o wpis hipoteki przymusowej, który
wpłynął przed dokonaniem tych zmian. Zarzucając w kasacji naruszenie art. 44 ust.
1 u.s.m. skarżąca Spółdzielnia pomija, że powoływany przepis ma zastosowanie -
jak wskazano - do hipotek istniejących w dniu 23 kwietnia 2001 r. Wpisanie hipoteki
przymusowej kaucyjnej nastąpiło dnia 11 września 2002 r. na podstawie prawidłowo
złożonych dokumentów - nakaz zapłaty z dnia 14 listopada 2001 r. - i bez
naruszenia art. 6268 § 2 k.p.c.
W pozostałym zakresie zarzuty kasacji oparte na podstawie przewidzianej w
art. 3931 pkt 2 k.p.c., dotyczące naruszenia art. 177 § 1 pkt 1 i 4 k.p.c., nie tylko
pomijają, że treść powołanych przepisów nie pozostawia kwestii zawieszenia
postępowaniu dowolnemu uznania sądu, lecz wkładają na sąd obowiązek
rozważenia okoliczności i wydania decyzji w danej sytuacji celowej. Ogólnikowe
twierdzenia i zarzuty kasacji niepozwalające na ustalenie, czy postępowanie karne
zostało w ogóle wszczęte, wykluczają możliwość oceny wpływu zarzuconego
naruszenia na wynik sprawy.
Z powyższego wynika, że obie kasacje nie mają usprawiedliwionych podstaw i
dlatego podlegają oddaleniu (art. 39319 k.p.c.).