Postanowienie z dnia 17 stycznia 2003 r., I CK 109/02

W sprawie przeciwko wspólnikom o świadczenie z tytułu zobowiązań
spółki cywilnej nie występuje po ich stronie współuczestnictwo konieczne.

Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
Sędzia SN Barbara Myszka (sprawozdawca)
Sędzia SN Kazimierz Zawada

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Juliusza R. przeciwko Jackowi S.,
Andrzejowi M. i Jerzemu P. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w
Izbie Cywilnej w dniu 17 stycznia 2003 r., kasacji pozwanych Jacka S. i Andrzeja M.
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 września 2001 r.
oddalił kasację.

Uzasadnienie

W sprawie z powództwa Juliusza R. przeciwko Jackowi S., Andrzejowi M. i
Jerzemu P. o zapłatę kwoty 214 071 zł Sąd Okręgowy w Warszawie
postanowieniem z dnia 11 stycznia 2001 r. umorzył postępowanie w stosunku do
pozwanych Jacka S. i Andrzeja M. ze względu na cofnięcie pozwu połączone ze
zrzeczeniem się roszczenia (art. 355 w związku z art. 203 § 1 k.p.c.). Zażalenie
złożone na to postanowienie przez pozwanych Jacka S. i Andrzeja i M. zostało
przez Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalone postanowieniem z dnia 14 września
2001 r. Sąd Apelacyjny uznał podniesiony przez żalących zarzut naruszenia
przepisów art. 72 § 2 i art. 203 § 4 k.p.c. za pozbawiony racji. Podkreślił, że
pozwani jako wspólnicy spółki cywilnej są - zgodnie z art. 864 k.c. - odpowiedzialni
solidarnie za zobowiązania spółki, wobec czego wierzyciel może żądać całości lub
części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego
z osobna (art. 366 § 1 k.c.). Powód mógł zatem skutecznie cofnąć pozew w
stosunku do części pozwanych odpowiedzialnych solidarnie i dochodzić
świadczenia wyłącznie od pozwanego Jerzego P. Z zebranego materiału nie
wynika, by cofnięcie pozwu i zrzeczenie się roszczenia w stosunku do pozwanych
Jacka S. i Andrzeja i M. było sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia
społecznego albo zmierzało do obejścia prawa (art. 203 § 4 k.p.c.), wobec czego
postępowanie w odniesieniu do tych pozwanych podlegało - stosownie do treści
art. 355 § 1 k.p.c. - umorzeniu.
Pozwani Jacek S. i Andrzej i M. zaskarżyli postanowienie Sadu Apelacyjnego
kasacją, w której - powołując się na obydwie podstawy określone w art. 393-1 k.p.c.
- wnosili o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W
ramach pierwszej podstawy kasacyjnej wskazali na naruszenie przepisów art. 366 §
1 i art. 863 § 1 w związku z art. 864 k.c. przez ich błędną wykładnię, a w ramach
drugiej postawili zarzut obrazy art. 355 w związku z art. 203 § 4 i art. 72 § 2 k.p.c., a
także art. 174 § 1 pkt 1 i art. 379 pkt 2 i 5 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podniesiony przez skarżących zarzut naruszenia przepisów art. 174 § 1 pkt 1 i
art. 379 pkt 2 k.p.c. dotyczy wydanego przez Sąd Okręgowy w dniu 24 listopada
2000 r. postanowienia o umorzeniu postępowania w stosunku do pozwanej Elżbiety
K., natomiast kasacja została wniesiona od postanowienia Sądu Apelacyjnego
oddalającego zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 11 stycznia
2001 r. o umorzeniu postępowania w stosunku do skarżących. Zarzut ten usuwa się
zatem spod oceny Sądu Najwyższego, ponieważ prawidłowość umorzenia
postępowania w stosunku do Elżbiety K. nie podlega kontroli kasacyjnej.
Kwestionując prawidłowość postanowienia zaskarżonego kasacją, pozwani
powoływali
się
na
zachodzące
między
wspólnikami
spółki
cywilnej
współuczestnictwo konieczne i bezskuteczność cofnięcia pozwu w stosunku do
niektórych tylko współuczestników koniecznych. Według zapatrywania skarżących,
istniejąca między wspólnikami spółki cywilnej współwłasność łączna, obejmująca
składniki ich wspólnego majątku, powoduje konieczność współdziałania wszystkich
wspólników, wobec czego w sprawie o świadczenie na rzecz osoby trzeciej
zachodzi po stronie wspólników bierne współuczestnictwo procesowe konieczne.
Skarżący powołali się na zbieżne z prezentowanym przez nich poglądem
stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu postanowienia z dnia 3
lutego 1995 r., II CRN 157/94 (OSNC 1995, nr 7-8, poz. 116).
Skarżący trafnie zauważają, że w uzasadnieniu powołanego postanowienia
Sąd Najwyższy, wychodząc z założenia współwłasności łącznej wspólnego majątku
wspólników, przyjął, iż w procesie o świadczenie zachodzi po ich stronie bierne
współuczestnictwo konieczne. Pogląd ten wypowiedziany został marginesowo i nie
zawiera uzasadnienia, wobec czego podnoszona przez skarżących kwestia
współuczestnictwa wymaga szerszego rozważenia.
Zgodnie z definicją zawartą w art. 72 § 2 k.p.c., współuczestnictwo konieczne
po stronie biernej zachodzi wówczas, gdy sprawa przeciwko kilku osobom może
toczyć się tylko łącznie, ponieważ im razem przysługuje łączna legitymacja
procesowa. Nie usunięte braki w zakresie tej legitymacji powodują konieczność
oddalenia powództwa, a wydanie wyroku uwzględniającego powództwo pomimo
takich braków stanowi naruszenie prawa materialnego. Współuczestnictwo
konieczne może wynikać z istoty spornego stosunku prawnego lub z wyraźnego
przepisu ustawy. Dla prowadzonych rozważań istotne jest pierwsze z wymienionych
źródeł łącznej legitymacji procesowej. Bierne współuczestnictwo konieczne
wypływające z istoty spornego stosunku prawnego zachodzi wówczas, gdy z
założeń tego stosunku wynika konieczność łącznego występowania zobowiązanych
podmiotów. Udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy w konkretnym wypadku
występuje współuczestnictwo konieczne wymaga analizy spornego stosunku
prawnego od strony prawa materialnego i rozważenia, czy stroną w procesie muszą
być wszystkie osoby wchodzące w skład strony stosunku materialnoprawnego lub
wszystkie podmioty wspólnego obowiązku, czy mogą być tylko niektóre z nich. Za
utrwalone zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie trzeba uznać stanowisko, że
określenie odpowiedzialności dłużników jako solidarnej przesądza o zachodzącym
między nimi współuczestnictwie materialnym ze względu na wspólność ich
obowiązków. Solidarność zobowiązania nie stwarza jednak współuczestnictwa
koniecznego dłużników, ponieważ istota solidarności biernej polega na tym, że
każdy z dłużników zobowiązany jest wobec wierzyciela do spełnienia całego
świadczenia, tak jakby był jedynym dłużnikiem, a wierzyciel może - według swego
wyboru - żądać spełnienia całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników
łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna (por. np. orzeczenia Sądu
Najwyższego: z dnia 17 lutego 1964 r., II CZ 66/64, OSPiKA 1965, nr 3, poz. 62, z
dnia 6 czerwca 1963 r., II CR 585/62, OSNCP 1964, nr 5, poz. 101, czy z dnia 30
października 1969 r., II CR 254/69, OSNCP 1970, nr 9, poz. 151).
Skarżący wyprowadzają wniosek o zachodzącym po stronie pozwanej
współuczestnictwie koniecznym wszystkich wspólników z faktu istnienia wspólnego
majątku. Wspólny majątek wspólników obejmuje - jak wynika z przepisów art. 863,
art. 871 § 2 i art. 875 k.c. - ogół aktywów majątkowych. W skład tego majątku
wchodzą własność i inne prawa majątkowe wniesione do spółki lub uzyskane dla
spółki w czasie jej trwania, łącznie ze środkami pieniężnymi i wierzytelnościami.
Majątek ten jest majątkiem odrębnym od nie wchodzących w jego skład majątków
poszczególnych wspólników, każdy wspólnik posiada w nim swój ,,udział", który nie
stanowi jednak żadnej określonej części wspólnego majątku, i wspólnik nie może
tym udziałem dysponować. Istniejąca między wspólnikami współwłasność łączna
utrzymuje wyodrębnienie wspólnego majątku i jego niepodzielność, co sprzyja
osiągnięciu wspólnego celu określonego w umowie spółki. Konstrukcja
współwłasności łącznej nie obejmuje pasywów, wobec czego nie można w wypadku
spółki cywilnej mówić o łącznej wspólności zobowiązań. Zobowiązania zaciągnięte
we wspólnym imieniu wspólników lub wynikające ze zdarzeń dotyczących ich
wspólnego majątku lub wspólnej działalności należą do kategorii zobowiązań spółki,
za które wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie, co wynika z treści art. 864 k.c.
Powołany przepis przesądza o dopuszczalności indywidualnego występowania
wspólnika po stronie pozwanej w sprawie, w której powództwo dotyczy zobowiązań
spółki. Wierzyciel może z tytułu tych zobowiązań pozwać tylko kilku wspólników
spółki cywilnej lub tylko jednego z nich (art. 366 k.c.). Współwłasność łączna
powstała w wyniku spółki cywilnej nie zmienia zatem granic współuczestnictwa
koniecznego wypływającego z istoty spornego stosunku prawnego. Oznacza to, że
w sprawie o świadczenie na rzecz osoby trzeciej z tytułu zobowiązań spółki cywilnej
nie zachodzi po stronie wspólników współuczestnictwo konieczne.
Skarżący nie przytoczyli - poza powołaniem się na zachodzące, ich zdaniem,
bierne współuczestnictwo procesowe konieczne - żadnych argumentów
świadczących o naruszeniu pozostałych przepisów prawa wskazanych w kasacji.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393-12 k.p.c. oddalił
kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.