Postanowienie z dnia 19 października 2001 r., I CZ 132/01

Brak w sentencji wyroku znoszącego małżeńską wspólność majątkową
orzeczenia o oddaleniu powództwa w części dotyczącej określenia daty
ustania tej wspólności, nie stanowi przeszkody do zaskarżenia apelacją
wyroku w tym zakresie.

Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Maria Grzelka
Sędzia SN Iwona Koper

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Andrzeja T. przeciwko Magdalenie T.
o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej
na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 października 2001 r., zażalenia powoda na
postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 25 kwietnia 2001 r.
uchylił zaskarżone postanowienie.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 24 października 2000 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy-
Śródmieścia orzekł zniesienie wspólności małżeńskiej stron z dniem 27 sierpnia
1999 r. Od wyroku tego powód wniósł apelację, domagając się jego zmiany przez
orzeczenie zniesienia wspólności majątkowej z dniem 1 stycznia 1999 r. Sąd
Okręgowy w Warszawie postanowieniem z dnia 25 kwietnia 2001 r. odrzucił
apelację powoda, wychodząc z założenia, że skoro w wyroku tym nie orzeczono
o oddaleniu powództwa w pozostałej części, aczkolwiek datę ustania wspólności
ustawowej małżeńskiej oznaczono inaczej niż tego zażądano w pozwie, to
zaskarżenie odnosi się do rozstrzygnięcia nieistniejącego.
W zażaleniu na powyższe postanowienie powód zakwestionował stanowisko
Sądu Okręgowego i domagał się uchylenia zaskarżonego orzeczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 367 k.p.c., apelacja dopuszczalna jest tylko od wyroków,
istnienie orzeczenia merytorycznego - jako okoliczności faktycznej - decyduje
zatem o dopuszczalności zaskarżenia. Jeżeli sąd nie orzeknie o całości żądania,
powód może w ustawowym terminie zażądać uzupełnienia wyroku (art. 351 k.p.c.)
względnie wytoczyć powództwo odnośnie do części roszczenia, o której nie
orzeczono - pozytywnie lub negatywnie - w tym wyroku. Powstaje w tej sytuacji
zagadnienie, czy niezamieszczenie w sentencji wyroku przez sąd znoszący
wspólność ustawową małżeńską z datą późniejszą niż żądana w pozwie wzmianki
o oddaleniu powództwa dalej idącego, stanowi naruszenie zasady, według której
sąd ma obowiązek orzec o żądaniach zawartych w pozwie w pełnym zakresie
w jednym z reguły wyroku ( zob. art. 317 k.p.c.), a w konsekwencji również problem,
czy występuje wówczas podstawa do ewentualnego uzupełnienia wyroku przez
orzeczenie o oddaleniu powództwa w pozostałej części.
Z art. 52 § 2 k.r.o. wynika, że znosząc wspólność majątkową - zarówno
ustawową, jak i umowną - sąd powinien oznaczyć w wyroku dzień, z którego
upływem wspólność ustaje. Przyjąć trzeba, że ocena, czy tą chwilą ma być data
wydania wyroku, wniesienia pozwu, czy też inny dzień poprzedzający wytoczenie
powództwa, należy do sądu. Uchybienie tej powinności sprawia, że wydany wyrok
jest niekompletny i strona może na podstawie art. 351 § 1 k.p.c. wnosić o stosowne
uzupełnienie wyroku (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1976 r., III
CRN 230/76, OSNCP 1977, nr 10, poz. 190). Podkreślić należy, że z tego przepisu
wynika, iż strona może żądać uzupełnienia wyroku m.in. w wypadku, gdy sąd nie
zamieścił w wyroku dodatkowego orzeczenia, które według przepisów ustawy
powinien był zamieścić z urzędu. Takim dodatkowym orzeczeniem jest niewątpliwie
również oznaczenie daty ustania wspólności majątkowej.
Zdaniem Sądu Najwyższego, można jednakże opowiadać się za
zapatrywaniem, że inaczej należy podchodzić do szczególnej kwestii, jaka pojawiła
się w niniejszej sprawie, zauważyć bowiem należy, że Sąd pierwszej instancji,
kształtując swoim orzeczeniem między stronami nowy stan prawny, uczynił zadość
wskazanej powinności oznaczenia w sentencji wyroku dnia, z upływem którego
ustaje pomiędzy nimi wspólność majątkowa małżeńska. Trudno więc z całą
bezwzględnością mówić, zwłaszcza że w omawianym przedmiocie sąd musi działać
z urzędu, iż mimo wszystko wyrok Sądu pierwszej instancji jest orzeczeniem
niezupełnym w rozumieniu art. 351 § 1 k.p.c. Sprzeciwia się temu m. in. istota
żądania wywodzonego z art. 52 k.r.o. Jeżeli zatem rozstrzygnięcie o ustaniu
wspólności majątkowej małżeńskiej z dniem późniejszym niż żądany przez powoda
nie jest jednoznaczne z nieorzeczeniem w pełnym zakresie o powództwie, to
należałoby konsekwentnie przyjąć, że omawiany wyrok Sądu pierwszej instancji
zawiera negatywne rozstrzygnięcie merytoryczne co do żądania powoda zniesienia
wspólności majątkowej z datą wcześniejszą od wskazanej w pozwie.
Rozstrzygnięcie w sentencji wydanego wyroku w pełnym zakresie o żądaniu
powoda oznacza, że Sąd ten, ustalając odmienną od żądanej przez powoda datę
ustania wspólności, nie miał powinności oddalenia powództwa w pozostałej części.
Za przedstawionym zapatrywaniem przemawia dodatkowy argument,
a mianowicie, że w sytuacji, gdy strona w pozwie domaga się zniesienia wspólności
majątkowej bez jednoczesnego określenia daty ustania tej wspólności, to z punktu
widzenia przepisów art. 52 k.r.o. oraz art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. żądanie takie należy
uznać za określone w sposób dokładny. Innymi słowy, zachowane są wówczas
wymagania formalne pozwu i nie ma podstawy do uruchomienia tzw. postępowania
naprawczego przewidzianego w art. 130 k.p.c.
W związku z tym uznać należy, że brak w sentencji wyroku znoszącego
małżeńską wspólność majątkową orzeczenia o oddaleniu powództwa w części
dotyczącej określenia daty ustania tej wspólności, nie stanowi przeszkody do
zaskarżenia apelacją wyroku w tym zakresie (podobnie Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu postanowienia z dnia 13 lipca 1989 r., III CRN 155/89, nie publ.).
Zażalenie okazało się zatem uzasadnione, stad też Sąd Najwyższy orzekł, jak
w sentencji (art. 39318 § 3 w związku z art. 397 § 2 i art. 386 § 4 k.p.c.).