Postanowienie z dnia 10 listopada 2006 r., I CSK 228/06

Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed
notariuszem wymaga formy aktu notarialnego.

Sędzia SN Jan Górowski (przewodniczący)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Tomasza T. przy uczestnictwie
Krzysztofa T. o stwierdzenie nabycia spadku, po rozpoznaniu na posiedzeniu
niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 10 listopada 2006 r. skargi kasacyjnej
wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 13 lutego
2006 r.
oddalił skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 13 lutego 2006 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił
apelację wnioskodawcy Tomasza T. od postanowienia Sądu Rejonowego dla m.st.
Warszawy z dnia 13 kwietnia 2005 r., stwierdzającego nabycie spadku po Helenie
Barbarze T. zmarłej w dniu 20 lipca 2003 r., przez jej synów Tomasza Michała oraz
Krzysztofa Józefa T. na podstawie ustawy w częściach po 1/2.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że uczestnik postępowania sporządził
oświadczenie o odrzuceniu spadku na piśmie z podpisem notarialnie
poświadczonym w dniu 31 lipca 2003 r. O śmierci matki dowiedział się w dniu jej
zgonu. Oświadczenie wpłynęło do sądu wraz z wnioskiem o stwierdzenie nabycia
spadku.
Zdaniem Sądu, oświadczenie o odrzuceniu spadku jest bezskuteczne, gdyż
nie odpowiada warunkom określonym w art.1018 § 3 k.c.; nie zostało złożone w
formie aktu notarialnego, jak tego wymaga art. 79 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. -
Prawo o notariacie (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm. - dalej:
"Pr.not."), a ponadto nie było możliwe złożenie takiego oświadczenia przed sądem,
gdyż nie został zachowany sześciomiesięczny termin wynikający z art. 1015 § 1 k.c.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku wpłynął do sądu dnia 6 października 2004
r., a więc osiem miesięcy od chwili, w której spadkobierca dowiedział się o tytule
swojego powołania. Orzekł zatem o nabyciu spadku przez obu spadkobierców
ustawowych.
Oddalając apelację, Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu pierwszej
instancji. Wskazał, że oświadczenie o odrzuceniu spadku ma być złożone przed
notariuszem, co oznacza, iż notariusz musi być obecny podczas składania przez
osobę zainteresowaną oświadczenia woli. Czynność taka może zostać dokonana
jedynie w formie aktu notarialnego, gdyż art. 79 Pr.not. nie przewiduje innej formy
przyjmowania przez notariusza oświadczeń woli. (...)
Skarga kasacyjna wnioskodawcy została oparta na obu podstawach. W
ramach naruszenia prawa materialnego skarżący wskazał art.1018 § 3 k.c. w
związku z art. 1 § 1, art. 2 § 2, art. 79 oraz art. 91 Pr.not. oraz art. 1015 § 1 k.c., a w
ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania - art. 640 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Przepis art. 1018 § 3 zdanie pierwsze i drugie k.c. przewiduje możliwość
złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed notariuszem lub
przed sądem w formie ustnej lub z podpisem urzędowo poświadczonym. Dokonując
wykładni tego przepisu, należy w pierwszej kolejności wskazać, że nie budzi
wątpliwości możliwość złożenie takiego oświadczenia przed sądem, w tym także
sądem spadku w toku postępowania o stwierdzenia nabycia spadku (por. art. 640 §
2 k.p.c.); spadkobierca może takie oświadczenie złożyć ustnie i wówczas
sporządzony zostaje protokół (art. 641 § 4 k.p.c.). Jeżeli natomiast spadkobierca
składa w sądzie oświadczenie na piśmie, to musi to nastąpić w formie pisemnej
szczególnej - z podpisem urzędowo poświadczonym.
Pewne wątpliwości może natomiast rodzić kwestia, w jakiej formie ma zostać
złożone oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed notariuszem.
Kodeks cywilny w art.1018 § 3 zdanie pierwsze nie określa bliżej tego sposobu
złożenia oświadczenia przez spadkobiercę, niezbędne jest zatem sięgnięcie do
przepisów Prawa o notariacie.
Z wyliczenia zawartego w art. 79 w zw. z art. 92 Pr.not. wynika, że
oświadczenie woli przed notariuszem może zostać złożone jedynie ustnie (por.
zwłaszcza art. 92 § 1 pkt 5 Pr.not.). W obowiązującym stanie prawnym nie sposób
przyjąć, że oświadczenie woli składane przed notariuszem może przybrać inną
formę niż forma aktu notarialnego. Trafnie wskazał Sąd odwoławczy, że złożenie
oświadczenia ,,przed notariuszem" oznacza złożenie oświadczenia woli w jego
obecności, nie może zaś budzić wątpliwości, iż oświadczenie o przyjęciu lub
odrzuceniu spadku jest oświadczeniem woli spadkobiercy. Oznacza to, że wola
spadkobiercy co do przyjęcia lub odrzucenia spadku musi zostać uzewnętrzniona w
obecności notariusza i utrwalona w postaci aktu notarialnego. Nie stanowi takiego
uzewnętrznienia sporządzenie przez spadkobiercę pisma zawierającego jego treść
jego oświadczenia co do spadku i jedynie położenie na nim podpisu w obecności
notariusza, trafnie bowiem wskazano, że notariusz poświadcza jedynie
własnoręczność podpisu położonego w jego obecności przez oznaczoną osobę.
Notariusz przy tego rodzaju poświadczeniu nie ma obowiązku zapoznawania się z
treścią oświadczenia, jakie zawarte zostało w treści pisma. Nie można zatem
uznać, że złożone w ten sposób oświadczenie woli zostaje złożone przed
notariuszem, jak tego wymaga art.1018 § 3 zdanie pierwsze k.c.
Reasumując, złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed
notariuszem (art. 1018 § 1 zdanie pierwsze k.c.) oznacza konieczność złożenia
takiego oświadczenia w formie aktu notarialnego (art. 79 Pr.not.). Konsekwentnie
należy przyjąć, że możliwość złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu
spadku na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym dotyczy jedynie złożenia
takiego oświadczenia przed sądem.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił skargą kasacyjną (art. 39814 k.p.c.).