Postanowienie z dnia 28 czerwca 2006 r., III CZ 36/06

Do skargi kasacyjnej od wyroku (postanowienia co do istoty sprawy)
wydanego przed wejściem w życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398), wniesionej po
wejściu w życie tej ustawy, stosuje się przepisy ustawy nowej.

Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Zbigniew Strus

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Tadeusza O. przy uczestnictwie Andrzeja
L. i Leszka O. o ustanowienie służebności drogi koniecznej, po rozpoznaniu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu niejawnym w dniu 28 czerwca 2006 r., zażalenia
wnioskodawcy na postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 5 kwietnia
2006 r.
oddalił zażalenie.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 10 listopada 2005 r. Sąd Okręgowy w Krakowie
zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w Wieliczce z dnia 23 grudnia 2004 r. w
ten sposób, że ustanowił na nieruchomościach należących do uczestników Leszka
O. i Andrzeja L. służebność drogi koniecznej na rzecz każdoczesnego właściciela
nieruchomości należącej obecnie do wnioskodawcy Tadeusza O.
Skargę kasacyjną wnioskodawcy od tego postanowienia Sąd Okręgowy w
Krakowie - postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2006 r. - odrzucił, stwierdzając, że
nie uiszczono od niej właściwej opłaty stałej, wymaganej na podstawie art. 39 ust. 1
pkt 1 w związku z art. 149 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 - dalej: ,,u.k.s.c." lub
,,ustawa"), mimo że wnioskodawca reprezentowany był przez zawodowego
pełnomocnika. Sąd stwierdził również, że skarga nie zawiera - wbrew wymaganiom
stawianym przez art. 3984 § 1 pkt 3 k.p.c. - wniosku o przyjęcie jej do rozpoznania
oraz jego uzasadnienia.
W zażaleniu skarżący uiścił brakującą kwotę opłaty stałej w wysokości
wynoszącej - jego zdaniem - kwotę 110 zł oraz zarzucił naruszenie art. 23 ustawy.
Zakwestionował również stanowisko Sądu Okręgowego w zakresie braku wniosku o
przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania oraz jego uzasadnienia, wskazując, że
wniosek ten został wyrażony w punkcie 2. skargi, a cała skarga, wraz z wnioskiem,
została uzasadniona. W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 149 ust. 1 u.k.s.c., w sprawach wszczętych przed dniem wejścia
w życie ustawy stosuje się, do czasu zakończenia postępowania w danej instancji,
dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych; z przepisu jasno wynika, że linię
wytyczającą granicę czasową między stosowaniem ustawy dotychczasowej a
zastosowaniem ustawy nowej wyznacza chwila ,,zakończenia postępowania w
danej instancji". Ten sposób normatywnych rozstrzygnięć intertemporalnych nie jest
w prawie procesowym nowy, gdyż ustawodawca - określając czynnik czasu
decydujący o stosowaniu lub niestosowaniu derogowanego prawa - wielokrotnie
posługuje się pojęciem ,,zakończenie postępowania w danej instancji" lub
równoważnym ,,zakończenie postępowania w instancji", ewentualnie zbliżonym -
,,wydanie orzeczenia kończącego postępowania przez sąd pierwszej (wyższej)
instancji" (por. np. art. XVI § 1 p.w.k.p.c., art. 49 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych, jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88
ze zm., lub § 18 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu, Dz.U. Nr 163, poz. 1349). Pojęcie to nie jest także obce
kodeksowi postępowania cywilnego (art. 108 § 1, art. 109, 1303 § 2, art. 182 i 276),
w związku z czym bywa wielokrotnie poddawane ocenie w judykaturze - a także w
piśmiennictwie - w odniesieniu do sytuacji innych niż rozwiązywanie kolizji
międzyczasowych. Podsumowując stan prawny, dorobek orzecznictwa i myśli
prawniczej w tym zakresie należy stwierdzić, że przez pojęcie ,,zakończenie
postępowania w (danej) instancji" trzeba rozumieć wydanie orzeczenia kończącego
postępowanie sprawie w danej instancji, a więc wydanie wyroku (postanowienia co
do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym) lub innego orzeczenia trwale
zamykającego drogę do wydania wyroku (np. postanowienia o umorzeniu
postępowania, odrzuceniu pozwu itd.) (por. np. orzeczenie Sądu Najwyższego z
dnia 25 lipca 1953 r., II C 609/53, OSN 1954, nr 3, poz. 61, postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 8 lutego 1968 r., II CZ 29/68, OSNCP 1968, nr 11, poz. 191 lub
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1974 r., II CR 155/74, OSPiKA 1975, nr 3,
poz. 66).
W tym samym kierunku idą rozwiązania w innych dziedzinach prawa
procesowego, w których przez zakończenie postępowania w danej instancji rozumie
się wydanie orzeczenia (rozstrzygnięcia) co do istoty sprawy albo załatwienie
sprawy w inny sposób kończący postępowanie (por. np. art. 104 k.p.a., art. 157
k.p.k., art. 53 ust. 1 ustawy z dnia 1 grudnia 1961 r. o izbach morskich, Dz.U. Nr 58,
poz. 320 ze zm., art. 207 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa,
jedn. tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, albo art. 223 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia
2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Dz.U. Nr 153,
poz. 1270 ze zm.).
Należy dodatkowo zaakcentować, że ustawodawca wyraźnie oznaczył kres
stosowania ustawy dotychczasowej na czas zakończenia postępowania w instancji,
a nie np. na chwilę wszczęcia postępowania w instancji wyższej, łączoną zazwyczaj
z wniesieniem środka zaskarżenia o charakterze dewolutywnym. Fakt ten ma
istotne znaczenie przy rozstrzyganiu kwestii międzyczasowej, bo jakkolwiek
postępowanie cywilne - procesowe i nieprocesowe - przebiega w zasadzie w
sposób linearny, a poszczególne instancje następują bezpośrednio po sobie, to
jednak między zakończeniem postępowania w jednej a wszczęciem postępowania
w kolejnej instancji dokonywane są czynności tzw. międzyinstancyjne, stanowiące
łącznik między instancjami (np. czynności przygotowawcze do wniesienia środka
odwoławczego, w tym wniosek o doręczenie orzeczenia, o przywrócenie terminu do
wniesienia środka zaskarżenia itd.). W wielu sytuacjach w ogóle zresztą nie
dochodzi do zainicjowania postępowania w instancji wyższej, a mimo to
podejmowane są dalsze czynności, w tym czynności wykonawcze (np. wniosek o
stwierdzenie prawomocności, o doręczenie odpisu dokumentu z akt sprawy itd.) lub
zmierzające do wniesienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia (np. skargi o
wznowienie postępowania) itp., które trudno zakwalifikować do czynności
podejmowanych w pierwszej instancji. Innymi słowy, ,,czas zakończenia
postępowania w danej instancji", o którym mowa w art. 149 ust. 1 u.k.s.c., nie może
być utożsamiany - co czynią niektórzy autorzy - z ,,czasem wszczęcia
postępowania w kolejnej (wyższej) instancji". W konsekwencji należy uznać, że do
skargi kasacyjnej od wyroku (postanowienia co do istoty sprawy w postępowaniu
nieprocesowym) wydanego przed wejściem ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych, wniesionej po wejściu w życie tej ustawy, stosuje się przepisy
ustawy nowej.
W tej sytuacji, skoro postępowanie w drugiej instancji zostało zakończone
wydaniem w dniu 10 listopada 2005 r. postanowienia Sądu Okręgowego
uwzględniającego apelację, a wnioskodawca wniósł skargę kasacyjną w dniu 22
marca 2006 r., a więc po wejściu w życie powołanej ustawy, do skargi mają
zastosowanie przepisy tej ustawy. Stanowisko Sądu Okręgowego zajęte w
zaskarżonym postanowieniu należy więc uznać za trafne.
Zarzut naruszenia art. 23 u.k.s.c. jest bezzasadny, przepis ten stanowi
bowiem wyraźnie, że opłatę stałą w kwocie 40 zł pobiera się od skargi kasacyjnej
wniesionej w sprawie, w której postępowanie nieprocesowe zostało wszczęte z
urzędu, tymczasem postępowanie o ustanowienie służebności drogi koniecznej
wszczynane jest tylko na wniosek. Charakter i wysokość opłaty od skargi kasacyjnej
w tej sprawie określa zatem art. 39 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 18 ust. 2 ustawy;
opłata ta jest opłatą stałą i wynosi 200 zł. W tej sytuacji nieuiszczenie przez
skarżącego, działającego przez zawodowego pełnomocnika - radcę prawnego,
należnej opłaty stałej powoduje odrzucenie skargi na podstawie art. 1302 § 3 k.p.c.
Skarga wnioskodawcy podlega odrzuceniu również z innych powodów.
Zgodnie z art. 3984 § 1 k.p.c., skarga kasacyjna - obok oznaczenia
zaskarżonego orzeczenia wraz ze wskazaniem zakresu zaskarżenia, podstaw
kasacyjnych i ich uzasadnienia, wniosku o uchylenie lub uchylenie i zmianę
orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia lub zmiany - powinna
zawierać, jako jeden z elementów konstrukcyjnych, wniosek o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienie. Sąd Najwyższy niejednokrotnie
wyjaśniał, że wniosek ten powinien być wyodrębniony w piśmie zawierającym
skargę kasacyjną, a jego uzasadnienie należy odnosić się do przesłanek zawartych
w art. 3989 § 1 k.p.c. Inaczej mówiąc, skarżący powinien wskazać w uzasadnieniu
wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania, że w sprawie występuje istotne
zagadnienie prawne i uzasadnić dlaczego jest ono istotne, albo iż istnieje potrzeba
wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów i wskazać które przepisy wymagają wykładni
Sądu Najwyższego i na czym polegają związane z tym poważne wątpliwości lub
przedstawić rozbieżności występujące w orzecznictwie sądów, albo że zachodzi
nieważność postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona (por.
postanowienia z dnia 22 marca 2001 r., V CZ 131/00, OSNC 2001, nr 10, poz. 156,
z dnia 11 stycznia 2002 r., III CKN 570/01, OSNC 2002, nr 12, poz. 151, z dnia 10
maja 2001, II CZ 35/01, OSNC 2002, nr 1, poz. 11 lub z dnia 3 kwietnia 2006 r., III
CSK 85/06, nie publ.).
Nietrafny jest zarzut skarżącego, że wniosek o przyjęcie skargi do
rozpoznania przedstawiony został w pkt. 2. skargi, ta część zawiera bowiem
,,wniosek o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania z powodu naruszenia
prawa materialnego" z zaznaczeniem, że cała skarga, wraz z wnioskiem, jest
uzasadniona. Należy podkreślić, że wniosek ,,o przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania" - jako element tzw. wniosku kasacyjnego, określonego w art. 3984 § 1
pkt 4 k.p.c. - nie może być utożsamiany z wnioskiem o przyjęcie skargi kasacyjnej
do rozpoznania, o którym mowa w art. 3984 § 1 pkt 3 (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 4 listopada 2005 r., V CZ 127/05, nie publ.). Każde wymaganie
przewidziane w art. 3984 § 1 k.p.c. ma - ze względu na swą funkcję procesową -
byt samodzielny i odrębny, musi być zatem spełnione oddzielnie, niezależnie od
innych. Wskazuje na to również konstrukcja omawianego przepisu (por.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2005 r., IV CZ 120/05, nie
publ., lub z dnia 5 czerwca 2001 r., IV CZ 56/01, nie publ.).
Z tej przyczyny uzasadnienie skargi kasacyjnej nie może zostać uznane za
uzasadnienie wniosku o przyjęcie jej do rozpoznania, co zresztą Sąd Najwyższy już
podkreślał, stwierdzając, że jeżeli w kasacji (skardze kasacyjnej) nie wskazano
okoliczności uzasadniających jej rozpoznanie, to obowiązek ich przedstawienia nie
jest spełniony, choćby dały się one wywieść z uzasadnienia kasacji (por. np.
postanowienie z dnia 22 marca 2001 r., V CZ 131/00, OSNC 2001, nr 10, poz. 156).
Zaskarżone postanowienie jest zatem prawidłowe, w związku z czym
zażalenie należało oddalić (art. 39814 w związku z art. 3941 § 3 k.p.c.).