Postanowienie SN - II CKN 633/00
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:II CKN 633/00
Typ:Postanowienie SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2003/3/32
Data wydania:2002-03-07
Postanowienie z dnia 7 marca 2002 r., II CKN 633/00

Przepis art. 41 ustawy z dnia 30 lipca 1997 r. o państwowym
przedsiębiorstwie użyteczności publicznej ,,Poczta Polska" (Dz.U. Nr 106, poz.
675 ze zm.) nie stanowi podstawy wykreślenia hipoteki przymusowej wpisanej
na rzecz Skarbu Państwa z tytułu nabycia przez państwową jednostkę
organizacyjną "Poczta Polska, Telegraf i Telefon" na podstawie art. 2 ust. 2
ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i
wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79, poz. 464 ze zm.) własności
budynków i innych urządzeń oraz lokali.

Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Iwona Koper

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Państwowego Przedsiębiorstwa
Użyteczności Publicznej Poczta Polska przy uczestnictwie Skarbu Państwa,
Wojewody W. o wpis, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na rozprawie w dniu 7 marca
2002 r. kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu
z dnia 17 listopada 1998 r.
oddalił kasację i zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestnika 100 zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w Lesznie postanowieniem z dnia 17 lutego 1998 r.,
uwzględniając wnioski państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej
,,Poczta Polska", wykreślił siedem wskazanych bliżej hipotek na użytkowaniu
wieczystym, wpisanych w oznaczonych księgach wieczystych na rzecz Skarbu
Państwa w trybie art. 2 ust. 9 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy
o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79, poz. 464 ze
zm. - dalej "u.z.u.g.g."). Trzy z nich wpisane zostały w dniu 26 września 1995 r., a
pozostałe kolejno w dniach 4 października 1995 r., 6 października 1995 r., 31
stycznia 1996 r. i 25 marca 1996 r. Wykreślenie nastąpiło ze względu na
wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonych tymi hipotekami, na podstawie art. 41
ustawy z dnia 30 lipca 1997 r. o państwowym przedsiębiorstwie użyteczności
publicznej ,,Poczta Polska" (Dz.U. Nr 106, poz. 675 ze zm. - dalej "u.P.P.").
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Wojewódzki w Poznaniu, uwzględniając
apelację uczestnika, uchylił wpisy dokonane przez Sąd Rejonowy i oddalił wnioski
o wykreślenie hipotek. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, wymieniony wyżej przepis
nie uzasadniał wykreślenia objętych wnioskiem hipotek.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca powołał się na naruszenie przez Sąd
Wojewódzki art. 41 u.P.P.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Na podstawie ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o łączności (Dz.U. Nr 54,
poz. 275 ze zm.) działała państwowa jednostka organizacyjna ,,Polska Poczta,
Telegraf i Telefon, mająca osobowość prawną (art. 36 ust. 1), będąca państwową
osobą prawną inną niż Skarb Państwa, która w dniu 5 grudnia 1990 r. została
objęta uwłaszczeniem, przewidzianym ustawą o zmianie ustawy o gospodarce
gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Na podstawie art. 2 tej ustawy grunty
stanowiące własność Skarbu Państwa lub własność gminy, będące w dniu 5
grudnia 1990 r. w zarządzie państwowych osób prawnych innych niż Skarb
Państwa, stały się z tym dniem z mocy prawa przedmiotem użytkowania
wieczystego (ust. 1), budynki zaś i inne urządzenia oraz lokale znajdujące się na
gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy, będących w
dniu 5 grudnia 1990 r. w zarządzie państwowych osób prawnych, stały się z tym
dniem z mocy prawa własnością tych osób. Nabycie własności przez te osoby
następowało odpłatnie, jeżeli obiekty te nie były wybudowane lub nabyte ze
środków własnych tych osób lub ich poprzedników prawnych (ust. 2). Nabycie
prawa użytkowania wieczystego gruntów oraz własności budynków, innych
urządzeń i lokali podlegało - w odniesieniu do nieruchomości stanowiących
własność Skarbu Państwa - stwierdzeniu decyzją wojewody, w której określano
warunki użytkowania wieczystego gruntu oraz kwotę należną za nabycie własności
budynków, innych urządzeń i lokali oraz sposób zabezpieczenia wierzytelności
o zapłatę wspomnianej kwoty (ust. 3). Wierzytelność ta podlegała zabezpieczeniu
hipotecznemu na nabytym użytkowaniu wieczystym. Hipoteka powstawała z chwilą
wpisu do księgi wieczystej, który następował po bezskutecznym upływie terminu na
zaspokojenie wierzytelności wyznaczonego w wymienionej wyżej decyzji - na jej
podstawie. Jako szczególne przyczyny wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej
hipotecznie przewidziano przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w
jednoosobową spółkę Skarbu Państwa oraz postawienie przedsiębiorstwa
państwowego w stan likwidacji na podstawie ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych (ust. 9). Przytoczona regulacja została przejęta przez ustawę z dnia
21 sierpnia 1997 r. o gospodarce gruntami (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 46, poz.
543 ze zm. - dalej "u.g.n."; zob. art. 200 ust. 1-4). Według art. 203 ust. 1 u.g.n.,
zobowiązania osób prawnych z tytułu odpłatności za budynki, inne urządzenia i
lokale nie wykonane w całości przed dniem wejścia w życie tej ustawy, podlegają
zabezpieczeniu hipotecznemu zgodnie z jej przepisami.
Dnia 23 listopada 1990 r. została wydana nowa ustawa o łączności (Dz.U. Nr
86, poz. 504 ze zm.). Artykuł 76 tej ustawy stanowił, że Minister Łączności
przekształci w terminie do dnia 31 grudnia 1991 r. państwową jednostkę
organizacyjną ,,Polska Poczta, Telegraf i Telefon w przedsiębiorstwo użyteczności
publicznej ,,Poczta Polska" oraz w ,,Telekomunikację Polską - Spółkę Akcyjną". Tryb
przekształcenia miała określić Rada Ministrów. Stosowna uchwała została podjęta
przez Radę Ministrów w dniu 18 lutego 1991 r. (M.P. Nr 7, poz. 48). Następnie, w
dniu 4 grudnia 1991 r. Minister Łączności wydał na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jedn. tekst:
Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm. - dalej "u.p.p."), w związku z art. 76 i 77
ustawy o łączności i § 7 wymienionej uchwały Rady Ministrów, zarządzenie o
utworzeniu państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej ,,Poczta
Polska", które zostało wpisane do rejestru przedsiębiorstw w dniu 27 grudnia
1991 r.
W dniu 12 października 1997 r. weszła w życie ustawa o państwowym
przedsiębiorstwie użyteczności publicznej ,,Poczta Polska", która określa podstawy
działania tego przedsiębiorstwa. Nie ustanowiła ona nowej jednostki, lecz odniosła
się do już istniejącego państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej
,,Poczta Polska", tworząc dla niego nowy reżim prawny. Według art. 44 u.P.P.,
mienie oraz prawa i zobowiązania przedsiębiorstwa użyteczności publicznej ,,Poczta
Polska", utworzonego na podstawie art. 76 ust. 1 ustawy o łączności, pozostają
mieniem oraz prawami i zobowiązaniami ,,Poczty Polskiej", działającej na podstawie
ustawy o państwowym przedsiębiorstwie użyteczności publicznej ,,Poczta Polska".
Oprócz tego, do ustawy o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości dodano nowy przepis art. 2g w brzmieniu: ,,Państwowe
przedsiębiorstwo użyteczności publicznej >>Poczta Polska<< utworzone z dniem 1
stycznia 1992 r. na podstawie zarządzenia Ministra Łączności, które przejęło na tej
podstawie mienie będące w zarządzie państwowej jednostki organizacyjnej Poczta
Polska, Telegraf i Telefon - nabywa z dniem jego wpisu do rejestru przedsiębiorstw
państwowych, z mocy prawa, użytkowanie wieczyste gruntów wchodzących w skład
tego mienia oraz własność położonych na nich budynków i innych urządzeń oraz
lokali. Nie narusza to praw osób trzecich". Z kolei art. 41 u.P.P. stanowi, że nabycie
własności budynków i innych urządzeń oraz lokali stanowiących mienie
państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej "Poczta Polska",
utworzonego na podstawie art. 76 ust. 1 ustawy o łączności, przejęte
po państwowej jednostce organizacyjnej "Poczta Polska, Telegraf i Telefon",
następuje nieodpłatnie. Ta nazwa została wymieniona w przytoczonych przepisach
zapewne omyłkowo, zamiast: ,,Polska Poczta, Telegraf i Telefon". Także określony
w art. 2g u.z.u.g.g. czas powstania państwowego przedsiębiorstwa użyteczności
publicznej ,,Poczta Polska" trudno pogodzić nie tylko z art. 76 ust. 1 ustawy o
łączności, ale i z art. 37 § 1 k.c. oraz art. 16 u.p.p., według którego - w brzmieniu
sprzed dnia 1 stycznia 2001 r. - przedsiębiorstwo państwowe uzyskiwało
osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorstw państwowych.
Na tle art. 2g u.z.u.g.g. i art. 41 u.P.P. wyłonił się problem, czy w przepisach
tych chodzi o nabycie wymienionych w nim praw przez państwowe
przedsiębiorstwo użyteczności publicznej ,,Poczta Polska" w miejsce państwowej
jednostki organizacyjnej ,,Polska Poczta, Telegraf i Telefon" w związku z jej
przekształceniem przewidzianym w art. 76 ustawy o łączności, czy też o nabycie
tych praw przez państwowe przedsiębiorstwo użyteczności publicznej ,,Poczta
Polska" niejako z pominięciem państwowej jednostki organizacyjnej ,,Polska Poczta,
Telegraf i Telefon". Druga ewentualność wiąże się z zapatrywaniem, według którego
omawiane przepisy uchyliły z mocą wsteczną uwłaszczenie wynikające z art. 2
u.z.u.g.g. w odniesieniu do państwowej jednostki organizacyjnej ,,Polska Poczta,
Telegraf i Telefon" i uwłaszczyły, na zasadach w nich określonych, mieniem
będącym w zarządzie państwowej jednostki organizacyjnej ,,Polska Poczta Telegraf
i Telefon" dopiero państwowe przedsiębiorstwo użyteczności publicznej ,,Poczta
Polska", z chwilą jego powstania, tj. w dniu 27 grudnia 1991 r. Istotną różnicą tego
uwłaszczenia, w porównaniu z uwłaszczeniem wynikającym z art. 2 u.z.u.g.g.,
byłaby w szczególności nieodpłatność nabycia własności budynków i innych
urządzeń oraz lokali i tym samym nieistnienie potrzeby dokonywania
zabezpieczenia unormowanego w art. 2 ust. 9 u.z.u.g.g. (zob. wyroki Naczelnego
Sądu Administracyjnego z dnia 29 lipca 1999 r., I SA 1681/98, i dnia 23 sierpnia
1999 r., I SA 1896/98, nie publikowane).
Wskazany problem interpretacyjny, wyłaniający się na tle art. 2g u.z.u.g.g. i
art. 41 u.P.P., ma kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, hipoteki
bowiem, których dotyczy wniosek, zabezpieczają wierzytelności Skarbu Państwa o
zapłatę należności za nabycie własności budynków i innych urządzeń oraz lokali
przez państwową jednostkę organizacyjną ,,Polska Poczta, Telegraf i Telefon" w
wyniku uwłaszczenia w dniu 5 grudnia 1990 r. W razie więc opowiedzenia się za
drugą ewentualnością, wniosek byłby uzasadniony, jak przyjął Sąd Rejonowy, w
razie zaś opowiedzenia się za pierwszą ewentualnością, trafne byłoby
rozstrzygnięcie Sądu Wojewódzkiego, oddalające wniosek.
Za wykładnią leżącą u podstaw orzeczenia Sądu Rejonowego może istotnie
na pierwszy rzut oka przemawiać użycie w art. 2g u.z.u.g.g. zwrotu mówiącego o
mieniu będącym w zarządzie państwowej jednostki organizacyjnej ,,Polska Poczta,
Telegraf i Telefon". Zwrot ten sugeruje nawiązanie do stanu prawnego, według
którego państwowym osobom prawnym innym niż Skarb Państwa przysługiwał, w
odniesieniu do nieruchomości państwowych tylko, tzw. zarząd, a więc do stanu
prawnego istniejącego przed dniem 5 grudnia 1990 r., gdy nastąpiło omówione
uwłaszczenie. Także zastrzeżenie w art. 41 u.P.P. nieodpłatności nabycia własności
budynków i innych urządzeń oraz lokali mogłoby skłaniać do opowiedzenia się za
wykładnią przyjętą przez Sąd Rejonowy. Odpłatność lub nieodpłatność nabycia jest
istotną kwestią do rozstrzygnięcie w wypadku uwłaszczenia podmiotu
zarządzającego mieniem państwowym, natomiast w wypadku wyposażenia nowo
tworzonego przedsiębiorstwa państwowego przez organ założycielski w określone
rzeczy, nabycie przez to przedsiębiorstwo ich własności (lub ewentualnie innych
praw) nieodpłatnie, wydaje się na tyle oczywiste, że nie uzasadnia potrzeby
zastrzegania tego w ustawie.
Nie są to jednak argumenty wystarczające do tego, aby opowiedzieć się za
wspomnianą wykładnią, a przeciw wykładni, na której oparł swe rozstrzygnięcie Sąd
Wojewódzki.
Mocy wstecznej art. 2g u.z.u.g.g., z daleko idącymi konsekwencjami, tj.
przekreśleniem oddziałujących na pozycję prawną wielu podmiotów skutków
dokonanego z dniem 5 grudnia 1990 r. uwłaszczenia państwowej jednostki
organizacyjnej ,,Polska Poczta, Telegraf i Telefon", nie można wywieść z samego
tylko użycia w wymienionym przepisie zwrotu mówiącego o zarządzie mieniem.
Wsteczne działanie ustawy jest wyjątkowo dopuszczalne, ale jego przyjęcie przez
ustawodawcę w danym wypadku nie może budzić wątpliwości. Tymczasem
wspomniany zwrot jest raczej przejawem kolejnej usterki legislacyjnej, obok użytej
w art. 2g u.z.u.g.g. wadliwej nazwy jednej z osób prawnych i nieścisłego określenia
terminu utworzenia drugiej. Przyczyn ustanowienia art. 2g u.z.u.g.g. należy się
dopatrywać nie w zamiarze ustawodawcy uchylenia ze skutkiem ex tunc art. 2
u.z.u.g.g. w odniesieniu do państwowej jednostki organizacyjnej ,,Polska Poczta,
Telegraf i Telefon", lecz w dążeniu do usunięcia trudności w określeniu podstawy
nabycia przez państwowe przedsiębiorstwo użyteczności publicznej ,,Poczta
Polska" użytkowania wieczystego i własności nieruchomości, w jakie je wyposażył
organ założycielski. W uchwale z dnia 27 lutego 1995 r., III CZP 17/95 (OSNC
1995, nr 6, poz. 91) Sąd Najwyższy, wychodząc z identycznego założenia jak
twórcy art. 2e u.z.u.g.g., że organ założycielski przedsiębiorstwa państwowego, po
wyeliminowaniu z porządku prawnego zasady jednolitej własności państwowej, nie
był władny oddać tworzonemu przedsiębiorstwu nieruchomości w użytkowanie
wieczyste lub na własność, i wskazując na nieistnienie w odniesieniu do
państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej ,,Poczta Polska" takiego
przepisu jak art. 2e u.z.u.g.g., uznał za podstawę nabycia przez państwowe
przedsiębiorstwo użyteczności publicznej ,,Poczta Polska" użytkowania wieczystego
i własności oddanych mu przez organ założycielski nieruchomości umowę
o przeniesieniu tych praw (zob. też uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 marca
1995 r., III CZP 33/95, OSNC 1995, nr 7-8, poz. 107). W zastrzeżeniach, jakie
nasuwało to ostatnie rozwiązanie, widzieć należy bezpośredni powód ustanowienia,
wzorowanego na art. 2e (i to zbyt dosłownie, bo z przejęciem zwrotu mówiącego
o zarządzie), przepisu art. 2g u.z.u.g.g. Przepis ten przesądził, zgodnie z
przyświecającym mu celem, jedynie o nabyciu przez państwowe przedsiębiorstwo
użyteczności publicznej ,,Poczta Polska" z chwilą uzyskania osobowości prawnej
użytkowania wieczystego i własności nieruchomości przejętych po państwowej
jednostce organizacyjnej ,,Polska Poczta, Telegraf i Telefon", tj. tych, w które je
wyposażył organ założycielski w związku z przewidzianym w art. 76 ustawy o
łączności przekształceniem państwowej jednostki organizacyjnej ,,Polska Poczta,
Telegraf i Telefon" (tak Naczelny Sąd Administracyjny w powołanych wyrokach).
Konsekwentnie, również art. 41 u.P.P., co wynika już z jego brzmienia, dotyczy
wyłącznie nabycia przez państwowe przedsiębiorstwo użyteczności publicznej
,,Poczta Polska" własności budynków i innych urządzeń oraz lokali przejętych po
państwowej jednostce organizacyjnej ,,Polska Poczta, Telegraf i Telefon", tj. tych, w
które je wyposażył organ założycielski w związku z przewidzianym w art. 76 ustawy
o łączności przekształceniem państwowej jednostki organizacyjnej ,,Polska Poczta,
Telegraf i Telefon". Zamieszczenie postanowienia o nieodpłatności tego nabycia,
mimo że wydaje się ona czymś oczywistym, można tłumaczyć chęcią uniknięcia
wątpliwości, które mogłoby zrodzić odmienne rozstrzygnięcie zawarte w art. 2e
u.z.u.g.g. (zob. też art. 201 u.g.n.). Nie ma więc podstaw do wywodzenia z art. 41
u.P.P. wniosku o wygaśnięciu na podstawie tego przepisu wierzytelności Skarbu
Państwa z tytułu nabycia przez państwową jednostkę organizacyjną ,,Polska
Poczta, Telegraf i Telefon" z mocy art. 2 ust. 2 u.z.u.g.g. własności budynków i
innych urządzeń oraz lokali. Przepis ten nie uzasadnia zatem wykreślenia hipotek
zabezpieczających wspomniane wierzytelności.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną
(art. 39312 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] II CKN 440/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2002/7-8/99
2001-11-14 
[IC] II CKN 419/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/10/165
2003-09-03 
[IC] II CKN 415/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/10/163
2003-09-03 
[IC] II CKN 329/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2003/12/165
2002-09-19 
[IC] II CKN 269/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/9/142
2003-06-18 
  • Adres publikacyjny: