Postanowienie Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 14 stycznia 2004 r.
III AO 27/03

W stanie prawnym obowiązującym do 31 grudnia 2002 r. w postępowaniu
kasacyjnym prowadzonym na podstawie art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1994 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie (jednolity tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 31, poz. 359 ze zm.) nie obowiązywał przymus adwokacki (art.
526 § 2 k.p.k.).

Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Henryk Gradzik
(sprawozdawca), Józef Iwulski, Wiesław Kozielewicz, Jerzy Kwaśniewski (współ-
sprawozdawca, uzasadnienie), Andrzej Wasilewski, Stanisław Zabłocki.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Krzysztofa Par-
chimowicza, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 14 stycznia 2004 r.
sprawy dyscyplinarnej Mieczysława N. w zakresie zażalenia obwinionego na posta-
nowienie przewodniczącego Krajowego Sądu Dyscyplinarnego Krajowej Izby Bie-
głych Rewidentów z dnia 12 lutego 2002 r. [...] na skutek zagadnienia prawnego
przekazanego do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego przez
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 18 lipca 2002 r., sygn. akt III DS 7/02

,,Czy w postępowaniu kasacyjnym prowadzonym na podstawie art. 33 ust. 2
ustawy z dnia 13 października 1994 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie
(tekst jednolity: Dz.U. Nr 31, poz. 359 z 2001 r.) obowiązuje przymus adwokacki
(art.526 § 2 kpk) - a jeżeli tak, to:

- czy do wyznaczenia obrońcy z urzędu celem sporządzenia kasacji mają w
tym postępowaniu odpowiednie zastosowanie przepisy art. 78 § 1 kpk w związku z
art. 84 § 3 kpk - a jeżeli tak, to:
- kto wyznacza obrońcę z urzędu celem dokonania czynności określonych w
art. 84 § 3 kpk.?"

p o s t a n o w i ł:

1. p r z e j ą ć do swego rozpoznania zażalenie obwinionego Mieczysława N.
na postanowienie przewodniczącego Krajowego Sądu Dyscyplinarnego Krajowej
Izby Biegłych Rewidentów z dnia 12 lutego 2002r. [...],
2. u c h y l i ć zaskarżone postanowienie.


U z a s a d n i e n i e


W postępowaniu toczącym się na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1994 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie (jednolity tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 31, poz. 359 ze zm.) Krajowy Sąd Dyscyplinarny Krajowej Izby Biegłych
Rewidentów prawomocnym orzeczeniem z dnia 18 października 2001 r. utrzymał w
mocy orzeczenie Krajowego Sądu Dyscyplinarnego pierwszej instancji o ukaraniu
upomnieniem obwinionego Mieczysława N. Z zachowaniem ustawowego terminu
obwiniony wniósł kasację od tego prawomocnego orzeczenia do Sądu Najwyższego
za pośrednictwem Krajowego Sądu Dyscyplinarnego. Przewodniczący Krajowego
Sądu Dyscyplinarnego wezwał wówczas obwinionego do usunięcia w terminie 7 dni
braku formalnego polegającego na niespełnieniu ustawowego wymogu sporządzenia
i podpisania kasacji przez adwokata. W zakreślonym terminie Mieczysław N. złożył
pismo, w którym podniósł, że nie stać go na ustanowienie adwokata, ponieważ
utrzymuje się z emerytury i jest inwalidą. Przewodniczący Krajowego Sądu Dyscypli-
narnego w dniu 12 lutego 2002 r. wydał postanowienie o odmowie przyjęcia kasacji,
ze względu na to, że ,,nie spełnia przepisanych wymogów formalnych dla kasacji". Na
powyższe postanowienie obwiniony wniósł zażalenie, w którym powołał się na to, że
sytuacja materialna nie pozwalała mu na skorzystanie z pomocy adwokata. W dniu
12 kwietnia 2002 r. zażalenie zostało przekazane Sądowi Najwyższemu do rozpo-
znania.

Sąd Najwyższy, jednoosobowo rozpoznający zażalenie w postępowaniu od-
woławczym w postanowieniu z dnia 18 lipca 2002 r. uznał, że wyłoniło się w sprawie
zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy. Wynika ono na tle
braku niezbędnego zharmonizowania przepisów ustawy o biegłych rewidentach i ich
samorządzie - w zakresie w jakim zapewniają one obwinionemu prawo zaskarżenia
kasacją prawomocnego orzeczenia Krajowego Sądu Dyscyplinarnego - z przewi-
dzianym w art. 526 § 2 k.p.k. wymogiem sporządzenia i podpisania kasacji przez
adwokata. W ramach bowiem przepisów dotyczących odpowiedzialności dyscypli-
narnej biegłych rewidentów (z uwzględnieniem ,,Regulaminu postępowania dyscypli-
narnego wobec biegłych rewidentów", stanowiącego załącznik do uchwały Krajowej
Rady Biegłych Rewidentów z dnia 5 lutego 2001 r. nr 316/22/2001) nie ma regulacji,
która mogłaby stanowić podstawę prawną wyznaczenia obwinionemu adwokata z
urzędu w celu sporządzenia i wniesienia kasacji, jeżeli w sposób należyty wykaże, że
nie jest w stanie ponieść takich kosztów bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania
siebie i rodziny. Braku tego nie można wypełnić poprzez zastosowanie odpowiednich
przepisów Kodeksu postępowania karnego (por. art. 33 ust. 3 ustawy o biegłych re-
widentach i ich samorządzie w brzmieniu obowiązującym w dacie rozpoznania za-
żalenia, z jednej strony, oraz art. 78 § 1 k.p.k., z drugiej) ze względu na określony
tryb wnoszenia kasacji za pośrednictwem Krajowego Sądu Dyscyplinarnego z pozo-
stawieniem temu Sądowi (jego Przewodniczącemu) wszystkich czynności w zakresie
tak zwanego postępowania przedkasacyjnego. O ile w zakresie postępowania kar-
nego w sprawach należących do właściwości sądów funkcjonuje, określony usta-
wowo mechanizm zapewniający oskarżonemu wyznaczenie obrońcy z urzędu, to nie
jest on odpowiedni dla trybu wniesienia kasacji od prawomocnego orzeczenia Krajo-
wego Sądu Dyscyplinarnego. W szczególności brak jest podstawy prawnej upoważ-
niającej Krajowy Sąd Dyscyplinarny (Przewodniczącego tego Sądu) do wyznaczenia
obrońcy z urzędu będącego adwokatem lub radcą prawnym i brak jest przepisu
określającego zasady zwrotu kosztów takiej obrony na rzecz adwokata lub radcy
prawnego, który zostałby wyznaczony z urzędu przez Sąd Dyscyplinarny.
Kwestii tej nie regulują przepisy ustawy. Regulamin przewiduje natomiast za-
równo możliwość ustanowienia w postępowaniu dyscyplinarnym obrońcy przez ob-
winionego (§ 39 ust. 1), jak i wyznaczenia przez sąd obrońcy z urzędu (§ 39 ust. 5) -
zawsze jednak obrońcą może być jedynie ,,członek Izby" (§ 39 ust. 1 in fine). Brak
ustawowego upoważnienia, a w konsekwencji brak jakiegokolwiek uregulowania
podstaw i prawnej skuteczności zlecenia adwokatowi dokonania czynności określo-
nych w art. 84 § 3 k.p.k., jak również trybu opłacenia jego czynności - zdają się
przemawiać za niezdolnością rozstrzygania w tej kwestii przez Przewodniczącego
Krajowego Sądu Dyscyplinarnego. Nie sposób także przyjąć, uwzględniając treść art.
530 k.p.k., że czynności wstępnej kontroli formalnych warunków dopuszczalności ka-
sacji, dokonywać ma Prezes Sądu Najwyższego. Właściwość Prezesa tego Sądu do
dokonania takiej kontroli powstaje bowiem tylko w wypadku wniesienia kasacji przez
podmiot kwalifikowany (art. 521 k.p.k.), skoro wnosi on kasację bezpośrednio do
Sądu Najwyższego (art. 525 § 2 k.p.k.) - albo w wypadku, w którym kasacją strony
zaskarżono orzeczenie Sądu Najwyższego, pełniącego rolę sądu odwoławczego.
Przepisy nie przewidują innej możliwości wykonywania przez Prezesa Sądu Najwyż-
szego czynności wstępnej kontroli dopuszczalności kasacji. W tej sytuacji - rozpo-
znający zażalenie - skład Sądu Najwyższego uznał, że opisany stan prawny jest re-
zultatem nie tyle braku dbałości legislatora o zharmonizowanie przepisów ustawy z
przepisami Kodeksu postępowania karnego w zakresie, w jakim przepisy te regulują
postępowanie kasacyjne - ile przeoczenia wymogu przymusu adwokackiego, co do-
prowadziło do powstania luki prawnej, albo wręcz pominięcia go jako nieobowiązują-
cego. Stan ten uzasadnia zatem - mimo braku w ustawie postanowienia wyłączają-
cego działanie art. 526 § 2 k.p.k. - wątpliwość, czy określony w nim wymóg obowią-
zuje stronę wnoszącą kasację na podstawie art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 13 paździer-
nika 1994 r. o biegłych rewidentach (w brzmieniu tego przepisu ustalonym przez art.
1 pkt 38 ustawy z dnia 21 września 2000 r. o zmianie ustawy o biegłych rewidentach
i ich samorządzie, Dz.U. Nr 89 poz. 992). Można bowiem twierdzić, że w art. 33 ust.
2 ustawy wymieniono wszystkie warunki wniesienia kasacji na podstawie tego prze-
pisu. Zrozumiałe byłyby wówczas przyczyny braku regulacji prawnej w zakresie wa-
runków dopuszczalności kasacji, o których mowa w art. 526 § 2 k.p.k., tym bardziej,
że dokonanie czynności kontroli w tym zakresie mogłoby wykraczać poza meryto-
ryczne kompetencje podmiotu, od którego nie wymaga się posiadania kwalifikacji
prawniczych.

Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów na posiedzeniu w dniu 23 paździer-
nika 2003 r., na podstawie art. 59 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r., o Sądzie Naj-
wyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052) uznał, że przekazane powiększonemu składowi
zagadnienie prawne podlega rozpoznaniu przez skład siedmiu sędziów

Pełnomocnik Krajowej Izby Biegłych Rewidentów wniósł o oddalenie zażale-
nia.

Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o podjęcie uchwały stwierdzającej, że:
,,w postępowaniu kasacyjnym prowadzonym na podstawie art. 33 ust. 2 ustawy z
dnia 13 października 1994 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie (tekst jedno-
lity: Dz.U. Nr 31. p. 359 z 2001 r.) nie obowiązuje przymus adwokacki przewidziany
w art. 526 § 2 KP". Ponadto - zdaniem Prokuratora - kasacja wniesiona przez obwi-
nionego powinna być oceniana na podstawie dotychczasowych przepisów, także po
ich zmianie wynikającej z ustawy o Sądzie Najwyższym, ponieważ czynności proce-
sowe dokonane przed zmianą przepisów należy uznać za skuteczne.


Sąd Najwyższy w powiększonym składzie, zważył co następuje:


Dla aktualnej oceny sytuacji procesowej, zaistniałej po przekazaniu zażalenia
na odmowę przyjęcia kasacji, kluczowe znaczenie ma zmiana stanu prawnego w re-
zultacie wejścia w życie ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym
(Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.). W art. 82 tej ustawy wprowadzono istotne zmiany
do art. 33 ustawy o biegłych rewidentach i ich samorządzie w zakresie trybu zaskar-
żenia orzeczenia Krajowego Sądu Dyscyplinarnego drugiej instancji. Po nowelizacji
ustawy środkiem zaskarżenia jest odwołanie do sądu apelacyjnego-sądu pracy i
ubezpieczeń społecznych (art. 33 ust. 2) właściwego ze względu na miejsce za-
mieszkania obwinionego. Do rozpoznania odwołania natomiast stosuje się przepisy
Kodeksu postępowania cywilnego o apelacji (art. 33 ust. 2a). Pod rządem przepisów
prawnych, które obowiązują od dnia 1 stycznia 2003 r. (art. 101 ustawy o Sądzie
Najwyższym) przedstawione przez Sąd Najwyższy w składzie jednoosobowym za-
gadnienie prawne nie mogłyby się wyłonić, gdyż w postępowaniu odwoławczym, do
którego stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o apelacji nie przewi-
duje się obowiązku sporządzenia odwołania (apelacji) przez pełnomocnika będącego
adwokatem lub radcą prawnym.

Wobec tego, że dokonana nowelizacja usuwa praktyczne znaczenie wątpliwo-
ści wynikłych pod rządem przepisów poprzednio obowiązujących, a potrzeba wyja-
śnienia przedstawionego problemu - w tej sytuacji - jest ograniczona tylko do zakresu
jednostkowej sprawy, Sąd Najwyższy uznał, że celowe jest przejęcie sprawy do
swego rozpoznania (art. 441 § 5 k.p.k.) i w związku z tym rozważenie przedmiotowej
kwestii w ramach rozpatrzenia zażalenia obwinionego na odmowę przyjęcia kasacji.

Zaskarżone postanowienie Krajowego Sądu Dyscyplinarnego opiera się na
zastosowaniu przepisów Kodeksu postępowania karnego o kasacji, w tym jego art.
526 § 2, określającego tak zwany przymus adwokacki w odniesieniu do sporządzenia
i podpisania kasacji. To w art. 33 ust. 2 i 3 ustawy o biegłych rewidentach i ich samo-
rządzie, w jego brzmieniu sprzed omawianej wyżej nowelizacji, zawarta była podsta-
wa, po pierwsze, do zaskarżenia prawomocnego orzeczenia Krajowego Sądu Dyscy-
plinarnego kasacją do Sądu Najwyższego i po drugie, do odpowiedniego stosowania
w sprawach nieuregulowanych w ustawie przepisów Kodeksu postępowania karne-
go. Jeżeli przedmiotem zaskarżonego postanowienia jest kasacja obwinionego, a
ściślej zbadanie zachowania wymaganych warunków formalnych wniesienia kasacji
według przepisów wówczas obowiązujących, to nie sposób dokonać oceny tego po-
stanowienia bez zastosowania tych samych przepisów. Chodzi tu wszak o zmianę
radykalną, obejmującą wniesienie kasacji do Sądu Najwyższego jako nadzwyczajne-
go środka zaskarżenia prawomocnego orzeczenia Krajowego Sądu Dyscyplinarnego
drugiej instancji i wprowadzenie - na zasadzie odpowiadającej kontroli instancyjnej -
odwołania do sądu apelacyjnego z zastosowaniem przepisów Kodeksu postępowa-
nia cywilnego o apelacji. O tym, czy kasacja obwinionego spełnia wymagania co do
jej podstaw, terminu, sposobu sporządzenia i wniesienia można rozstrzygać wyłącz-
nie na podstawie przepisów, które te wszystkie rzeczy określały zobowiązująco
wszystkich adresatów norm prawnych, w tym strony postępowania dyscyplinarnego i
organy właściwe do kontroli zachowania warunków zaskarżenia prawomocnego
orzeczenia dyscyplinarnego. Z kolei żadnych z tych czynności procesowych, to jest
czynności strony i czynności Przewodniczącego Krajowego Sądu Dyscyplinarnego z
dnia 12 lutego 2002 r., nie można oceniać według warunków, które - obowiązując od
dnia 1 stycznia 2003 r. - dotyczą innego rodzajowo środka zaskarżenia, ukształtowa-
nego według zupełnie innych zasad.

Rozważając konsekwencje omawianej zmiany stanu prawnego w odniesieniu
do zaskarżonego postanowienia należało mieć na uwadze ogólne zasady w zakresie
skutków ustanowienia innych uregulowań postępowania, wyprowadzone między in-
nymi na tle przepisów wprowadzających Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z
1997 r. Nr 82, poz. 556 ze zm.). W szczególności w związku z art. 9 przepisów
wprowadzających Kodeks postępowania karnego przyjmuje się, że jeżeli nic innego
nie wynika ze specjalnej regulacji z zakresu tak zwanych przepisów przejściowych, to
oceny dotyczącej prawnoprocesowej skuteczności środka odwoławczego co do jego
dopuszczalności oraz spełnienia wymagań formalnych należy dokonywać przez pry-
zmat przepisów obowiązujących w chwili jego wniesienia.

Ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym poprzez zmianę art.
33 ust. 2 i ust. 3 ustawy o biegłych rewidentach i ich samorządzie - jak to wyżej
przedstawiono - zniosła kasację i właściwość Sądu Najwyższego w sprawach dyscy-
plinarnych biegłych rewidentów. W związku z tą zmianą pozostaje zawarty w art. 97
ustawy o Sądzie Najwyższym jej przepis przechodni stanowiący, że jeżeli w postę-
powaniach dyscyplinarnych (o których mowa między innymi w ustawie o rewidentach
i ich samorządzie) rozpoczęto rozprawę przed dniem wejścia w życie ustawy o Są-
dzie Najwyższym, to postępowania toczą się według przepisów dotychczasowych. W
razie zawieszenia postępowania, konieczności odroczenia rozprawy lub ponownego
rozpoznania sprawy, postępowania toczą się według przepisów obowiązujących po
wejściu w życie ustawy o Sądzie Najwyższym.

We wskazanym wyżej przepisie przechodnim ustawy o Sądzie Najwyższym
może budzić zastrzeżenie określenie jego zakresu w odniesieniu do postępowań
dyscyplinarnych, skoro postępowanie przed Sądem Najwyższym na skutek kasacji
od prawomocnego orzeczenia Krajowego Sądu Dyscyplinarnego tylko z dużą ostroż-
nością mogłoby być zaliczone do kategorii postępowań dyscyplinarnych. Pomimo
zastrzeżeń do redakcji przepisu przechodniego należy przyjąć, że zakresem jego re-
gulacji objęte zostało także postępowanie w sprawie dyscyplinarnej wynikające z ka-
sacji do Sądu Najwyższego. Wszak zakres tego przepisu przechodniego pozostaje w
związku z wprowadzoną zmianą postępowania, odnoszącą się do kasacji i czynności
procesowych (właściwości) Sądu Najwyższego. W każdym razie, także ze względu
na zasadę ciągłości dotychczasowego postępowania wynikającą z art. 97 ustawy o
Sądzie Najwyższym należało przyjąć, że Sąd Najwyższy jest właściwy do rozpozna-
nia zażalenia na postanowienie Przewodniczącego Krajowego Sądu Dyscyplinarne-
go z dnia 12 lutego 2002 r. i że ocena prawna tego postanowienia musi opierać się o
przepisy wówczas obowiązujące, to jest obowiązujące w dniu złożenia kasacji i w
dniu wydania zaskarżonego postanowienia.

Stosownie do art. 33 ust. 3 ustawy o biegłych rewidentach i ich samorządzie
przepisy Kodeksu postępowania karnego do postępowania dyscyplinarnego stosuje
się w sprawach nieuregulowanych w ustawie na zasadzie odpowiedniości.
Jak wiadomo nie jest to reguła w pełni inkorporacyjna w odniesieniu do
wszystkich odesłanych przepisów, wszak mogą wśród nich być przepisy nieodpo-
wiednie do przepisów odsyłających. Sytuacja taka zachodzi w zakresie art. 526 § 2
k.p.k., który w ustanowionym w nim przymusie adwokackim (radcowskim) nie pasuje
(nie jest odpowiedni) do zespołu przepisów ustawy o biegłych rewidentach i ich sa-
morządzie dotyczących kasacji jako środka weryfikacji przez Sąd Najwyższy sprawy
dyscyplinarnej - ściślej prawomocnego orzeczenia Krajowego Sądu Dyscyplinarnego
drugiej instancji.

Tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu swego postanowienia z dnia 18 lipca
2002 r., jak i Prokurator w uzasadnieniu przedstawionego stanowiska zasadnie ak-
centowali specyfikę postępowania dyscyplinarnego prowadzonego wobec biegłych
rewidentów, w którym czynnik zawodowych kwalifikacji jest wyraźnie istotny. Wyraża
się to między innymi w tym, że Krajowy Sąd Dyscyplinarny wybierany jest spośród
członków samorządu zawodowego (art. 24 ust. 1 pkt 4 ustawy); bez wymagań kwali-
fikacji prawniczych; także obrońcą może być tylko członek korporacji. Z uwzględnie-
niem specyfiki przedmiotowych i podmiotowych aspektów postępowania dyscyplinar-
nego szerzej - w porównaniu z kasacją kodeksową (por. art. 523 k.p.k.) - ukształto-
wany został zakres kasacji. Art. 33 ust. 2 ustawy o biegłych rewidentach i ich samo-
rządzie nie przewiduje ograniczeń przedmiotowych, szerzej określa podstawy kasacji
bez potrzeby wykazywania wpływu rażącego naruszenia prawa na treść orzeczenia i
stwarza możliwość zaskarżenia rażącej niewspółmierności kary dyscyplinarnej. Tak
ukształtowana kasacja jest bliższa apelacyjnemu modelowi środka odwoławczego.
Kwalifikacje biegłych rewidentów (art. 5 ust. 1 ustawy) umożliwiają sporządzenie
przez obwinionego poprawnej formalnie i merytorycznie kasacji.

Również istotną podstawę rozwiązania rozważanego zagadnienia prawnego
stanowi to, że w regulacjach prawnych postępowania dyscyplinarnego nie została
określona możliwość wyznaczenia obwinionemu adwokata z urzędu w celu sporzą-
dzenia i wniesienia kasacji w sytuacji, gdy obwiniony nie jest w stanie ponieść kosz-
tów adwokackich bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Zgo-
dzić się przy tym należy ze stanowiskiem przedstawionym w postanowieniu z dnia 18
lipca 2002 r., że - ze względu na tryb wnoszenia kasacji za pośrednictwem Krajowe-
go Sądu Dyscyplinarnego i rolą tego Sądu w postępowaniu przedkasacyjnym - nie
mogłyby być odpowiednio skutecznie wykorzystane zasady ustanowienia obrońców z
urzędu, określone w procedurze postępowania karnego przed sądami powszech-
nymi.

W konsekwencji przeprowadzonych rozważań Sąd Najwyższy uznał, że pod
rządem art. 33 ustawy o biegłych rewidentach i ich samorządzie w jego brzmieniu
przed nowelizacją wynikającą z art. 82 ustawy o Sądzie Najwyższym, w postępowa-
niu kasacyjnym, o którym mowa w tym przepisie, nie obowiązuje przymus adwokacki
określony w art. 526 § 2 k.p.k.

Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy postanowił stosownie do art. 441 § 5
k.p.k. i art. 437 k.p.k.
========================================