Postanowienie z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CZ 4/01

Od postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie stwierdzenia
wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego kasacja jest dopuszczalna.

Przewodniczący Sędzia SN Gerard Bieniek
Sędziowie SN Mirosława Wysocka, Kazimierz Zawada (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku C.S. GmbH z siedzibą w B. z udziałem
Zygmunta G. o stwierdzenie wykonalności orzeczeń sądu zagranicznego, po
rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 kwietnia 2001 r.
zażalenia uczestnika postępowania na postanowienie Sądu Apelacyjnego
w Lublinie z dnia 21 listopada 2000 r.,
uchylił zaskarżone postanowienie.

Uzasadnienie

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny odrzucił kasację uczestnika od
postanowienia tego Sądu z dnia 10 października 2000 r., stwierdzającego, w wyniku
uwzględnienia zażalenia wnioskodawcy, wykonalność w Polsce wyroku Sądu
Krajowego w Paderborn (Republika Federalna Niemiec) z dnia 5 maja 1999 r.,
zasądzającego od uczestnika na rzecz wnioskodawcy 59 825,32 marek
niemieckich, oraz postanowienia Sądu Krajowego w Paderborn z dnia 16 sierpnia
1999 r., ustalającego wysokość kosztów procesu należnych wnioskodawcy od
uczestnika.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, kodeks postępowania cywilnego po zmianach
wprowadzonych nowelą, która weszła w życie dnia 1 lipca 2000 r., nie dopuszcza
kasacji od postanowienia sądu drugiej instancji wydanego w przedmiocie
stwierdzenia wykonalności w Polsce zagranicznego orzeczenia. Przed wejściem
w życie wspomnianej noweli, dopuszczalność kasacji w postępowaniu o
stwierdzenie wykonalności zagranicznego orzeczenia judykatura wywodziła z art.
392 k.p.c., stosowanego na podstawie odesłania przewidzianego w art. 13 § 2 k.p.c.
Znowelizowany zaś art. 392 k.p.c. dopuszcza kasację jedynie od takich
postanowień, które dotyczą odrzucenia pozwu i umorzenia postępowania, a
orzeczenie zaskarżone przez uczestnika kasacją żadnym z tych postanowień nie
jest. Wniosek o niedopuszczalności kasacji w postępowaniu o stwierdzenie
wykonalności zagranicznego orzeczenia wynika także - według Sądu Apelacyjnego
- z zestawienia treści art. 1151 § 2 k.p.c. z przepisem art. 1148 § 3 k.p.c.
Artykuł 1148 § 3 k.p.c. w brzmieniu nadanym mu powołaną nowelą stwierdza, że od
postanowienia sądu drugiej instancji wydanego w sprawie o uznanie orzeczenia
sądu zagranicznego przysługuje kasacja, zaś art. 1151 § 2 k.p.c., odnoszący się do
postępowania o stwierdzenie wykonalności zagranicznego orzeczenia, nie zawiera
podobnego stwierdzenia, gdyż nie został on znowelizowany wraz z art. 1148 § 3
k.p.c. Nie dokonując jego nowelizacji, ustawodawca dał więc wyraz temu, że w
sprawach, których przepis ten dotyczy, jedynymi środkami zaskarżenia są zażalenie
i skarga o wznowienie postępowania.
Zażalenie uczestnika w zakresie, w jakim kwestionuje pogląd Sądu
Apelacyjnego o niedopuszczalności kasacji w sprawach o stwierdzenie
wykonalności zagranicznego orzeczenia, jest uzasadnione.
W literaturze przedmiotu reprezentowany jest pogląd, zgodnie z którym
dopuszczalność środków zaskarżenia regulowana jest (z wyjątkami dotyczącymi
zażalenia) w każdym postępowaniu w sposób szczególny, co oznacza, że nie-
aktualne w tym względzie są przepisy odsyłające zawarte w art. 13 § 2 k.p.c., art.
68 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. - Prawo
upadłościowe (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.) i art. 7
rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. - Prawo o
postępowaniu układowym (Dz.U. Nr 93, poz. 836 ze zm.).
W odniesieniu do kasacji orzecznictwo Sądu Najwyższego w zasadzie
podziela to stanowisko, gdy chodzi o postępowania, których dotyczą specjalne
przepisy regulujące zaskarżalność tym środkiem. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego przyjmuje się w szczególności, że o dopuszczalności zaskarżenia
orzeczenia kasacją w postępowaniu egzekucyjnym rozstrzygają wyłącznie przepisy
art. 775-1 k.p.c., w postępowaniu upadłościowym - art. 17 ust. 3 oraz art. 193
Pr.upadł., a w postępowaniu układowym - art. 24 ust. 3 i 4 oraz art. 66 Pr.układ.
(zob. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 1996 r., I PKN 5/96,
OSNAPUS 1997, nr 5, poz. 72, z dnia 7 stycznia 1997 r., I CKN 13/96, OSNC 1997,
nr 5, poz. 54, z dnia 31 maja 2000 r., I CKN 714/98, OSNC 2000, nr 12, poz. 226, z
dnia 25 lutego 1999 r., II CZ 178/98, nie publ.).
Inaczej rzecz natomiast przedstawia się, gdy chodzi o postępowania, co do
których nie ustanowiono specjalnych przepisów regulujących dopuszczalność
zaskarżenia kasacją. Postępowaniami, w odniesieniu do których, po wprowadzeniu
z dniem 1 lipca 1996 r. instytucji kasacji, nie obowiązywały specjalne przepisy
normujące dopuszczalność tego środka odwoławczego, były w szczególności
postępowanie o uznanie zagranicznego orzeczenia i postępowanie o stwierdzenie
wykonalności zagranicznego orzeczenia. Co do obydwu tych postępowań w
orzecznictwie Sądu Najwyższego utorował sobie drogę, aprobowany przez część
piśmiennictwa, pogląd o dopuszczalności w tych postępowaniach kasacji na
zasadach przewidzianych w przepisie art. 392 k.p.c. stosowanym odpowiednio do
nich na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
29 października 1997 r., III CZP 50/97, OSP 1998, nr 7-8, poz. 141, z dnia 18
września 1998 r., III CKN 309/98, OSNC 1999, nr 3, poz. 54, z dnia 9 lutego 1999
r., I CKN 887/98, OSNC 1999, nr 10, poz. 172, z dnia 15 marca 2000 r., II CKN
552/00, OSNC 2000, nr 10, poz. 182 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
15 stycznia 1997 r., III CKN 32/96, nie publ., z dnia 10 lutego 1997 r., I CKN 66/96,
nie publ., z dnia 16 maja 1997 r., I CKU 56/97, nie publ, z dnia 7 maja 1999 r., II
CKN 211/98, OSNC 1999, nr 11, poz. 199). Należy podkreślić, że także ci
przedstawiciele nauki prawa, którzy uznają przepis art. 13 § 2 k.p.c. za nieaktualny
co do zasady przy rozstrzyganiu o dopuszczalności środków zaskarżenia, wyrazili
przekonanie o potrzebie przyznania kasacji w sprawach o uznanie zagranicznego
orzeczenia, i zgodnie z bronionym przez siebie poglądem, wystąpili z postulatem
możliwie rychłego ustanowienia przepisów szczególnych zastrzegających
przysługiwanie kasacji w tych sprawach.
Realizacja tego postulatu w powoływanej noweli przez nadanie nowego
brzmienia art. 1148 § 3 k.p.c. - zgodnie z którym, od postanowienia sądu
apelacyjnego w przedmiocie uznania przysługuje kasacja - zrodziła pytanie
o znaczenie tego zmienionego przepisu dla kwestii dopuszczalności kasacji
w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności zagranicznego orzeczenia; czy z
przepisu tego wynika a contrario - tak jak przyjął Sąd Apelacyjny -
niedopuszczalność kasacji w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności
zagranicznego orzeczenia (w razie zajęcia takiego stanowiska, wejście w życie art.
1148 § 3 k.p.c. w nowym brzmieniu bez jednoczesnej podobnej zmiany art. 1151
§ 2 k.p.c. byłoby równoznaczne z postawieniem tamy dotychczasowemu
orzecznictwu akceptującemu dopuszczalność kasacji w postępowaniu o
stwierdzenie wykonalności zagranicznego orzeczenia), czy też art. 1148 § 3 k.p.c.
w nowym brzmieniu nie daje podstaw do takiego wniosku i dotychczasowy kierunek
wykładni przyjętej w orzecznictwie, akceptującej dopuszczalność kasacji w
postępowaniu o stwierdzenie wykonalności zagranicznego orzeczenia na
podobnych zasadach, jak w postępowaniu o uznanie zagranicznego orzeczenia,
powinien być kontynuowany.
Za trafne należy uznać drugie stanowisko, za którym przemawiają następujące
argumenty.
Chociaż w okresie poprzedzającym nowelizację kodeksu postępowania
cywilnego, która weszła w życie dnia 1 lipca 2000 r., padały wypowiedzi,
postulujące ustanowienie przepisu przewidującego kasację w postępowaniu o
uznanie zagranicznego orzeczenia, nie połączone z wnioskiem o ustanowienie
analogicznego przepisu co do postępowania o stwierdzenie wykonalności
zagranicznego orzeczenia, to nie zawierały one żadnych argumentów
uzasadniających odmienne rozstrzygnięcie kwestii dopuszczalności kasacji w
każdym z tych postępowań.
Ponadto, mimo że w ujęciu kodeksu postępowania cywilnego postępowanie o
uznanie zagranicznego orzeczenia i postępowanie o stwierdzenie wykonalności
zagranicznego orzeczenia są odrębnymi postępowaniami, to wykazują one daleko
idące podobieństwo. Przede wszystkim, są one szczególnego rodzaju
postępowaniami rozpoznawczymi, w których przesłanki warunkujące uwzględnienie
wniosku pozostają w zasadzie zbieżne (art. 1146 i 1150 k.p.c.). Tożsame są też
skutki prawomocnego postanowienia o uznaniu zagranicznego orzeczenia i
prawomocnego postanowienia stwierdzającego wykonalność zagranicznego
orzeczenia; obydwa stwarzają nowy stan prawny, gdyż bezskuteczne dotychczas
w Polsce orzeczenie zagraniczne będące przedmiotem uznania lub stwierdzenia
wykonalności staje się skuteczne na równi z orzeczeniami krajowymi. Próbując
różnicować wagę prawomocnego uznania i prawomocnego stwierdzenia
wykonalności zagranicznego orzeczenia, za akt bardziej doniosły należy uznać
stwierdzenie wykonalności zagranicznego orzeczenia, dalej bowiem idącym
ustępstwem w sferze suwerenności państwowej jest dopuszczenie do wykonywania
przez organy krajowe obcego orzeczenia niż respektowanie przez te organy
prawokształtujących lub ustalających skutków takiego orzeczenia (por. powoływane
wyżej postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 1999 r., I CKN 887/98). Z
tego punktu widzenia potrzeba kasacji w postępowaniu o stwierdzenie
wykonalności zagranicznego orzeczenia jest nawet większa niż w postępowaniu o
uznanie zagranicznego orzeczenia. Daleko idące podobieństwo postępowania o
uznanie i postępowania o stwierdzenie wykonalności zagranicznego orzeczenia
powinno więc skłaniać do rozstrzygania kwestii dopuszczalności kasacji w obu tych
postępowaniach w sposób możliwie jednolity. Wszystko, o czym była wyżej mowa,
przemawia zatem wyraźnie nie za rozumowaniem a contrario na podstawie art.
1148 § 3 k.p.c., lecz za analogicznym stosowaniem tego przepisu do postępowania
o stwierdzenie wykonalności zagranicznego orzeczenia.
Z zestawienia w art. 1148 § 3 k.p.c. kasacji z apelacją, będącą środkiem
odwoławczym od orzeczeń co do istoty, wynika, że przepis ten dopuszcza kasację
od postanowienia sądu drugiej instancji oddalającego apelację lub zmieniającego
zaskarżone postanowienie wskutek uwzględnienia apelacji, tj. jedynie od orzeczeń
co do istoty, kończących postępowanie w sprawie. Inaczej więc niż to wynikałoby z
odpowiedniego stosowania art. 392 k.p.c., nie jest w świetle nowego brzmienia art.
1148 § 3 k.p.c. dopuszczalna kasacja od postanowienia sądu drugiej instancji w
przedmiocie odrzucenia wniosku o uznanie lub umorzenia postępowania, tj. od
postanowień o charakterze procesowym. Podobnie, w postępowaniu o stwierdzenie
wykonalności zagranicznego orzeczenia, należy uznać za dopuszczalną, na
podstawie stosowanego w drodze analogii art. 1148 § 3 k.p.c., kasację od
postanowienia sądu drugiej instancji oddalającego zażalenie na postanowienie w
przedmiocie wykonalności (w art. 1151 § 2 k.p.c. mówiącym o zażaleniu ,,na
postanowienie o wykonalności" chodzi w istocie - jak przyjmuje się w orzecznictwie
- o zażalenie na postanowienie w przedmiocie co do wykonalności) lub
zmieniającego zaskarżone postanowienie w przedmiocie wykonalności wskutek
uwzględnienia zażalenia, tj. od orzeczeń co do istoty, kończących postępowanie w
sprawie. Na to, że postanowienie sądu drugiej instancji, stwierdzające, w wyniku
uwzględnienia zażalenia, wykonalność wyroku zagranicznego, jest orzeczeniem co
do istoty, wypada zwrócić szczególną uwagę dlatego, że Sąd Apelacyjny podjął
próbę porównania tego postanowienia z wymienionymi w art. 392 postanowieniami
proceduralnymi. Wejście w życie art. 1148 § 3 k.p.c. w nowym brzmieniu nie
wykluczyło zatem w ogóle dopuszczalności kasacji w postępowaniu o stwierdzenie
wykonalności zagranicznego orzeczenia, lecz przesądziło tylko o niemożliwości
dalszego opierania dopuszczalności kasacji w postępowaniu o uznanie i
postępowaniu o stwierdzenie wykonalności zagranicznego orzeczenia na art. 392
k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Podstawą dopuszczalności kasacji w tych
postępowaniach stał się odtąd art. 1148 § 3 k.p.c.; co do postępowania o uznanie -
podstawą wyraźną, a co do postępowania o stwierdzenie wykonalności - podstawą
przyjmowaną per analogiam.
Dodać jeszcze należy, że powyższy pogląd harmonizuje z zasadami, na jakich
Polska przystąpiła do Konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w
sprawach cywilnych i handlowych, sporządzonej w Lugano dnia 16 września 1988 r.
(Dz.U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132). W oświadczeniu rządowym z dnia 31 grudnia
1999 r. w sprawie ratyfikacji przez Rzeczpospolitą Polską Konwencji o jurysdykcji i
wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych,
sporządzonej w Lugano dnia 16 września 1988 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 10, poz. 133)
wskazano na podstawie art. 63 tej konwencji, w związku z jej art. 37, że w Polsce
od orzeczenia wydanego w następstwie wniesienia środka zaskarżenia od
orzeczenia zezwalającego na wykonanie ,,dopuszczalna jest tylko kasacja". Nie
wdając się w szersze rozważania dotyczące znaczenia tego oświadczenia i
wymienionych przepisów Konwencji, należy zauważyć, że byłoby sytuacją
paradoksalną, gdyby przy dopuszczeniu kasacji w zakresie zastosowania
Konwencji, tj. w sprawach powiązanych z państwami mającymi do siebie duże
wzajemne zaufanie, jednocześnie istniała niedopuszczalność kasacji w zakresie
zastosowania kodeksu postępowania cywilnego, tj. w sprawach, w odniesieniu do
których między Polską a państwem pochodzenia zagranicznego orzeczenia takie
zaufanie nie zawsze musi występować.
Podsumowując, w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności zagranicznego
orzeczenia kasacja jest dopuszczalna na podstawie stosowanego w drodze analogii
art. 1148 § 3 k.p.c. od postanowienia sądu drugiej instancji oddalającego zażalenie
na postanowienie w przedmiocie wykonalności lub zmieniającego zaskarżone
postanowienie w przedmiocie wykonalności.
Z przytoczonych powodów orzeczono, jak w sentencji (art. 386 §4 w związku z
art. 393-19 k.p.c.).