Postanowienie z dnia 12 lipca 2005 r., I CNP 1/05

Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia sądowego wydanego przed dniem 1 września 2004 r. jest
niedopuszczalna i podlega odrzuceniu (art. 4248 § 1 k.p.c.).

Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Gerard Bieniek
Sędzia SN Antoni Górski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "O.-M.", spółdzielni pracy w W. w
likwidacji przeciwko "E." S.A. w W. o przywrócenie naruszonego posiadania, po
rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 12 lipca 2005 r.,
skargi strony pozwanej o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 24 czerwca 2004 r.
odrzucił skargę.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 24 czerwca 2004 r. Sąd Okręgowy (Sąd Gospodarczy) w
Warszawie oddalił apelację strony pozwanej ,,E." S.A. w W. od wyroku Sądu
Rejonowego (Sądu Gospodarczego) dla m.st. Warszawy z dnia 10 lipca 2003 r.,
którym nakazano jej przywrócenie naruszonego posiadania nieruchomości
gruntowej o powierzchni 1400 m2, położonej w W. przy ul. P. nr 80, przez usunięcie
się z niej i wydanie tej nieruchomości stronie powodowej.
Pozwana spółka wniosła o stwierdzenie niezgodności tego wyroku z prawem
oraz ,,uchylenie go wraz wyrokiem Sądu pierwszej instancji i odrzucenie pozwu". Z
uzasadnienia skargi wynika, że orzeczenie kończące między stronami zawisły spór
posesoryjny narusza prawo, w szczególności art. 344 § 1 k.c., gdyż skarżąca nie
władała sporną nieruchomością, stąd też nie była w sprawie legitymowana biernie.
Skarżąca ponadto podniosła, że rodzaj sprawy wykluczał zaskarżenie wyroku Sądu
drugiej instancji w drodze kasacji, i że wyrok ten, w razie jego wykonania spowoduje
w jej majątku znaczną szkodę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr
13, poz. 98 - dalej: "ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r.") w tytule VI księgi pierwszej
części pierwszej kodeksu postępowania cywilnego dodano dział VIII, zatytułowany
,,Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia" (art.
4241-42412). Wprowadzenie nowego rodzaju postępowania przed Sądem
Najwyższym wiąże się z dokonaną - ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie
ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1692 -
dalej: "ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r.") - nowelizacją kodeksu cywilnego w
zakresie uregulowania odpowiedzialności organów władzy publicznej za szkodę
wyrządzoną niezgodnym z prawem jej działaniem.
Przepis art. 4171 § 2 k.c. stanowi, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez
wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można
żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem.
Odnosi się to również do wypadku, w którym prawomocne orzeczenie lub
ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego
z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. W sytuacji
określonej w tym przepisie ustawodawca uzależnił więc możliwość dochodzenia
naprawienia szkody od uprzedniego stwierdzenia we właściwym postępowaniu, że
orzeczenie było niezgodne z prawem. Aczkolwiek nowelizacja przepisów prawa
materialnego weszła w życie z dniem 1 września 2004 r. (art. 6 ustawy z dnia 17
czerwca 2004 r.), to wymagane ,,właściwe postępowanie", mające na celu
uzyskanie prejudycjalnego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem,
uregulowano dopiero w art. 4241-42412 k.p.c. Można więc przyjąć, że w okresie od
dnia 1 września 2004 r. do dnia 5 lutego 2005 r. wobec braku odpowiedniego
instrumentarium procesowego przysługującego poszkodowanym w ramach
regulacji odpowiedzialności za wyrządzenie szkody, której źródłem były orzeczenia
sądowe, istniała tzw. luka realizacyjna.
Zaznaczyć trzeba, że stosownie do art. 4241 § 1 k.p.c., skarga o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego
orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez
jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego
orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest
możliwe. W wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem wynika z
naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności
albo praw człowieka i obywatela, skarga przysługuje także od prawomocnego
orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie wydanego przez sąd pierwszej lub
drugiej instancji, jeżeli strony nie skorzystały z przysługujących im środków
prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych
przysługujących stronie środków prawnych (art. 4241 § 2 k.p.c.).
Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. weszła w życie z dniem 6 lutego 2005 r., ale
nie zawiera przepisu, który dawałby odpowiedź na pytanie, czy instytucję skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia stosuje się do
orzeczeń sądowych wydanych przed wejściem jej w życie. Brak wyraźnego
uregulowania, z którego wynikałoby stosowanie z mocą wsteczną lub bezpośrednie
działanie tej nowej instytucji procesowej, nie przesądza sam przez się
niedopuszczalności stosowania jej do orzeczeń wcześniejszych, gdyż odmienny
wniosek może wynikać z celu tej instytucji lub z innych względów.
Rozwiązania problemu nie można poszukiwać w art. 4246 § 1 k.p.c.,
stwierdzającego, że skargę wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie
w terminie dwóch lat od dnia jego uprawomocnienia się, przepis ten bowiem nie jest
przepisem międzyczasowym i normuje wyłącznie kwestię terminu do wywiedzenia
tej skargi. Przewidziany w nim dwuletni termin rozpoczyna wprawdzie swój bieg od
chwili uprawomocnienia się orzeczenia, niemniej jednak nie świadczy to, nawet
pośrednio, że zaskarżeniem w drodze omawianej skargi objęte zostały orzeczenia,
które uprawomocniły się nie dawniej niż dwa lata przed wejściem w życie ustawy z
dnia 22 grudnia 2004 r.
W tej sytuacji znaczenie uzyskuje okoliczność, że wprowadzenie do krajowego
porządku prawnego instytucji skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia łączyło się z ustawową koniecznością zapewnienia
poszkodowanym realnej możliwości dochodzenia roszczeń w związku ze szkodą
wyrządzoną przez wydanie prawomocnego orzeczenia. Z art. 4171 § 2 k.c. można
wnosić, że stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest
bezwzględną przesłanką odpowiedzialności z tego tytułu.
Jeżeli chodzi o regulację materialnoprawną, to kwestia intertemporalna
przedstawia się jasno, gdyż w ustawie nowelizacyjnej z dnia 17 czerwca 2004 r.
znajduje się odpowiednia norma. W myśl art. 5 tej ustawy, do zdarzeń i stanów
prawnych powstałych przed dniem wejścia jej w życie stosuje się przepisy art. 417,
419, 420, 4201, 4202 i 421 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie
ustawy. Zastosowanie przytoczonego wskazania oznacza, jak trafnie podkreślono w
literaturze, że przepisy dotychczasowe, mimo ich derogacji, będą miały
zastosowanie dla oceny skutków prawnych ,,zdarzeń i stanów prawnych"
zaistniałych przed wejściem w życie ustawy dnia 17 czerwca 2004 r. Przyjmując to
stanowisko za punkt wyjścia i pozostawiając jednocześnie na uboczu - jako
bezprzedmiotową w okolicznościach niniejszej sprawy - kwestę ewentualnego
zróżnicowania, poczynając od dnia 1 września 2004 r., zasad odpowiedzialności
odszkodowawczej Skarbu Państwa i samorządowych osób prawnych, należy w
konsekwencji uznać, że uregulowana w art. 4171 § 2 k.c. odpowiedzialność za
niezgodne z prawem prawomocne orzeczenie wchodzi w rachubę, jeżeli zdarzenie
sprawcze w postaci wydania orzeczenia nastąpiło w dniu 1 września 2004 r. i
później. Biorąc pod uwagę założenia i cele wprowadzenia do kodeksu
postępowania cywilnego instytucji skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia, a także fakt, że przepisy procesowe z nią związane
stanowią wraz z art. 4171 § 2 k.c. normatywną całość, nie można przyjąć, iż ten
szczególny środek zaskarżenia odnosi się również do orzeczeń sprzed tej daty.
Innymi słowy, przeciw takiej wykładni przemawia okoliczność, że przesłanka
odpowiedzialności odszkodowawczej w postaci prejudycjalnego stwierdzenia we
właściwym postępowaniu niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
wymagana jest dopiero z chwilą obowiązywania art. 4171 § 2 k.c. Skoro zaś
rozważane zagadnienie ściśle łączy się z regulacją materialnoprawną, a nawet
więcej, ma charakter mieszany (procesowo-materialny), to problem intertemporalny
związany ze stosowaniem art. 4241 i nast. k.p.c. należy rozwiązać tak samo jak
kwestię intertemporalną dotyczącą art. 4171 § 2 k.c.
Stwierdzając zatem niedopuszczalność skargi wniesionej przez stronę
pozwaną ,,E." S.A. w W. - jako zaskarżającej orzeczenie Sądu drugiej instancji
wydane przed dniem 1 września 2004 r. - należało orzec, jak w sentencji (art. 4248
§ 1 k.p.c.). (...)