Postanowienie z dnia 17 sierpnia 2005 r., I CNP 3/05

Postanowienie w przedmiocie skargi na naruszenie prawa strony do
rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki
nie podlega zaskarżeniu skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia.

Sędzia SN Henryk Pietrzkowski

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Stanisława S. przeciwko
M. Przedsiębiorstwu Budowlanemu "I.", S.A. w M. przy udziale Ireneusza G.,
komornika sądowego rewiru I przy Sądzie Rejonowym w P. o stwierdzenie
przewlekłości postępowania w sprawie egzekucyjnej, na posiedzeniu niejawnym w
Izbie Cywilnej w dniu 17 sierpnia 2005 r. na skutek skargi komornika Ireneusza G.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia Sądu
Okręgowego w Płocku z dnia 21 grudnia 2004 r.
odrzucił skargę.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w Płocku postanowieniem z dnia 21 grudnia 2004 r.,
uwzględniając częściowo skargę na naruszenie prawa strony do rozpoznania
sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, stwierdził
przewlekłość postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika
sądowego rewiru II przy Sądzie Rejonowym w M. w sprawie z wniosku wierzyciela
Stanisława U. przeciwko dłużnikowi M. Przedsiębiorstwu Budowlanemu ,,I.", S.A. w
W., a ponadto zasądził na rzecz Stanisława U. od komorników sądowych tego
rewiru Jerzego B. i Ireneusza G. solidarnie kwotę 6000 zł.
Od powyższego postanowienia komornik sądowy Ireneusz G. wniósł
przewidzianą w art. 4241 § 1 k.p.c. skargę, w której żądał stwierdzenia niezgodności
z prawem postanowienia z dnia 21 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego
postępowanie w sprawie, a w wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem
wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych
wolności albo praw człowieka i obywatela, skarga przysługuje także od
prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie wydanego przez
sąd pierwszej instancji lub drugiej instancji, jeżeli strony nie skorzystały z
przysługujących im środków prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie
orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych (art. 4241 §
1 i 2 k.p.c.). W świetle przytoczonego uregulowania zasadniczego znaczenia
nabiera kwestia, na jakim szczeblu instancyjnym wydane zostało zaskarżone
postanowienie, a ponadto, czy jest ono orzeczeniem kończącym postępowanie w
sprawie.
Odnosząc się do pierwszej kwestii zauważyć należy, że według rozwiązań
przyjętych w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa
strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej
zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843 - dalej: ,,ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r." lub
,,ustawa"), sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem,
przed którym toczy się postępowanie (art. 4 ust. 1 ustawy). Sądem przełożonym
jest zatem dla sądu rejonowego - sąd okręgowy, a dla sądu okręgowego - sąd
apelacyjny. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed sądem
apelacyjnym lub Sądem Najwyższym - właściwy do jej rozpoznania jest Sąd
Najwyższy. W przypadku skargi dotyczącej przewlekłości postępowania
egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania orzeczenia
sądowego sądem właściwym jest sąd okręgowy, w którego okręgu prowadzona jest
egzekucja lub wykonywane są inne czynności (art. 4 ust. 4 ustawy).
Zwrócenia uwagi wymaga także okoliczność, że mimo zawartej w art. 1 ust. 1
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. deklaracji, że ustawa ,,reguluje zasady i tryb
wnoszenia oraz rozpoznawania skargi" - co mogłoby wskazywać, że jest to
uregulowanie całościowe, uwzględniające specyficzny charakter skargi jako środka
prawnego nie mieszczącego się w klasycznym podziale środków zaskarżenia w
postępowaniu cywilnym na odwoławcze (art. 367 i 394 k.p.c.), szczególne (art. 344,
491, 502, 160 i 226 k.p.c.) oraz nadzwyczajne (art. 3981, 4241, 399 i 1205 k.p.c.) -
to jednak art. 8 ust. 2 ustawy stanowi, że w sprawach nieuregulowanych w ustawie
do postępowania toczącego się na skutek skargi sąd stosuje odpowiednio przepisy
o postępowaniu zażaleniowym obowiązujące w postępowaniu, którego skarga
dotyczy. Oznacza to nie tylko możliwość stosowania obowiązujących w
procedurach cywilnej, karnej oraz administracyjnej przepisów dotyczących
zażalenia, ale przede wszystkim wskazuje, że skarga jest quasi-zażaleniem, a sąd
okręgowy lub apelacyjny, który ją rozpoznaje orzeka jako sąd drugiej instancji.
Formułując taką tezę, nie można nie odnieść się do pojęcia ,,sądu
przełożonego" użytego w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r., zwłaszcza, że pojęcie
takie występuje także w przepisach kodeksu postępowania cywilnego.
W judykaturze i doktrynie przeważa pogląd, że sąd przełożony w rozumieniu
art. 44, 52 § 1 i art. 508 § 2 k.p.c. orzeka jako sąd pierwszej instancji (por. uchwałę
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 1972 r., mającą moc
zasady prawnej, III CZP 76/71, OSNCP 1972, nr 9, poz. 152, postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 28 września 2001 r., I PZ 57/01, OSNP 2003, nr 17, poz. 417
oraz powołane w jego uzasadnieniu orzecznictwo i stanowisko doktryny).
Argumentów, które legły u podstaw takiej wykładni pojęcia ,,sądu przełożonego" nie
można powoływać, wyjaśniając znaczenie określeń ,,sąd przełożony" oraz ,,sąd
okręgowy, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja" - użytych w art. w art. 4
ust. 1 i 4 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. Sąd przełożony rozpoznający skargę na
przewlekłość postępowania nie orzeka bowiem - jak w przypadkach objętych
przepisami art. 44, 52 § 1 i art. 508 § 2 k.p.c. - w zastępstwie sądu pierwszej
instancji, który z powodu określonych przeszkód nie może rozpoznać sprawy, lecz
rozstrzyga środek zaskarżenia, działa zatem jako sąd odwoławczy.
Cel postępowania wywołanego skargą na przewlekłość postępowania również
wskazuje na zasadność prezentowanego stanowiska. Skarga ta ma na celu
wywołanie szybkiej reakcji sądu właściwego do jej rozpoznania na zawarty w
skardze zarzut, że postępowanie w sprawie jest przewlekłe. Formą tej reakcji jest
wydanie w krótkim terminie (nie dłuższym niż dwa miesiące - art. 11 ustawy)
postanowienia, w którym kwestia przewlekłości postępowania zostaje prawomocnie
rozstrzygnięta. Rzeczą sądu pozostającego pod zarzutem przewlekłego
prowadzenia sprawy jest ,,niezwłoczne" przedstawienie skargi sądowi właściwemu
do jej rozpoznania (art. 7 ustawy), gdy zaś skarga dotyczy przewlekłości
postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania
orzeczenia sądowego wnosi się ją bezpośrednio do sądu okręgowego, o którym
mowa w art.4 ust. 4 ustawy. Wskazany cel postępowania wywołanego skargą na
przewlekłość postępowania z reguły nie zostałby osiągnięty w razie uznania - jak to
uczynił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 28 czerwca 2005 r., III SPZP
1/05 (OSNP 2005, nr 19, poz. 312) - że sąd właściwy do rozpoznania skargi orzeka
o niej jako sąd pierwszej instancji. Powołane na uzasadnienie tej tezy argumenty
zasługiwałyby na akceptację tylko w przypadku uznania, że postępowanie
wywołane skargą na przewlekłość postępowania jest postępowaniem odrębnym w
stosunku do postępowania, którego przewlekłość dotyczy. Takiego założenia
przyjąć jednak nie można. Skarga zawsze dotyczy postępowania, które toczy się w
określonej sprawie. Postępowanie wywołane skargą ma zatem charakter
incydentalny (wpadkowy) i prowadzone jest w ramach postępowania co do istoty
sprawy, a rozpoznanie skargi odbywa się w ramach postępowania odwoławczego
przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o postępowaniu zażaleniowym. Nie
można więc twierdzić, że skargą wszczęta zostaje nowa (odrębna) sprawa.
Wyjaśnienie drugiej kwestii, istotnej z punktu widzenia zaskarżalności
orzeczeń skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia, wymaga zdefiniowania pojęcia ,,postanowienie kończące postępowanie
w sprawie". W judykaturze i doktrynie pojęcie to jest definiowane rozbieżnie i przy
zastosowaniu różnych kryteriów. Można spotkać wypowiedzi, według których
postanowieniami kończącymi postępowanie w sprawie są: takie, które zamykają
drogę do wydania wyroku; po wydaniu których dalsze postępowanie nie może się
toczyć; które kończą sprawę jako pewną całość poddaną pod osąd; w wyniku
których wykluczona zostaje możliwość przedsiębrania w danej sprawie dalszych
czynności; które kończą całość postępowania, a nie tylko jego fragment; które
zamykają drogę do wydania wyroku; które dotyczą całości sprawy, będąc ostatnim
orzeczeniem wydanym w postępowaniu. Przyjmuje się, że w sformułowaniu
,,postanowienie kończące postępowanie w sprawie" słowo ,,sprawa" występuje w
znaczeniu materialnoprawnym. W tym ujęciu ,,sprawę" należy rozumieć jako całość
sporu (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 24 listopada 1998 r., III CZP 44/98, OSNC 1999, nr 5, poz. 87, uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2000 r., III ZP 1/00, OSNC
2001, nr 1, poz. 1, oraz uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
6 października 2000 r., III CZP 31/00, OSNC 2001, nr 2, poz. 22)
Uwzględniając przytoczone poglądy należy przyjąć, że kończącymi
postępowanie w sprawie są te postanowienia, których uprawomocnienie się trwale
zamyka drogę do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty przez sąd danej instancji.
Przeciwieństwem tych postanowień są postanowienia nie kończące
postępowania w sprawie, lecz kończące w postępowaniu sądowym jedynie
zagadnienia incydentalne, uboczne. Postępowanie wywołane wniesieniem skargi
na przewlekłość postępowania jest - jak wykazano - postępowaniem
incydentalnym, w taki też sposób zostało określone w uzasadnieniu rządowego
projektu ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. Postanowienie rozstrzygające skargę na
przewlekłość postępowania nie zamyka drogi do rozstrzygnięcia sprawy co do
istoty. Jeśli jest postanowieniem uwzględniającym skargę to wręcz otwiera etap,
który ma służyć szybszemu zrealizowaniu głównego celu jakim jest rozstrzygnięcie
sprawy merytorycznie przez wydanie orzeczenia co do istoty sprawy.
Przedstawiona definicja postanowienia kończącego postępowanie w sprawie
sformułowana została na potrzeby postępowania rozpoznawczego, może jednak -
ze względu na uregulowanie przyjęte w art. 13 § 2 k.p.c. - stanowić podstawę
definiowania także pojęć: ,,sprawa egzekucyjna" oraz ,,inna sprawa dotycząca
wykonania orzeczenia sądowego" - w rozumieniu art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 17
czerwca 2004 r. W doktrynie przez ,,sprawę egzekucyjną" rozumie się materię
załatwianą w postępowaniu egzekucyjnym, czyli przymusowe wykonanie orzeczeń
sądowych oraz innych aktów, natomiast pojęcie ,,inna sprawa dotycząca wykonania
orzeczenia sądowego" oznacza wszelkie kwestie nie należące do zakresu ,,sprawy
egzekucyjnej" a zmierzające do zrealizowania postanowień zawartych w danym
orzeczeniu sądowym, w tym przede wszystkim czynności techniczno - manualne.
W judykaturze wielokrotnie podnoszono, że w postępowaniu egzekucyjnym, w
którym art. 394 § 1 in principio k.p.c. należy stosować odpowiednio (art. 13 § 2
k.p.c.) postanowieniami zaskarżalnymi zażaleniem - oprócz wymienionych w części
III kodeksu postępowania cywilnego - są tylko takie, które kończą lub zmierzają do
zakończenia postępowania egzekucyjnego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z
dnia 28 listopada 1969 r., III CZP 83/69, OSNCP 1970, nr 6, poz. 105,
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 1986 r., III CRN 40/86,
OSNCP 1987, nr 7, poz. 102 oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 15 września
1995 r., III CZP 110/95, OSNC 1995, nr 12, poz. 177). Innymi słowy w
postępowaniu egzekucyjnym - podobnie jak w rozpoznawczym - postanowieniem
kończącym to postępowanie jest tylko takie, po wydaniu którego przepisy kodeksu
postępowania cywilnego nie przewidują dalszego etapu.
W świetle przedstawionego wywodu postanowienie w przedmiocie skargi na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki nie jest postanowieniem kończącym postępowanie w
sprawie i nie podlega zaskarżeniu skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia.
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 4248 § 1
k.p.c.).