Postanowienie SN - III CK 177/04
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:III CK 177/04
Typ:Postanowienie SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2005/12/217
Data wydania:2005-01-14
Postanowienie z dnia 14 stycznia 2005 r., III CK 177/04

Do dokonania wpisu w księdze wieczystej zmiany właściciela
nieruchomości, wynikającej z oświadczenia właściciela o wystąpieniu ze
spółki cywilnej, niezbędne jest zachowanie formy pisemnej tego oświadczenia
z podpisem notarialnie poświadczonym (art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124,
poz. 1361 ze zm.).

Sędzia SN Iwona Koper (przewodniczący)
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski
Sędzia SN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Hurtowni Lodów i Mrożonek "Z." Józef
M., Krystyna P., Julian P. i Jolanta M., sp.j. w M. przy uczestnictwie Wojciecha Ś. o
wpis, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym w dniu 14
stycznia 2005 r. kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w
Krakowie z dnia 25 listopada 2003 r.
oddalił kasację i zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kwotę 120 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 25 listopada 2003 r. oddalił apelację
wnioskodawcy Hurtowni Lodów i Mrożonek "Z." Józef M., Krystyna P., Julian P. i
Jolanta M., spółki jawnej w M., od postanowienia Sądu Rejonowego w Myślenicach
z dnia 8 września 2003 r., oddalającego wniosek o wpis wnioskodawcy jako
właściciela w dziale II księgi wieczystej nr (...) w miejsce Józefa M., Krystyny P.,
Juliana P., Jolanty M. i Wojciecha Ś. - wspólników spółki cywilnej, którzy prowadzili
działalność gospodarczą pod nazwą Hurtownia Lodów i Mrożonek "Z."
Nieruchomość, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), została
nabyta przez wymienionych wspólników spółki cywilnej. W piśmie z dnia 1 lutego
2003 r. Wojciech Ś. oświadczył, że występuje ze spółki cywilnej w trybie art. 869 § 2
k.c., spółka cywilna, o którą chodzi w sprawie, uległa po wystąpieniu Wojciecha Ś.
przekształceniu na podstawie art. 26 § 4 k.s.h. w pierwotnym brzmieniu w spółkę
jawną, będącą wnioskodawcą w niniejszej sprawie, postanowienie o wpisie
wnioskodawcy do Krajowego Rejestru Sądowego z dnia 18 czerwca 2003 r. zostało
powołane jako podstawa żądanego wpisu.
W ocenie Sądu Okręgowego, nie ulega wątpliwości, że spółki jawne, które
powstawały w wyniku przekształcenia spółki cywilnej na podstawie art. 26 § 4 k.s.h.
w pierwotnym brzmieniu, stawały się z chwilą wpisu do rejestru podmiotami
wszystkich w zasadzie praw i obowiązków wspólników spółki cywilnej. Niemniej,
skoro w niniejszej sprawie wspólnikom spółki cywilnej przysługiwała współwłasność
łączna nieruchomości, a przy żądaniu wpisu wnioskodawcy do księgi wieczystej w
miejsce ujawnionych wspólników spółki cywilnej nie przedstawiono sporządzonego
w formie aktu notarialnego dokumentu przeniesienia własności nieruchomości, to
odmowa dokonania wnioskowanego wpisu była uzasadniona.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił Sądowi Okręgowemu
naruszenie art. 871 k.c., art. 26 § 4 w pierwotnym brzmieniu i art. 553 § 1 k.s.h. oraz
art. 6262 § 3 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy w ślad za Sądem Rejonowym przychylił się do zapatrywania
uczestnika, że wspólnik na skutek samego pisemnego wypowiedzenia udziału na
podstawie art. 869 k.c. nie przestaje być współwłaścicielem nieruchomości
wchodzącej w skład wspólnego majątku wspólników. Do tego, aby utracił on ten
status i współwłaścicielami nieruchomości stali się wyłącznie pozostali wspólnicy
nieodzowne jest zawarcie przez zainteresowanych stosownej umowy w formie aktu
notarialnego. Według uczestnika, złożone przez niego w formie pisemnej
oświadczenie o wypowiedzeniu udziału w spółce wywarło w odniesieniu do
wspólnej nieruchomości tylko ten skutek, że spowodowało ustanie współwłasności
łącznej tej nieruchomości w relacji pomiędzy nim a osobami, które pozostały
wspólnikami. Uczestnik ze względu na treść art. 871 k.c. powinien wprawdzie
przenieść nabyty z chwilą wystąpienia ze spółki udział we współwłasności
nieruchomości na osoby, które pozostały wspólnikami, ale wymagało to zawarcia
umowy w formie aktu notarialnego, a do zawarcia takiej umowy nie doszło.
Zdaniem skarżącego, powyższe zapatrywanie pozostaje w sprzeczności z art.
871 k.c. Nieruchomość, której dotyczy wniosek, nie była przedmiotem wkładu
uczestnika, polegającego na oddaniu jej spółce do używania, lecz została nabyta
przez wspólników od osoby trzeciej w czasie trwania spółki. W związku z tym
uczestnik po skutecznym wystąpieniu ze spółki przestał być także podmiotem
własności wspólnej nieruchomości i mógł się, zgodnie z art. 871 § 2 k.c., domagać,
obok równowartości wkładu (art. 871 § 1 k.c.), tylko wypłaty w pieniądzu takiej
części wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów
wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym uczestniczył w
zyskach spółki.
Nie ulega wątpliwości, że do nabycia nieruchomości przez wspólników spółki
cywilnej konieczne jest - co do zasady - zawarcie pod rygorem nieważności w
formie aktu notarialnego umowy przeniesienia własności nieruchomości (art. 155 §
1 i art. 158 w związku z art. 73 § 2 k.c.). Dotyczy to nie tylko nabycia własności
nieruchomości przez wspólników od osoby trzeciej, ale i jako wkładu wspólnika (art.
862 k.c.). Jeżeli zatem umowa spółki cywilnej przewidująca obowiązek wniesienia
wkładu w postaci własności nieruchomości nie została zawarta w formie aktu
notarialnego, konieczne jest w celu przeniesienia własności nieruchomości na
wspólników zawarcie odrębnej umowy w takiej właśnie formie. Zapatrywanie
wyrażone w zaskarżonym postanowieniu, mające zwolenników także w
piśmiennictwie, opiera się na odpowiednim stosowaniu wskazanych wyżej założeń,
dotyczących nabycia nieruchomości, w przypadku wypowiedzenia udziału przez
wspólnika, w odniesieniu do wspólnej nieruchomości wspólników. Do takiego ich
zastosowania nie ma jednak w tym przypadku podstaw.
Wypowiedzenie udziału przez wspólnika unormowane w art. 869 k.c. jest
sposobem wystąpienia przez niego ze spółki, czyli zakończenia łączącego go z
pozostałymi wspólnikami stosunku prawnego wynikającego z umowy spółki.
Przewidzianym w art. 871 k.c., a więc następującym z mocy ustawy (art. 56 k.c.)
skutkiem wypowiedzenie swego udziału przez wspólnika jest utrata przez niego
wszelkich praw objętych majątkiem wspólnym wspólników, a więc np. pozycji
współwłaściciela i współwierzyciela co do należących łącznie do wspólników rzeczy
oraz wierzytelności. Według art. 871 k.c., występującemu wspólnikowi zwraca się w
naturze jedynie rzeczy wniesione do spółki do używania, poza tym wypłaca się mu
w pieniądzu wartość wkładu oraz taką część wartości wspólnego majątku
pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka
odpowiada stosunkowi, w którym uczestniczył on w zyskach spółki. Skutek w
postaci utraty przez występującego wspólnika praw objętych majątkiem wspólnym
nie został w art. 871 k.c. uzależniony od rodzaju prawa wspólnego, w szczególności
od tego, czy prawem tym jest własność nieruchomości czy też inne prawo, lecz
dotyczy wszelkich praw wspólnych, a zatem i współwłasności nieruchomości. Nie
został on także uzależniony ani w ogóle, ani w odniesieniu do niektórych tylko praw
wspólnych od złożenia przez wspólnika oświadczenia o wypowiedzeniu udziału w
określonej formie (art. 74 § 1 zdanie drugie k.c.). Jedynie dla celów dowodowych,
jeżeli zgodnie z art. 860 § 2 k.c. umowa spółki została stwierdzona pismem,
powinno ono być złożone w formie pisemnej (art. 77 w związku z art. 74 k.c.).
Wbrew temu, co sugeruje zapatrywanie, które znalazło wyraz w zaskarżonym
postanowieniu, do oświadczenia wspólnika o wypowiedzeniu udziału, gdy w skład
majątku wspólnego wspólników wchodzi własność nieruchomości, nie mogą mieć
zastosowania przepisy o formie przeniesienia własności nieruchomości.
Uzależnienie przewidzianego w art. 871 k.c. skutku wystąpienia ze spółki w
odniesieniu do współwłasności nieruchomości od zachowania dla oświadczenia
wspólnika o wypowiedzeniu udziału formy wymaganej dla przeniesienia własności
nieruchomości oznaczałoby rozpatrywanie tego skutku w istocie w kategoriach
przeniesienia własności nieruchomości (udziału we współwłasności nieruchomości).
Należy jednak odróżnić omawiany skutek od przeniesienia własności nieruchomości
(udziału we współwłasności nieruchomości). Skutek ten jest - jak wynika z
dotychczasowych uwag - następstwem jednostronnej czynności prawnej wspólnika
kładącej kres jego udziałowi w spółce, w razie dokonania tej czynności występuje z
mocy samego prawa. Przeniesienie własności nieruchomości (udziału we
współwłasności nieruchomości) jest natomiast przejściem tego prawa z właściciela
na nabywcę na podstawie zawartej przez nich, poddanej określonemu reżimowi
prawnemu umowy. Przedstawione wyżej rozwiązanie, zawarte w art. 871 k.c.,
uwzględnia przy tym interesy wszystkich kontrahentów, jako mające charakter
dyspozytywny jest dostosowane do sytuacji typowych. Swe szczególne interesy, np.
łączące się z wchodzącą w skład majątku wspólnego nieruchomością, wspólnicy
mogą uwzględnić, ustanawiając w umowie spółki lub w uchwale odmienne reguły
rozliczeń związanych z wystąpieniem jednego z nich ze spółki. (...)
Zdaniem skarżącego, jeżeli na skutek wystąpienia ze spółki uczestnik przestał
być współwłaścicielem objętej wnioskiem nieruchomości i jej współwłaścicielami
stali się jedynie pozostali wspólnicy, to konsekwentnie należy przyjąć, że własność
tej nieruchomości z chwilą przekształcenia się spółki cywilnej z ich udziałem na
podstawie art. 26 § 4 k.s.h. w pierwotnym brzmieniu w spółkę jawną przypadła
nowo powstałej spółce jawnej. Wniosek taki wynika z art. 553 § 1 k.s.h., który
powinien mieć zastosowanie także do przekształcenia spółki cywilnej w spółkę
jawną na podstawie art. 26 § 4 k.s.h. w pierwotnym brzmieniu. Wystarczającą
podstawą wpisu w księdze wieczystej spółki jawnej jako właściciela nieruchomości
w miejsce wspólników spółki cywilnej jest postanowienie sądu o wpisie spółki jawnej
do Krajowego Rejestru Sądowego.
Z twierdzeniami skargi kasacyjnej, że spółki jawne powstałe na podstawie art.
26 § 4 k.s.h. w pierwotnym brzmieniu stawały się podmiotami ogółu praw i
obowiązków wspólników spółek cywilnych ulegających przekształceniu, należy się
zgodzić. Po nowelizacji kodeksu spółek handlowych, która weszła w życie dnia 15
stycznia 2004 r., nie ulega wątpliwości, że spółce jawnej powstałej w wyniku
przekształcenia się spółki cywilnej na podstawie art. 26 § 4 k.s.h. przysługują
wszystkie wspólne prawa i obowiązki wspólników spółki cywilnej. Wynika to
wyraźnie z art. 26 § 5 k.s.h. Pierwotna regulacja była w tym względzie mniej
precyzyjna, co dało podstawę do wyrażania także zapatrywania kwestionującego
stanie się przez spółkę jawną z chwilą wpisu do rejestru podmiotem wszystkich
wspólnych praw i obowiązków wspólników spółki cywilnej (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 23 czerwca 2004 r., V CZ 53/04, "Biuletyn SN" 2004, nr 11,
s. 11).
Zapatrywania tego nie można zaakceptować, gdyż oznaczałoby ono
uzależnienie nabycia przez spółkę jawną praw i obowiązków wspólników spółki
cywilnej od spełnienia przesłanek przewidzianych w przepisach o przelewie
wierzytelności i przejęciu długu, a to podważałoby sens art. 26 § 4 k.s.h. Przepis ten
mógł mieć praktyczne znaczenie tylko przy założeniu, że spółce jawnej -
analogicznie do rozwiązania przyjętego w art. 553 § 1 k.s.h. - przysługują wszystkie
wspólne prawa i obowiązki wspólników spółki cywilnej już z chwilą samego wpisu
spółki jawnej do rejestru. Obecnie kwestię należy uznać za jednoznacznie
rozstrzygniętą w tym kierunku przez art. 26 § 5 k.s.h. także co do spółek jawnych
powstałych na postawie art. 26 § 4 k.s.h. w pierwotnym brzmieniu. Nowelizacja art.
26 k.s.h. w poruszanym zakresie, która weszła w życie w dniu 15 stycznia 2004 r.,
usunęła wątpliwości, jakie rodziła interpretacja tego artykułu w pierwotnym
brzmieniu, stanowiła więc niejako jego autentyczną wykładnię, a co do tego rodzaju
przepisów nowelizujących przyjmuje się zarówno w doktrynie, jak orzecznictwie, że
mają one zastosowanie z mocą wsteczną (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
11 września 2003 r., III CZP 52/03, OSNC 2004, nr 11, poz. 169).
Na aprobatę zasługuje również twierdzenie skargi kasacyjnej uznające
postanowienie sądu o wpisie spółki jawnej do Krajowego Rejestru Sądowego za
wystarczającą podstawę wpisu tej spółki w księdze wieczystej jako właściciela
nieruchomości w miejsce wspólników przekształconej spółki cywilnej (art. 31 in fine
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm. - dalej: "u.k.w.h."). Oprócz tego, taką podstawą
mógłby być odpis z Krajowego Rejestru Sądowego, zgodnie bowiem z art. 4 ust. 3
ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.), odpisy z wymienionego rejestru mają moc
dokumentów wydawanych przez sąd.
W rezultacie zaskarżone postanowienie odpowiada jednak prawu. Według art.
34 u.k.w.h., do ujawnienia w księdze wieczystej właściciela nieodzowne jest
wykazanie odpowiednimi dokumentami następstwa prawnego po osobie wpisanej
jako właściciel. W niniejszej sprawie konieczne więc było wykazanie przez
wnioskodawcę odpowiednimi dokumentami, po pierwsze, następstwa wspólników
spółki cywilnej w osobach Józefa M., Krystyny P., Juliana P. i Jolanty M. po
wspólnikach spółki cywilnej w osobach Józefa M., Krystyny P., Juliana P., Jolanty
M. i Wojciecha Ś., oraz, po drugie, swego następstwa po wspólnikach spółki
cywilnej w osobach Józefa M., Krystyny P., Juliana P. i Jolanty M. Zgodnie z art. 31
ust. 1 u.k.w.h., jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy dokumentu,
wpis w księdze wieczystej może być dokonany na podstawie dokumentu z
podpisem notarialnie poświadczonym. Wniosek wszczynający postępowanie w
niniejszej sprawie nie czynił zadość przytoczonemu przepisowi w odniesieniu do
następstwa wspólników spółki cywilnej w osobach Józefa M., Krystyny P., Juliana
P. i Jolanty M. po wspólnikach spółki cywilnej w osobach Józefa M., Krystyny P.,
Juliana P., Jolanty M. i Wojciecha Ś. To następstwo nie zostało wykazane żadnym
dokumentem dołączonym do wniosku, a gdyby nawet do wniosku zostało
dołączone pisemne oświadczenie uczestnika o wypowiedzeniu swego udziału w
spółce cywilnej, nie byłby to dokument z podpisem notarialnie poświadczonym. W
rezultacie podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 6262 § 3 k.p.c.
jest chybiony (zob. art. 6269 k.p.c.).
Jakkolwiek więc przepisy ustawy nie wymagają dla oświadczenia wspólnika
spółki cywilnej o wypowiedzeniu swego udziału formy szczególnej ani pod rygorem
nieważności, ani dla wywołania skutku przewidzianego w art. 871 k.c., to jednak dla
zapewnienia możliwości wpisu w księdze wieczystej zmiany właściciela
nieruchomości wynikłej z tego oświadczenia niezbędne jest, w świetle art. 31 ust. 1
u.k.w.h., zachowanie dla niego formy pisemnej z notarialnym poświadczeniem
podpisu (szczególny przypadek formy ad eventum).
Niezgodność rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości ze stanem
prawnym ujawnionym w księdze wieczystej, wynikła z niemożności dokonania w
księdze wieczystej wpisu na podstawie oświadczenia wspólnika o wypowiedzeniu
swego udziału w spółce cywilnej dokonanego bez zachowania formy pisemnej z
notarialnym poświadczeniem podpisu, może być usunięta w drodze powództwa, o
którym mowa w art. 10 u.k.w.h.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 w
związku z art. 13 § 2 i art. 520 § 2 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.







Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] III CK 9/06   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2008/6/67
2007-05-17 
[IC] III CK 369/05   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/11/187
2006-01-27 
[IC] III CK 341/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/10/174
2006-02-22 
[IC] III CK 173/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/9/151
2005-11-10 
[IC] III CK 160/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/7-8/132
2005-10-12 
  • Adres publikacyjny: