Postanowienie z dnia 20 czerwca 2002 r., I CK 118/02

Na podstawie art. 24 § 3 zdanie drugie rozporządzenia Prezydenta RP z
dnia 24 października 1934 r. - Prawo o postępowaniu układowym (Dz.U. Nr 93,
poz. 836 ze zm.) kasacja przysługuje tylko na postanowienie sądu drugiej
instancji oddalające podanie o otwarcie postępowania układowego oraz na
postanowienie tego sądu umarzające postępowanie.

Sędzia SN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
Sędzia SN Jan Górowski
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Laboratorium Frakcjonowania Osocza,
spółki z o.o. w M. o otwarcie postępowania układowego, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 20 czerwca 2002 r. kasacji dłużnika
od postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 3 grudnia 2001 r.
odrzucił kasację.

Uzasadnienie

Dłużnik zaskarżył kasacją postanowienie Sądu drugiej instancji z dnia
3 grudnia 2001 r., którym oddalił on zażalenie dłużnika na postanowienie Sądu
pierwszej instancji, oddalające podanie dłużnika o otwarcie postępowania
układowego. (...)
Z analizy przepisów postępowania cywilnego, regulujących środki
zaskarżenia, wynika, że dopuszczalność środków zaskarżenia często regulowana
jest przepisami szczególnymi, co wyłącza możliwość sięgania do regulujących tę
materię przepisów kodeksu postępowania cywilnego.
W odniesieniu do oceny dopuszczalności kasacji w postępowaniu układowym,
przyjmuje się w piśmiennictwie, że materię tę normują wyłącznie art. 24 ust. 3 i 4
oraz art. 66 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. - Prawo
o postępowaniu układowym (Dz.U. Nr 93, poz. 836 - dalej ,,Pr.ukł."). Stanowisko to
aprobowane jest również w orzecznictwie (por. uzasadnienia postanowień Sądu
Najwyższego z dnia 25 lutego 1999 r., II CZ 178/98, nie publ. oraz z dnia 27
kwietnia 2001 r., III CZ 4/01, OSNC 2001, nr 12, poz. 184). W konsekwencji,
zważywszy na art. 7 Pr.ukł., brak podstaw do odpowiedniego stosowania przepisów
kodeksu postępowania cywilnego przy dokonywaniu oceny dopuszczalności kasacji
w postępowaniu układowym.
Uwzględniając status prawny dłużnika, będącego spółką kapitałową a nie
przedsiębiorstwem państwowym, nie znajduje zastosowania przepis art. 24 § 4
Pr.ukł., natomiast z wyraźnego brzmienia art. 24 § 3 jednoznacznie wynika, że
kasacja przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji, oddalające podanie o
otwarcie postępowania układowego oraz na postanowienie tego sądu umarzające
postępowanie. Zarówno uwzględnienie podania o otwarcie postępowania
układowego, jak i oddalenie takiego podania, i to właśnie przez sąd drugiej instancji,
możliwe jest wyjątkowo w okolicznościach objętych hipotezą art. 15 § 1 Pr.ukł. (zob.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2000 r., I CKN 714/98, OSNC
2000, nr 12, poz. 226).
Skoro więc w niniejszej sprawie kasacja dłużnika bezspornie wniesiona
została od postanowienia sądu drugiej instancji, oddalającego zażalenie dłużnika,
a nie od postanowienia tego sądu oddalającego podanie dłużnika o otwarcie
postępowania układowego, to należało przyjąć, że jest ona niedopuszczalna (art. 24
§ 3 zdanie drugie Pr.ukł.).
W art. 24 § 3 zdanie drugie Pr.ukł. ustawodawca jednoznacznie ograniczył
dopuszczalność kasacji przez wskazanie konkretnego rozstrzygnięcia zawartego w
sentencji postanowienia sądu drugiej instancji. Od innego zatem postanowienia
sądu drugiej instancji aniżeli wskazane w art. 24 § 3 zdanie drugie Pr.ukł., kasacja
nie przysługuje. Ponieważ jednak na podstawie stosowanego a contrario przepisu
art. 24 § 3 zdanie pierwsze Pr.ukł. na postanowienie sądu pierwszej instancji,
oddalające podanie o otwarcie postępowania układowego, przysługuje zażalenie,
zachowany jest konstytucyjny wymóg co najmniej dwuinstancyjnego postępowania
sądowego, przewidziany w art. 176 ust. 1 Konstytucji. Brak wyraźnej podstawy
prawnej, przesądzającej dopuszczalność w postępowaniu układowym kasacji od
postanowienia sądu drugiej instancji oddalającego zażalenie, nie narusza więc
przewidzianego w Konstytucji minimalnego zakresu dwuinstancyjnej ochrony
sądowej.
Zważyć także należy, że kasacja jest szczególnym środkiem zaskarżenia, o
dominującym elemencie interesu publicznego, co uzasadnia istnienie licznych
ograniczeń ustawowych w dostępie do Sądu Najwyższego (por. uzasadnienie
uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 17 stycznia 2001 r., III CZP 49/00, OSNC
2001, nr 4, poz. 53). Ponadto wymaga podkreślenia, że prawo do skorzystania ze
skargi kasacyjnej w odniesieniu do każdego rodzaju orzeczenia sądu drugiej
instancji nie stanowi zasady konstytucyjnej, a zatem może być ono dowolnie
ograniczane przez ustawodawstwo zwykłe.
Wyraźną tendencję ustawodawcy do ograniczenia dopuszczalności kasacji
dostrzec też można w projekcie ustawy Prawo upadłościowe, opracowanym przez
Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego1. Projekt przewiduje wprowadzenie
jednolitego postępowania wobec niewypłacalnego przedsiębiorcy, które służyć
będzie likwidacji majątku upadłego bądź zawarciu układu. W projektowanym akcie
prawnym zmienia się zasadę dotyczącą zaskarżania postanowień sądu
upadłościowego oraz sędziego-komisarza. Przepis art. 222 ust. 1 projektu ustawy
przewiduje, że postanowienia te będą podlegać zaskarżeniu zażaleniem tylko w
przypadkach wskazanych w ustawie. Jednocześnie wyklucza się co do zasady
zarówno możliwość wniesienia kasacji, chyba że ustawa przewiduje inaczej, jak też
możliwość stosowania przepisów o wznowieniu postępowania. Ze względu na
skutki prawne orzeczeń przewidziano w projekcie dopuszczalność wniesienia
kasacji jedynie w dwóch sytuacjach: od postanowienia sądu drugiej instancji w
przedmiocie umorzenia w całości lub w części zobowiązań upadłego oraz od
postanowienia sądu drugiej instancji zapadłego w postępowaniu wszczętym
wnioskiem o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.
Generalne ograniczenie w projekcie dopuszczalności środków zaskarżenia
uzasadnia się m.in. tym, że czynności związane z zawarciem układu mają charakter
mediacyjny, co wyłącza potrzebę ustanawiania zasady, iż każde postanowienie
sądu lub sędziego-komisarza podlega zaskarżeniu.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 3937 § 2 k.p.c.
w związku z art. 3935 k.p.c.).



1 Projekt uchwalony jako ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.
U. Nr 60, poz. 535).