Postanowienie SN - III CK 61/03
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:III CK 61/03
Typ:Postanowienie SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2005/6/107
Data wydania:2004-06-04
Postanowienie z dnia 4 czerwca 2004 r., III CK 61/03

Wnuk spadkodawcy nie jest wyłączony od dziedziczenia gospodarstwa
rolnego z tej tylko przyczyny, że jego wstępny, który spadek odrzucił, nie
dziedziczyłby gospodarstwa rolnego z powodu braku kwalifikacji rolniczych.

Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (sprawozdawca)
Sędzia SA Zbigniew Cendrowski

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Heleny K. przy uczestnictwie Genowefy P.,
Henryki D., Zofii B., Józefy M., Janiny W., Zbigniewa P., Marii Z., Ireny B., Marcina
S., Zofii P., Adama P. i Ireneusza K. o stwierdzenie nabycia spadku, po
rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 czerwca 2004 r. kasacji
wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Okręgowego w Zamościu z dnia 11
września 2002 r.
oddalił kasację.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 10 maja 2002 r. Sąd Rejonowy w Hrubieszowie
stwierdził, że spadek po zmarłej w dniu 9 kwietnia 1973 r. Feliksie P. nabył na
podstawie ustawy mąż Marcin P. w 1/4 części oraz zstępni Helena K., Janina W.,
Genowefa P., Józefa M., Marian P., Mieczysław P. i Zbigniew P. po 3/36 części, a
wchodzące w skład tego spadku gospodarstwo rolne mąż Marian P. w 1/4 części
oraz zstępni Henryka D., Zofia B., Genowefa P. i Zbigniew P. po 3/16 części, a
spadek, w tym także gospodarstwo rolne, po Marianie P., zmarłym dnia 3 lutego
2000 r., nabyła w całości wnuczka Anna Z.; spadek po Mieczysławie P., zmarłym
dnia 6 lipca 1975 r., nabył ojciec Marcin P. w 3/8 części oraz rodzeństwo Helena K.,
Henryka D., Zofia B., Janina W., Genowefa P., Józefa M., Marian P. i Zbigniew P.
po 5/64 części; spadek po Marcinie P., zmarłym dnia 18 lipca 1979 r., nabyli zstępni
Helena K., Henryka D., Zofia B., Janina W., Genowefa P., Józefa M., Marian P. i
Zbigniew P. po 1/8 części, z tym że pozostałe po nim gospodarstwo rolne
dziedziczą Henryka D., Zofia B., Genowefa P., Maria P. i Zbigniew P. po 1/5 części
- w każdym przypadku na podstawie ustawy.
W wyniku rozpoznania apelacji uczestniczki Anny Z. Sąd Okręgowy
zaskarżonym postanowieniem zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w części
stwierdzającej dziedziczenie gospodarstwa rolnego po Feliksie P. przez wskazanie
jako spadkobierców męża Marcina w 1/4 części oraz zstępnych Henryki D., Zofii B.,
Genowefy P., Zbigniewa P. i Mariana P. po 3/20 części. Sąd Okręgowy oddalił
natomiast apelację wnioskodawczyni Heleny K., w której domagała się zmiany
postanowienia Sądu Rejonowego w przedmiocie stwierdzenia dziedziczenia
gospodarstwa rolnego po Marianie P. przez wyłączenie z dziedziczenia wnuczki
spadkodawcy Anny Z. i powołanie w to miejsce Genowefy P. i Zofii T. - sióstr
spadkodawcy, po 1/2 części.
Sad Okręgowy ustalił, powołując się na zeznania świadków, że Marian P. był
związany pracą w spadkowym gospodarstwie rolnym i tym samym zachował prawo
dziedziczenia tego gospodarstwa.
Marian P. był rozwiedziony. Jedyną jego spadkobierczynią była córka Maria Z.,
która spadek odrzuciła. Z kolei córka Marii Z., Anna Z., w chwili otwarcia spadku po
Marianie P. liczyła 13 lat. Wobec odrzucenia spadku przez matkę dochodzi ona do
spadku gospodarstwa rolnego jako małoletnia, na podstawie art. 1059 w związku z
art. 1020 k.c.
Postanowienie Sądu Okręgowego w części oddalającej apelację
wnioskodawczyni Heleny K., tj. kwestionującej postanowienie Sądu Rejonowego w
zakresie stwierdzającym dziedziczenie gospodarstwa rolnego przez Annę Z.,
wnioskodawczyni zaskarżyła kasacją. Naruszenia prawa materialnego
wnioskodawczyni upatrywała w wadliwej wykładni art. 931 § 2, art. 1020, 1060 i
1062 § 1 i 2 k.c. ,,przez stwierdzenie praw do dziedziczenia gospodarstwa rolnego
pozostałego po Marianie P. na rzecz Anny Aleksandry Z. w sytuacji, gdy wstępny, tj.
Maria Teresa Z., która spadek odrzuciła, nie mogła dziedziczyć gospodarstwa
rolnego z braku kwalifikacji do dziedziczenia gospodarstwa rolnego". W ramach
drugiej podstawy kasacyjnej skarżąca zarzuciła naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. ,,przez
zaniechanie podania w uzasadnieniu postanowienia przyczyn, dla których Sąd
Okręgowy pominął dorobek orzecznictwa Sądu Najwyższego w kierunku
interpretacji statusu prawnego spadkobiercy (w zakresie dziedziczenia
gospodarstwa rolnego), którego wstępny odrzucił spadek, ale nie miał kwalifikacji
do dziedziczenia gospodarstwa rolnego".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 1020 k.c., spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje
wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Jeżeli po takim
spadkobiercy pozostali zstępni, dziedziczą oni przypadający mu udział (art. 931 § 2
k.c.). Reguła ta podlega jednak w odniesieniu do spadku obejmującego
gospodarstwo rolne ograniczeniom wynikającym z przepisów szczególnych.
Spadek po Marianie P. otwarł się dnia 3 lutego 2000 r., czyli pod rządem
kodeksu cywilnego w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie
ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321). Zmieniony tą ustawą przepis art.
1060 k.c. stanowi, że w granicach określonych w art. 931 § 2 wnuki spadkodawcy,
które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059
pkt 1 i 2, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie
mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059.
Uregulowanie to zachowało aktualność w chwili otwarcia spadku, gdyż jego
niekonstytucyjność orzeczona została wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia
31 stycznia 2001 r., G 4/99 (OTK Zb.Urz. 2001, nr 1, poz. 5) - od dnia ogłoszenia
tego wyroku w Dzienniku Ustaw, i odnosi się do spadków otwartych później. Artykuł
1059 k.c. w brzmieniu nadanym wskazaną ustawą zmieniającą, w pkt. 1 wymienia
spadkobierców stale pracujących bezpośrednio przy produkcji rolnej, a w pkt. 2
mających przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej. Nowe
brzmienie art. 1060 k.c. oznacza, że wnuki spadkodawcy mogą dojść do spadku,
gdy ich wstępny nie dożył otwarcia spadku albo jest za takiego uważany, a ponadto
wtedy, gdy wstępny taki nie spełnia warunków z art. 1059 k.c.
Dalszą przesłanką dojścia do spadku gospodarstwa rolnego wnuków
spadkodawcy jest wykazanie, że oni sami stale pracują bezpośrednio przy produkcji
rolnej albo mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej. Wnuki
spadkodawcy nie mogą natomiast doznać przeszkody w dziedziczeniu
gospodarstwa rolnego z tej tylko przyczyny, że ich wstępny, który spadek odrzucił,
nie dziedziczyłby gospodarstwa rolnego, brak bowiem podstaw do różnicowania
uprawnień zstępnych spadkobiercy do dziedziczenia w zależności od tego, czy nie
dożył on otwarcia spadku, czy też traktowany jest, jak gdyby nie dożył otwarcia
spadku. Podstawy ku temu nie daje art. 1012 k.c., a stanowisko przeciwne
wymagałoby wyraźnego uregulowania ustawowego. Nie ma wobec tego
normatywnego uzasadnienia stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w
postanowieniu z dnia 13 listopada 1990 r., III CRN 365/90 (OSNCP 1991, nr 10-12,
poz. 136) i Sąd Najwyższy w obecnym składzie go nie podziela.
W kasacji, odwołującej się do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13
listopada 1990 r., zaprezentowano pogląd, że ,,nie może gospodarstwa rolnego
dziedziczyć taki spadkobierca odrzucającego spadek, który sam by nie dziedziczył z
braku kwalifikacji, czyli nie może więcej uzyskać zstępny odrzucającego niż sam
odrzucający". Wykazana wadliwość takiego zapatrywania, zakreślającego zarazem
granice skargi kasacyjnej, czyni kasację nieuzasadnioną. (...)
Z tych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 39312 k.p.c.).



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] III CK 9/06   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2008/6/67
2007-05-17 
[IC] III CK 369/05   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/11/187
2006-01-27 
[IC] III CK 341/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/10/174
2006-02-22 
[IC] III CK 173/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/9/151
2005-11-10 
[IC] III CK 160/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/7-8/132
2005-10-12 
  • Adres publikacyjny: