Postanowienie z dnia 17 czerwca 2005 r., III CZ 49/05

1. Sąd pierwszej i drugiej instancji odrzuca skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia tylko w przypadku
wskazanym w art. 4246 § 3 w związku z art. 4246 § 2 i art. 4245 § 2 k.p.c.,
natomiast pozostałe przypadki odrzucenia tej skargi należą do kompetencji
Sądu Najwyższego.
2. Na postanowienie sądu pierwszej instancji odrzucające skargę o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia zażalenie
przysługuje do Sądu Najwyższego.

Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk
Sędzia SN Zbigniew Strus

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa małoletnich Katarzyny K. i Anny K.
działających przez matkę Agatę K. przeciwko Markowi K. o alimenty, po
rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 17 czerwca 2005 r.,
zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Rejonowego w Nowym Sączu z dnia
11 marca 2005 r.
uchylił zaskarżone postanowienie.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w Nowym Sączu postanowieniem z dnia 11 marca 2005 r.
odrzucił skargę pozwanego o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku tego Sądu z dnia 5 października 2004 r. w części obejmującej
rozstrzygnięcie o kosztach procesu z tego względu, że skarga nie została
sporządzona przez adwokata (art. 871 § 1 k.p.c.). W skardze skarżący wnosił o
,,uchylenie zaskarżonej części orzeczenia", a także o ,,wstrzymanie wyroku w
zakresie płatności kosztów 1220 zł, która to kwota stanowi wartość zaskarżenia
wobec grożącej szkody w postaci wdrożenia egzekucji".
Na to postanowienie pozwany wniósł zażalenie, zarzucając zaniechanie
wezwania do usunięcia braku polegającego na niezachowaniu przymusu
adwokackiego przy sporządzeniu skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
przysługuje - przy spełnieniu przesłanek określonych w art. 4241 § 1 k.p.c. - od
prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w
sprawie, a w wyjątkowych wypadkach wskazanych w art. 4241 § 2 k.p.c. także od
takiego orzeczenia wydanego przez sąd pierwszej instancji. Skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, dla rozpoznania której
organem wyłącznie właściwym jest Sąd Najwyższy, wnosi się do sądu, który wydał
zaskarżone orzeczenie (art. 4246 § 1 i art. 4249 k.p.c.). W świetle szczególnego
uregulowania przyjętego w art. 4246 § 2 i 3 oraz art. 4247 k.p.c. w sądzie, do
którego skarga została wniesiona, przewodniczący bada skargę wyłącznie pod
kątem zachowania jej warunków formalnych określonych w art. 4245 § 2 k.p.c. W
razie stwierdzenia niezachowania tych warunków (niezachowanie wymogów pisma
procesowego lub niedołączenia odpisów skargi) wzywa o poprawienie lub
uzupełnienie skargi. Nieuzupełnienie tych braków w terminie wyznaczonym przez
przewodniczącego wywołuje skutek w postaci odrzucenia skargi przez sąd (art.
4246 § 3 k.p.c.).
Z powołanych przepisów wynika, że sąd do którego skarga wpłynęła, nie
bada, czy skarga spełnia warunki należące do jej istoty (jej treści), które można
określić, jak w przypadku skargi kasacyjnej, mianem jej ,,cech kreatywnych",
wskazanych w art. 4245 § 1 k.p.c. Sąd, do którego skarga została wniesiona nie
może zatem odrzucić jej z innych przyczyn. Wobec tego, że kwestia odrzucenia
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przez sąd
pierwszej lub drugiej instancji została uregulowana odrębnie w przepisach
poświeconych tej skardze, odpowiednie stosowanie - na co zezwala art. 42412
k.p.c. - przepisu art. 3986 § 2 k.p.c., dotyczącego odrzucenia skargi kasacyjnej
przez sąd drugiej instancji, nie znajduje uzasadnienia, zwłaszcza w postępowaniu
wywołanym wniesieniem skargi do sądu pierwszej instancji.
Za przyjęciem takiego stanowiska przemawia także uregulowanie zawarte w
art. 4248 § 1 i 2 k.p.c., w którym wskazane zostały przyczyny powodujące
odrzucenie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia przez Sąd Najwyższy. Stylizacja art. 4248 § 1 i 2 k.p.c., odmienna od art.
3986 § 3 k.p.c., który dotyczy odrzucenia skargi kasacyjnej przez Sąd Najwyższy,
wskazuje, że - poza przypadkiem odrzucenia przez sąd pierwszej lub drugiej
instancji skargi z powodu nieuzupełnienia jej braków formalnych - odrzucenie
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
zastrzeżone zostało do wyłącznej kompetencji Sądu Najwyższego. Ustawodawca,
różnicując kognicję sądów w zakresie usuwania braków formalnych oraz braków
dotyczących treści obu skarg miał zapewne na względzie specyfikę postępowania
wywołanego skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia, przejawiającą się w tym, że skarga ta jest sui generis środkiem
zaskarżenia od prawomocnych orzeczeń nie tylko sądu drugiej instancji, ale
wyjątkowo także od prawomocnych orzeczeń sądu pierwszej instancji. Okoliczność
ta uzasadnia zwężenie badania przez sąd, do którego skarga została wniesiona,
wymagań, których niespełnienie prowadzi do odrzucenia skargi.
Gdyby przyjąć za trafne stanowisko przeciwne, oparte na założeniu, że sąd
pierwszej i drugiej instancji, stosując odpowiednio przepis art. 3986 § 2 k.p.c. w
związku z art. 42412 k.p.c., odrzuca skargę nie tylko w przypadku wskazanym w art.
4246 § 3 k.p.c., ale także w razie stwierdzenia, że nie spełnia ona wymagań
dotyczących jej treści, a więc wymienionych w art. 4245 § 1 k.p.c., to konsekwentnie
należałoby uznać, że sądy te odrzucają skargę także w przypadku, gdy skarga nie
spełnia - dotyczącego jej treści - wymagania wskazanego w art. 4248 § 2 k.p.c., a
więc tego, które wymienione zostało w art. 4245 pkt 5 k.p.c. Tezie tej sprzeciwia się
uregulowanie przyjęte w art. 4248 k.p.c., który - zważywszy na powiązanie jego
paragrafu pierwszego i drugiego - zastrzega wyłącznie dla Sądu Najwyższego
kompetencję do odrzucenia skargi z powodu niespełnienia wymagań dotyczących
jej treści. Konkludując, sąd pierwszej i drugiej instancji odrzuca skargę o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia tylko w przypadku
wskazanym w art. 4246 § 3 w związku z art. 4246 § 2 i art. 4245 § 2 k.p.c., natomiast
pozostałe przypadki odrzucenia skargi należą do kompetencji Sądu Najwyższego.
W świetle przedstawionego wywodu Sąd Rejonowy nie był kompetentny do
odrzucenia skargi z powodu niezachowania przy jej sporządzeniu przymusu
adwokacko-radcowskiego. Skarga sporządzona z naruszeniem art. 871 § 1 k.p.c.
jest skargą z innych przyczyn niedopuszczalną i z tego powodu może być
odrzucona - jak wykazano - wyłącznie przez Sąd Najwyższy (art. 4248 § 1 in fine
k.p.c.). Skoro jednak została odrzucona przez Sąd Rejonowy i na postanowienie o
odrzuceniu skargi wniesione zostało zażalenie, rozważenia wymagała kwestia,
który z sądów - sąd drugiej instancji, czy Sąd Najwyższy - właściwy jest do
rozpoznania takiego zażalenia. Pogląd, że sądem tym jest Sąd Najwyższy prima
facie może budzić zastrzeżenia, skoro gramatyczna wykładnia przepisów
poświęconych zażaleniu (art. 394-398 k.p.c.) prowadzi do stwierdzenia, że do Sądu
Najwyższego przysługuje zażalenie tylko na postanowienie sądu drugiej instancji
(art. 3941 § 1 i 2 k.p.c.), a postanowienia sądu pierwszej instancji zaskarżane są
zażaleniem do sądu drugiej instancji (art. 394 § 1 k.p.c.).
Wykładnia gramatyczna powołanych przepisów prowadzi do konkluzji
trudnych do zaaprobowania. Stosując dyrektywy wykładni celowościowej i
funkcjonalnej art. 3941 § 1 k.p.c. należy dojść do wniosku, że na postanowienie
sądu pierwszej instancji odrzucające skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia zażalenie przysługuje do Sądu Najwyższego. Skoro
bowiem nie tylko sąd pierwszej instancji, ale także sąd drugiej instancji - z przyczyn
wskazanych - nie jest uprawniony do odrzucenia skargi wniesionej po upływie
terminu, skargi niespełniającej wymagań określonych w art. 4245 § 1 k.p.c., jak
również skargi z innych przyczyn niedopuszczalnej, to tym bardziej sąd drugiej
instancji nie może być sądem właściwym do kontroli zasadności odrzucenia skargi z
tych przyczyn. Przyjęcie stanowiska przeciwnego, zakładającego, że zażalenie na
takie postanowienie rozpoznaje sąd drugiej instancji, prowadziłoby do
pozostawienia poza kontrolą Sądu Najwyższego postępowania wywołanego
wniesieniem skargi, mimo że Sąd ten jest organem wyłącznie właściwym do
rozpoznania tego szczególnego środka prawnego. Prowadziłoby ponadto do
dwoistego trybu odrzucania skargi, a mianowicie, w przypadku prawidłowo
działającego sądu pierwszej instancji skarga podlegająca odrzuceniu przez Sąd
Najwyższy przedstawiona zostałaby temu Sądowi, a w przypadku, gdy skargę
odrzucił sąd pierwszej instancji, mimo że w tym zakresie nie był organem
właściwym, zażalenie na postanowienie o odrzuceniu skargi rozpoznawałby sąd
drugiej instancji, notabene sam nie mający kompetencji do jej odrzucenia z
przyczyn, których wystąpienie skutkuje odrzuceniem skargi wyłącznie przez Sąd
Najwyższy. Uregulowanie przyjęte w art. 3941 § 1 k.p.c. należy zatem interpretować
w ten sposób, że wymienione w tym przepisie postanowienie sądu drugiej instancji
dotyczy postanowienia o odrzuceniu skargi kasacyjnej, natomiast drugie z
wymienionych w tym przepisie postanowienie o odrzuceniu skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia obejmuje zarówno
postanowienie sądu pierwszej jak i drugiej instancji.
Z przytoczonych względów, uwzględniając zażalenie, należało zaskarżone
postanowienie uchylić (art. 39815 § 1 w związku z art. 3941 § 3 k.p.c.).