Postanowienie z dnia 26 kwietnia 2007 r., III CNP 67/06

Na postanowienie oddalające zażalenie na postanowienie rozstrzygające
skargę na czynność komornika, polegającą na wydaniu postanowienia o
ustaleniu kosztów postępowania egzekucyjnego, skarga przewidziana w art.
4241 k.p.c. nie przysługuje.

Sędzia SN Barbara Myszka (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzyciela Instytutu Zootechniki w K.
przeciwko dłużnikowi Andrzejowi G. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w
dniu 26 kwietnia 2007 r., na skutek skargi dłużnika o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 10
października 2006 r.
odrzucił skargę.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z dnia 10 października 2005 r.
oddalił zażalenie dłużnika na postanowienie Sądu Rejonowego dla Krakowa-
Krowodrzy w Krakowie z dnia 3 marca 2005 r., oddalające skargę na postanowienie
komornika o ustaleniu kosztów postępowania egzekucyjnego w kwocie 68 760 zł.
Od postanowienia Sądu Okręgowego dłużnik wniósł skargę o stwierdzenie
jego niezgodności z prawem, opartą na podstawie naruszenia art. 49 zdanie drugie
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr
133, poz. 882 ze zm. - dalej: ,,u.k.s.e.") w brzmieniu obowiązującym do wejścia w
życie ustawy z dnia 24 września 2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych
i egzekucji oraz o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 236,
poz. 2356), przez nieuwzględnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17
maja 2005 r., P 6/04 (Dz.U. Nr 94, poz. 796), stwierdzającego, że art. 49 zdanie
drugie i trzecie w związku z art. 45 ust. 2 u.k.s.e. jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.
Skarżący ,,z ostrożności" oparł skargę także na naruszeniu art. 49 zdanie pierwsze
u.k.s.e. przez zaakceptowanie obciążającej dłużnika opłaty wyższej niż
trzydziestokrotna wysokość prognozowanego przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
przysługuje - przy spełnieniu przesłanek określonych w art. 4241 § 1 k.p.c. - od
prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w
sprawie, a w wyjątkowych wypadkach wskazanych w art. 4241 § 2 k.p.c. także od
takiego orzeczenia wydanego przez sąd pierwszej instancji.
W świetle przytoczonego uregulowania zasadniczego znaczenia nabiera
kwestia, czy zaskarżone postanowienie jest orzeczeniem kończącym postępowanie
w sprawie. W judykaturze i doktrynie przyjmuje się, że postanowieniami kończącymi
postępowanie w sprawie są (...) postanowienia, których uprawomocnienie się trwale
zamyka drogę do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty przez sąd danej instancji (por.
uzasadnienie uchwał składów siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24
listopada 1998 r., III CZP 44/98, OSNC 1999, nr 5, poz. 87, z dnia 31 maja 2000 r.,
III ZP 1/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 1, oraz z dnia 6 października 2000 r., III CZP
31/00, OSNC 2001, nr 2, poz. 22). Przeciwieństwem tych postanowień są
postanowienia niekończące postępowania w sprawie, lecz rozstrzygające w jedynie
zagadnienia incydentalne, uboczne.
Przedstawiona definicja postanowienia kończącego postępowanie w sprawie
sformułowana została na potrzeby postępowania rozpoznawczego, w postępowaniu
egzekucyjnym jednak, ze względu na jego specyfikę i inny cel, jest mało przydatna.
O ile celem postępowania rozpoznawczego jest wydanie orzeczenia, na podstawie
którego następuje rozstrzygnięcie sprawy co do istoty bądź zakończenie
postępowania w sposób formalny (np. odrzucenie pozwu, umorzenie
postępowania), o tyle celem postępowania egzekucyjnego jest zaspokojenie
wierzyciela. Osiągnięcie tego celu znajduje wyraz jedynie w uczynieniu stosownej
wzmianki na tytule wykonawczym (art. 816 k.p.c.). Organ egzekucyjny nie wydaje
więc żadnego orzeczenia, które w świetle definicji przyjętej w postępowaniu
rozpoznawczym mogłoby zostać uznane za ,,kończącego postępowanie w sprawie
egzekucyjnej".
Nie oznacza to, że żadne z postanowień wydanych w postępowaniu
egzekucyjnym nie mogą być objęte skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia. Wyłączenie możliwości dochodzenia naprawienia
szkody wywołanej wydaniem niezgodnego z prawem orzeczenia sądu w
postępowaniu egzekucyjnym tylko z tego względu, że orzeczenie stwierdzające
niezgodność prawomocnego orzeczenia z prawem, mające charakter prejudykatu
dla wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym na podstawie art. 4171 § 2 k.c.,
obejmuje tylko orzeczenia ,,kończące postępowanie w sprawie" (art. 4241 § 1 k.p.c.),
a postanowienia w postępowaniu egzekucyjnym nie mają takiego waloru,
tworzyłoby niemożliwy do zaakceptowania z punktu widzenia uregulowania
przewidzianego w art. 77 ust. 1 Konstytucji stan wyłączenia odpowiedzialności
władzy publicznej za szkody wyrządzone w ramach cywilnego postępowania
wykonawczego.
Istnieje zatem konieczność zdefiniowania pojęcia ,,orzeczenia sądu drugiej
instancji kończące postępowanie w sprawie" na użytek postępowania
egzekucyjnego i objęcia ich skargą przewidzianą w art. 4241 § 1 k.p.c. albo uznania,
że pozostają one poza systemem skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia. Przyjęcie drugiego rozwiązania wymagałoby uznania,
że szkoda judykacyjna podlegałaby naprawieniu na ogólnych zasadach (art. 417
k.c.), co w rezultacie prowadziłoby do niepożądanego i nie mającego oparcia
ustawowego, dualizmu w zakresie rozpoznawania spraw o odszkodowanie za
szkodę wyrządzoną orzeczeniem sądowym.
Podejmując próbę zdefiniowania na potrzeby postępowania egzekucyjnego
terminu ,,orzeczenia sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie",
należy zwrócić uwagę na - akceptowane w doktrynie - stanowisko Sądu
Najwyższego, wyrażone w postanowieniu z dnia 4 stycznia 1973 r., III CRN 344/72
(OSNCP 1973, nr 7-8, poz.144), zgodnie z którym prawomocne postanowienie
sądu co do przybicia, jako kończące zasadniczą część postępowania
egzekucyjnego z nieruchomości, jest orzeczeniem kończącym postępowanie w
sprawie. Do tego poglądu nawiązał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17
stycznia 1997 r., II CKU 54/96 (OSNC 1997, nr 5, poz. 63), uznając, że
postanowienie wydane na podstawie art. 969 § 1 k.p.c. o wygaśnięciu skutków
przybicia i utracie rękojmi jest kończącym etap postępowania egzekucyjnego
dotyczącego egzekucji z nieruchomości dłużnika, co uzasadnia traktowanie go jako
orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Pogląd ten powtórzony został w
uzasadnieniu postanowienia z dnia 12 listopada 1997 r., III CZP 55/97
("Prokuratura i Prawo", dodatek "Orzecznictwo" 1998, nr 2, poz. 35), a także
postanowienia z dnia 5 lipca 2006 r., IV CNP 25/06 (OSNC 2007, nr 3 poz. 48). W
orzeczeniach tych Sąd Najwyższy stwierdził, że na gruncie postępowania
egzekucyjnego zwrot ,,postanowienie kończące postępowanie w sprawie" nie może
być rozumiany jako orzeczenie definitywnie kończące całe postępowanie, ale
należy nim obejmować także orzeczenia sądowe, które kończą samodzielną
(zasadniczą) jego część.
Zapatrywanie to należy zaaprobować, gdyż wprawdzie postanowienia takie
nie odpowiadają dokładnie cechom orzeczeń kończących postępowanie w sprawie
w znaczeniu przyjmowanym na potrzeby postępowania rozpoznawczego, to z
funkcjonalnego punktu widzenia - zważywszy na etapowy charakter postępowania
egzekucyjnego - stanowią ich odpowiedniki. Przykładem takiego postanowienia,
które definitywnie zamyka zasadniczą część w egzekucji z nieruchomości,
pociągając za sobą prekluzję uchybień popełnionych we wcześniejszych etapach
postępowania egzekucyjnego, jest postanowienie w przedmiocie przybicia.
Niejednolita struktura postępowania egzekucyjnego, a także konieczność
stosowania w postępowaniu egzekucyjnym przepisów o procesie, a więc także art.
4241 § 1 k.p.c., tylko odpowiednio (art. 13 § 2 k.p.c.), pozwala na dokonanie na
gruncie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym reinterprtetacji pojęcia
,,orzeczenia kończące postępowanie w sprawie" we wskazanym kierunku.
Przeciwieństwem postanowień kończących zasadniczą, lub samodzielną część
postępowania egzekucyjnego są takie postanowienia, które rozstrzygają jedynie
kwestie incydentalne bądź wpadkowe. W doktrynie i judykaturze zgodnie przyjmuje
się, że charakter taki mają, wydane na podstawie art. 770 k.p.c., postanowienia w
przedmiocie kosztów postępowania egzekucyjnego (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 11 października 2005 r., V CNP 36/05, nie publ.). (...)
Z tych względów uznać należy, że postanowienie sądu drugiej instancji
oddalające zażalenie na postanowienie o oddaleniu skargi na czynność komornika,
polegającą na wydaniu postanowienia o ustaleniu kosztów postępowania
egzekucyjnego, nie kończy zasadniczej (samodzielnej) części tego postępowania.
Nie jest więc postanowieniem spełniającym wymaganie przewidziane w art. 4241 §
1 k.p.c.
Z tych przyczyn skarga podlegała odrzuceniu (art. 4248 § 1 k.p.c.).