Postanowienie z dnia 27 lutego 2002 r., III CKN 449/00

Jeżeli sąd drugiej instancji uwzględnia powstałą w toku postępowania
apelacyjnego - ze względu na upływ czasu - zmianę wartości składników
majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego, dokonuje
ponownego ustalenia - na dzień zamknięcia rozprawy przed sądem drugiej
instancji - wartości wszystkich składników majątku wspólnego.

Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski
Sędzia SA Anna Owczarek

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Lidii S. przy uczestnictwie Marka S. o
podział majątku dorobkowego, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na rozprawie w dniu
27 lutego 2002 r. kasacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Wojewódzkiego
w Kielcach z dnia 18 listopada 1998 r.
uchylił zaskarżone postanowienie w części uwzględniającej apelację
uczestnika oraz w części rozstrzygającej o kosztach i w tym zakresie przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania oraz
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 3 października 1997 r. Sąd Rejonowy w Kielcach
dokonał podziału majątku wspólnego byłych małżonków Lidii i Marka S. w ten
sposób, że wnioskodawczyni przyznał spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu
mieszkalnego położonego w K. przy ul. W. nr 7/32, a uczestnikowi prawo
wieczystego użytkowania nieruchomości położonej w K., składającej się z działki o
powierzchni 19 m2, zabudowanej garażem, a ponadto rozdzielił między
uczestnikami ruchomości (przedmioty urządzenia domowego) i - ustaliwszy
wartość przedmiotu podziału na kwotę 44 309,37 zł - zasądził od wnioskodawczyni
na rzecz uczestnika dopłatę w kwocie 10 324,49 zł.
Apelację uczestnika od tego orzeczenia Sąd Wojewódzki w Kielcach -
postanowieniem z dnia 18 listopada 1998 r. - uwzględnił w części, w ten sposób, że
,,podwyższył" wartość przedmiotu podziału do kwoty 52 027,65 zł, i w związku z tym
zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika nie kwotę 10 324,49 zł, lecz
kwotę 18 042,80 zł. Sąd Wojewódzki uwzględnił upływ czasu trwania postępowania
międzyinstancyjnego, w związku z czym ustalił, że w dniu orzekania w drugiej
instancji wartość spółdzielczego prawa do lokalu jest wyższa niż ustalił to Sąd
pierwszej instancji, a mianowicie wynosi kwotę 35 345,55 zł. W konsekwencji
podwyższył spłatę należną uczestnikowi o różnicę między wartością prawa do
lokalu w dniu orzekania przez Sąd Rejonowy a wartością tego prawa w dniu
rozpoznawania apelacji.
W kasacji opartej na pierwszej podstawie wnioskodawczyni zarzuciła
naruszenia art. 212 § 1 k.c. i wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i
oddalenie apelacji uczestnika.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jeszcze w czasie obowiązywania systemu rewizyjnego przyjęto w
orzecznictwie Sądu Najwyższego, że sąd drugiej instancji obowiązany jest
uwzględnić powstałą w toku postępowania odwoławczego znaczną zmianę wartości
składników majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego (por. uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1982 r., III CZP 51/82, OSPiKA 1983, nr 12,
poz. 256, oraz uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22
września 1983 r., III CZP 23/83, OSNCP 1984, nr 4, poz. 44). W systemie
apelacyjnym pogląd ten nie tylko zachował aktualność, ale - zważywszy na
rozpoznawcze (merytoryczne) powinności sądu odwoławczego - nabrał nowego,
dyrektywnego znaczenia. Z tego względu decyzja Sądu Wojewódzkiego,
zmierzająca do ustalenia wartości przedmiotu sprawy na dzień zamknięcia
rozprawy przed sądem drugiej instancji nie może być kwestionowana, gdyż
odpowiednie stosowanie w postępowaniu apelacyjnym przepisu art. 316 § 1 k.p.c.
oznacza, że sąd drugiej instancji obowiązany jest - przy uwzględnieniu unormowań
zawartych w art. 381 i 382 k.p.c. - brać pod uwagę zmiany w stanie faktycznym
i prawnym sprawy, wpływające na treść orzeczenia (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 259/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 82
i z dnia 29 lipca 1998 r., II CKN 748/97, "Biuletyn SN" 1999, nr 1, s. 9).
Dokonując korekty w zakresie ustalenia wartości przedmiotu sprawy (majątku
wspólnego), Sąd drugiej instancji popełnił jednak błędy, które - trafnie wytknięte
w ramach podniesionej podstawy kasacyjnej - powodują konieczność ponownego
rozpoznania sprawy. Rzecz w tym, że ustalając wartość majątku wspólnego na
dzień orzekania co do apelacji, Sąd Wojewódzki dokonał "przeszacowania" tylko
wartości spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu, pozostawiając na uboczu
pozostałe składniki majątkowe. W efekcie doszło do zastosowania różnych
kryteriów czasowych określenia wartości przedmiotu sprawy w odniesieniu do
różnych składników majątku wspólnego, co doprowadziło do zniekształcenia
wysokości dopłat w stosunku do udziałów w majątku wspólnym, a tym samym do
obrazy art. 212 § 1 k.c., który przewiduje wyrównanie wartość udziałów, a nie ich
zróżnicowanie. Można zatem postawić tezę, że jeżeli sąd drugiej instancji
uwzględnia powstałą w toku postępowania apelacyjnego - ze względu na upływ
czasu - zmianę wartości składników majątkowych wchodzących w skład majątku
wspólnego, obowiązany jest dokonać ponownego ustalenia na dzień zamknięcia
rozprawy przed sądem drugiej instancji wartości wszystkich, a nie tylko wybranych
składników majątku wspólnego.
Ponadto, jak trafnie zauważyła skarżąca, Sąd Wojewódzki, podwyższając
spłatę na rzecz uczestnika, nie uwzględnił faktu, że wysokość należnej mu spłaty,
odnoszona do całej zwyżki wartości spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu,
mogła obejmować co najwyżej połowę tej zwyżki; to oczywiste, gdyż prawo do
lokalu stanowi majątek wspólny o równych udziałach.
Z tych względów Sąd Najwyższy, uznając kasację za usprawiedliwioną,
orzekł, jak w sentencji (art. 39313 § 1 w związku z art. 108 § 2, art. 39319 i 391 § 1
k.p.c.).