Postanowienie składu siedmiu sędziów z dnia 22 września 2004 r., III CZP
25/04

Wystąpienie Rzecznika Ubezpieczonych na podstawie art. 28 ustawy z
dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz o
Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz.U. Nr 124, poz. 1153 ze zm.) o podjęcie
uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących
wątpliwości w praktyce zakładów ubezpieczeń, uzasadnia jej podjęcie przez
Sąd Najwyższy na podstawie art. 60 § 1 i 2 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o
Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2025 ze zm.), jeśli w wystąpieniu tym
przedstawione zostało zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia.

Prezes SN Tadeusz Ereciński (przewodniczący)
Sędzia SN Filomena Barczewska
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Lech Walentynowicz
Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w
dniu 22 września 2004 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra
Wiśniewskiego, wniosku Rzecznika Ubezpieczonych z dnia 16 kwietnia 2004 r. o
podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących
wątpliwości
odmówił podjęcia uchwały.

Uzasadnienie

Rzecznik Ubezpieczonych na podstawie art. 28 ustawy z dnia 22 maja 2003 r.
o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych
(Dz.U. Nr 124, poz. 1153 ze zm. - dalej ,,ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym"),
wystąpił do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały ,,mającej na celu wyjaśnienie
przepisu prawnego art. 38 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach
obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze
Ubezpieczeń Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124, poz. 1152 - dalej: ,,ustawa o
ubezpieczeniach obowiązkowych") budzącego wątpliwości w zakresie wyłączenia
odpowiedzialności ubezpieczyciela za szkody wyrządzone w pojeździe przez
jednego kredytobiorcę (posiadacza pojazdu) innemu uczestnikowi ruchu
(posiadaczowi pojazdu) w sytuacji, w której właścicielem obu pojazdów w wyniku
przewłaszczenia (będącego formą zabezpieczenia kredytu lub leasingu) jest ten
sam bank lub leasingodawca?".
Wobec tego, że wystąpienie Rzecznika Ubezpieczonych uzasadnione zostało
wyłącznie rozbieżnością w praktyce zakładów ubezpieczeń, powstałą wskutek
różnej interpretacji art. 38 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych,
należało rozstrzygnąć wstępne zagadnienie, czy w świetle uregulowań przyjętych w
art. 60 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. nr 240, poz.
2052 ze zm. - dalej: ,,ustawa o SN") oraz w art. 28 ustawy o nadzorze
ubezpieczeniowym istnieją podstawy do podjęcia uchwały. Ewentualna pozytywna
odpowiedź na tak postawione pytanie uzasadniała konieczność rozstrzygnięcia
dalszej kwestii, czy sposób sformułowania wniosku Rzecznika Ubezpieczonych
umożliwia Sądowi Najwyższemu podjęcie uchwały.
Rzecznik Ubezpieczonych, wypowiadając się na posiedzeniu Sądu
Najwyższego, którego przedmiot ograniczony został do wspomnianego zagadnienia
wstępnego, uznał, pomimo dostrzeżonych wątpliwości, że istnieją podstawy do
podjęcia uchwały, natomiast Prokurator Prokuratury Krajowej wnosił, aby Sąd
Najwyższy odmówił jej podjęcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozstrzygając zagadnienie wstępne, którego istota tkwi w ocenie relacji
zachodzących między art. 60 § 1 ustawy o SN i art. 28 ustawy o nadzorze
ubezpieczeniowym, przypomnieć należy, że zgodnie z art. 60 § 1 ustawy o SN, w
wypadku, gdy w orzecznictwie sądów powszechnych, sądów wojskowych lub Sądu
Najwyższego ujawnią się rozbieżności w wykładni prawa, Pierwszy Prezes Sądu
Najwyższego może przedstawić wniosek o ich rozstrzygnięcie Sądowi
Najwyższemu w składzie siedmiu sędziów lub innym odpowiednim składzie.
Według art. 60 § 2 ustawy o SN, z wnioskiem, o którym mowa w art. 60 § 1, mogą
wystąpić również Rzecznik Praw Obywatelskich, Prokurator Generalny oraz, w
zakresie swojej właściwości, Rzecznik Ubezpieczonych. Stosownie natomiast do
treści art. 28 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym, Rzecznik Ubezpieczonych
może występować do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu
,,wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości lub których stosowanie
wywołało rozbieżności w orzecznictwie".
W sytuacji, w której Rzecznik Ubezpieczonych w swym wniosku nie wskazał,
aby na tle przepisu art. 38 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych w
orzecznictwie sądowym ujawniły się rozbieżności w wykładni prawa, lecz jedynie
powołał się na rozbieżności w rozumieniu i stosowaniu tego przepisu przez zakłady
ubezpieczeń, powstała - w związku z dotychczasowym orzecznictwem Sądu
Najwyższego dotyczącym uchwał abstrakcyjnych oraz treścią art. 60 § 1 ustawy o
SN - kwestia, czy Sąd Najwyższy władny był podjąć uchwałę, czy też na podstawie
art. 61 § 1 powinien odmówić jej podjęcia.
Warto zaznaczyć, że art. 60 ustawy o SN, w zakresie w jakim określa
przesłanki przedmiotowe dopuszczalności podejmowania przez Sąd Najwyższy
uchwał, różni się nie tylko od art. 28 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym, ale
także od znowelizowanego art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o
Rzeczniku Praw Obywatelskich (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r., Nr 14, poz. 147 - dalej:
,,ustawa o RPO"). Według tego przepisu, Rzecznik Praw Obywatelskich może
występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na
celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których
stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie. Podobny zatem problem, jak w
niniejszej sprawie, powstać mógłby także na tle wniosków o podjęcie uchwał przez
Sąd Najwyższy, pochodzących od Rzecznika Praw Obywatelskich.
Przed przystąpieniem do zasadniczej kwestii wzajemnych relacji art. 60 § 1 i 2
ustawy o SN oraz art. 28 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym i powstających na
tym tle wątpliwości co do dopuszczalności podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały
w niniejszej sprawie przypomnieć należy, że Sąd Najwyższy wielokrotnie i w sposób
jednolity przyjmował w związku z art. 13 pkt 3 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o
Sądzie Najwyższym i art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy o RPO (w poprzednim brzmieniu),
że zachodząca między tymi przepisami rozbieżność, polegająca na tym, iż w
drugim z tych przepisów brakowało wzmianki o tym, że chodziło o wyjaśnienie
przepisów budzących wątpliwości ,,w praktyce", nie daje podstaw do twierdzenia, iż
Rzecznik Praw Obywatelskich może występować do Sądu Najwyższego z
wnioskami o podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów
prawnych budzących wątpliwości bez wykazania, że chodzi tu o wątpliwości ,,w
praktyce". Sąd Najwyższy uznawał, że Rzecznik Praw Obywatelskich mógł
występować o podejmowanie uchwał abstrakcyjnych jedynie w takim zakresie, w
jakim przewidywały to art. 13 pkt 3 i art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 20 września 1984 r.
o Sądzie Najwyższym, a więc celem wyjaśnienia przepisów prawnych budzących
wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało wątpliwości w
orzecznictwie, przy czym określenie ,,w praktyce" Sąd Najwyższy odnosił do
praktyki sądowej. Stanowisko takie Sąd Najwyższy zajmował kolejno w
postanowieniach składu siedmiu sędziów z dnia 27 września 1995 r., III CZP 83/95
(OSNC 1996, nr 1, poz. 1) z dnia 18 grudnia 1995 r., III CZP 91/95 (OSNC 1996, nr
2, poz. 18), z dnia 30 stycznia 1996 r., III CZP 172/95 (OSNC 1996, nr 7-8, poz.
92), w uchwale z dnia 10 stycznia 1997 r., III CZP 116/96 (OSNC 1997, nr 2, poz.
13), z dnia 17 grudnia 1997 r., III CZP 47/97 (OSNC 1998, nr 5, poz. 73) oraz z dnia
21 listopada 1997 r., III CZP 54/97 (OSNC 1998, nr 3, poz. 34).
Jednolite stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w powołanych
orzeczeniach niewątpliwie stanowiło przyczynę dokonanej przez ustawodawcę
zmiany art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy o RPO przez dodanie słów ,,w praktyce" po słowie
,,wątpliwości" (zob. art. 1 ustawy z dnia 12 maja 2000 r. o zmianie ustawy o
Rzeczniku Praw Obywatelskich, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz o
zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 48, poz. 552). Zmiana tego przepisu
miała na celu nie tylko doprowadzenie do zgodności treści art. 16 ust. 2 pkt 4
ustawy o RPO z art. 13 pkt 3 i art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o
Sądzie Najwyższym, ale także podyktowana była koniecznością stworzenia
jednoznacznej podstawy do odmowy podjęcia uchwały w razie, gdy przedstawione
wątpliwości miały tylko charakter teoretyczny.
Obowiązujący art. 60 § 1 ustawy o SN wprowadził w stosunku do art. 13 pkt 3
ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym istotne zmiany w zakresie
przedmiotowych przesłanek dopuszczalności podejmowania uchwał
abstrakcyjnych. Porównanie treści obu przepisów pozwala na sformułowanie
wniosku, że współcześnie możliwość przedstawiania Sądowi Najwyższemu
abstrakcyjnych zagadnień prawnych została w znacznym stopniu ograniczona pod
względem przedmiotowym. O ile poprzednio zagadnienie takie mogło powstać nie
tylko w razie rozbieżności w orzecznictwie, ale także w razie wątpliwości w
praktyce, o tyle obecnie zagadnienie prawne może powstać wyłącznie w wypadku
rozbieżności w orzecznictwie. Ponadto, poprzednio przesłanka zagadnienia
prawnego była określana jako potrzeba wyjaśnienia przepisów prawnych, których
stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie, podczas gdy obecnie ma
chodzić o rozbieżność w orzecznictwie wymagającą wykładni prawa. W poprzednim
stanie prawnym nacisk położony był na stosowanie przepisów, a nie na wykładnię
prawa, obecnie zaś rozbieżność w orzecznictwie ma wprost dotyczyć wykładni
prawa. Można zatem wyprowadzić wniosek, że przesłanką przedstawienia
zagadnienia prawnego w obecnym stanie prawnym nie jest sama rozbieżność w
orzecznictwie, a zwłaszcza rozbieżność wynikająca z odmiennego stosowania
prawa, lecz rozbieżność wynikająca z odmiennej wykładni prawa. Jeżeli zatem w
orzecznictwie sądów ujawni się rozbieżność w zastosowaniu przepisu
interpretowanego w taki sam sposób, to nie występuje przesłanka przedstawienia
abstrakcyjnego zagadnienia prawnego. Mamy więc do czynienia z wyraźnym
ograniczeniem przez ustawodawcę pod względem przedmiotowym dopuszczalności
rozstrzygania przez Sąd Najwyższy abstrakcyjnych zagadnień prawnych.
Pod rządami obowiązującej ustawy o SN problem dopuszczalności od strony
przedmiotowej podjęcia uchwały abstrakcyjnej podjęty został m.in. w postanowieniu
Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2003 r. , WZP 1/03 (OSNKW 2003, nr 7-8,
poz. 62), w uzasadnieniu którego - odmawiając podjęcia uchwały w sprawie z
wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich - stwierdzono, że nie istnieje powołana
przez Rzecznika rozbieżność orzecznictwa w wykładni określonego przepisu prawa,
a ponadto podniesiono, że nie zachodzi także konieczność wyjaśniania przepisów
prawa. To zastrzeżenie mogłoby sugerować, że Sąd Najwyższy przyjął, iż
wystąpienie przez Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o podjęcie uchwały
dopuszczalne jest nie tylko w razie rozbieżności w orzecznictwie sądowym, jak to
wynika z art. 60 § 1 i 2 ustawy o SN, ale także w wypadku konieczności wyjaśnienia
przepisów prawa, o czym stanowi art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy o RPO w aktualnie
obowiązującym brzmieniu. Problem ten nie został jednak bliżej podjęty w
postanowieniu, a więc trudno postrzegać go jako wyraz jednoznacznego
stanowiska Sądu Najwyższego w tej kwestii.
Uregulowanie przyjęte w art. 60 § 1 i 2 ustawy o SN tylko pozornie sprzeczne
jest z art. 28 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym. Odrzucić należy
przypuszczenie, że ustawodawca dopuścił istnienie sprzeczności między normami
prawnymi wymagającymi współstosowania. Przyjąć należy, że w art. 60 § 1 ustawy
o SN określony został przedmiot wniosku, z którym występuje Pierwszy Prezes
Sądu Najwyższego. Nie może budzić wątpliwości, że wniosek ten oparty może być
wyłącznie na stwierdzonej rozbieżności w orzecznictwie sądów, wynikającej z
odmiennej wykładni prawa. Zgodnie z art. 60 § 2 ustawy o SN, z wnioskiem,
którego przedmiot określony został w § 1 tego artykułu, mogą wystąpić również
Rzecznik Praw Obywatelskich, Prokurator Generalny oraz, w zakresie swojej
właściwości, Rzecznik Ubezpieczonych. Takie uregulowanie nie pozbawia
Rzecznika Ubezpieczonych uprawnienia do wystąpienia z wnioskiem o podjęcie
uchwały, którego przedmiot określony został w ustawie o nadzorze
ubezpieczeniowym.
Ustawodawca, uznając zapewne, że przedmiot wniosku, o którym mowa w
zmienionym art. 60 § 1 ustawy o SN, może okazać się, w zakresie właściwości
Rzecznika Ubezpieczonych, niewystarczający, określił go dodatkowo w art. 28
ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym. Oznacza to, że pierwszy z wymienionych
przepisów - w odniesieniu do Rzecznika Ubezpieczonych - nie określa w sposób
wyczerpujący przedmiotowych przesłanek podejmowania uchwał abstrakcyjnych.
Drugi z tych przepisów musi zatem być odczytywany jako norma, która je rozszerza
wtedy, gdy z wnioskiem o podjęcie uchwały abstrakcyjnej występuje Rzecznik
Ubezpieczonych.
Kwestię określenia wzajemnego stosunku między art. 60 § 1 i 2 ustawy o SN a
art. 28 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym należy ocenić także przy
uwzględnieniu reguły lex specialis derogat legi generali. Kwestia tę należy
rozstrzygnąć przez uznanie, że art. 60 § 1 i 2 stanowi regulację o charakterze
ogólnym w stosunku do art. 28 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym jako
przepisie o charakterze szczególnym. Przemawia za tym odmienność brzmienia
obu regulacji, w kontekście której można twierdzić, że ustawa o SN normuje w
ogólności funkcje Sądu Najwyższego i formy ich realizacji, natomiast ustawa o
nadzorze ubezpieczeniowym zawiera unormowanie szczególne w związku z
unormowaniem funkcji Rzecznika Ubezpieczonych i form ich realizacji. Za takim
podejściem dodatkowo przemawia argument nawiązujący do okoliczności, że art.
28 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym jest normą późniejszą w stosunku do art.
60 § 1 i 2. Późniejsze wprowadzenie art. 28, odmiennie regulującego zakres
przedmiotowy, w jakim Rzecznik Ubezpieczonych może wnioskować o podjęcie
uchwał abstrakcyjnych, niż to wynikałoby z normy wcześniejszej, jaką jest art. 60 §
1 i 2, należy zatem odczytywać jako wyraz jednoznacznej woli ustawodawcy
rozszerzenia granic, w jakich Sąd Najwyższy ma podejmować uchwały
abstrakcyjne, gdy z wnioskiem występuje Rzecznik Ubezpieczonych. Prowadzi to
do stwierdzenia, że okoliczność, iż wniosek Rzecznika Ubezpieczonych złożony w
niniejszej sprawie nie dotyczy - wbrew treści art. 60 § 1 i 2 ustawy o SN -
rozstrzygnięcia rozbieżności w orzecznictwie sądowym w zakresie wykładni art. 38
ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, nie stanowi sama przez się
przeszkody dla podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy.
Zaprezentowane stanowisko jest uzasadnione nie tylko w świetle dyrektyw
wykładni systemowej i teleologicznej, ale także przy uwzględnieniu dyrektyw
wykładni funkcjonalnej. W przypadku tego rodzaju wykładni, ustalając znaczenie
przepisu, bierze się pod uwagę różnorodne skutki jego zastosowania. Powstaje
zatem pytanie, czy rozumienie art. 28 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym w
sposób zmierzający do zanegowania uprawnienia Rzecznika Ubezpieczonych do
przedstawienia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego mającego na celu
wyjaśnienie przepisów prawnych, prowadzi do skutków pożądanych z punktu
widzenia konstytucyjnych funkcji Sądu Najwyższego w wymiarze sprawiedliwości i
jego kompetencji w zakresie rozstrzygania zagadnień prawnych. Odpowiedź na tak
postawione pytanie może być tylko negatywna.
Zgodnie z art. 175 ust. 1 oraz art. 183 ust. 1 i 2 Konstytucji, Sąd Najwyższy
sprawuje wymiar sprawiedliwości oraz nadzór nad działalnością sądów
powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania (nadzór judykacyjny), a także
wykonuje inne czynności określone w Konstytucji i ustawach. Formy sprawowania
tych funkcji i czynności określa przede wszystkim ustawa o SN. Przepis art. 1 pkt. 1
tej ustawy stanowi, że Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej,
powołanym do sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez zapewnienie w ramach
nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i
wojskowych przez rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych,
podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne oraz rozstrzyganie
innych spraw określonych w ustawach.
Podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne uznać należy za
jedno z istotnych zadań Sądu Najwyższego, którego realizacja pozwala temu
Sądowi na wypełnianie jego funkcji w zakresie sprawowania wymiaru
sprawiedliwości. Skłania to do ogólnego wniosku o konieczności wykładania
regulacji ustanawiających kompetencję Sądu Najwyższego w zakresie
rozstrzygania zagadnień prawnych w powiązaniu z kompetencjami podmiotów
uprawnionych do przedstawiania zagadnień prawnych. Przyjmując, że nie tylko
ustawa o SN decyduje o tym, w jakich wypadkach (po spełnieniu przesłanek
przedmiotowych) podjęta zostaje uchwała abstrakcyjna, art. 28 ustawy o nadzorze
ubezpieczeniowym postrzegać należy jako przepis, który samodzielnie i odrębnie
od art. 60 § 1 ustawy o SN rozstrzyga o przedmiotowej stronie dopuszczalności
podejmowania uchwał abstrakcyjnych przez Sąd Najwyższy z wniosku Rzecznika
Ubezpieczonych. Ustawodawca, uchwalając art. 28 ustawy o nadzorze
ubezpieczeniowym, uznał, że uchwały abstrakcyjne powinny być podejmowane
przez Sąd Najwyższy także wtedy, gdy chodzi o wyjaśnienie wątpliwości
dotyczących określonego przepisu prawa celem zapobiegnięcia jego naruszenia i
antycypowania przyszłego stosowania tego przepisu, a nie jedynie wtedy, gdy
stosowanie przepisu w praktyce sądowej spowodowało powstanie wątpliwości.
Okoliczność, że obecnie zakres przedmiotowej dopuszczalności
podejmowania uchwał abstrakcyjnych został, jak była o tym mowa, w sposób
zamierzony przez ustawodawcę zwężony w stosunku do zakresu wynikającego
wcześniej z art. 13 pkt 3 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym,
nie stanowi argumentu na rzecz stanowiska przeciwnego. Prowadziłoby to do
ograniczania zakresu, w jakim Sąd Najwyższy - w ramach konstytucyjnej funkcji
nadzoru judykacyjnego - kształtować powinien kierunek orzecznictwa sądów. Mimo
że Sąd Najwyższy rozstrzyga zagadnienia prawne w ramach sprawowanego
wymiaru sprawiedliwości, to - w świetle art. 28 ustawy o nadzorze
ubezpieczeniowym oraz art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy o RPO - nie oznacza, iż
wątpliwości dotyczące określonego przepisu prawa muszą ograniczać się wyłącznie
do praktyki sądowej. Powołany art. 28 dotyczy wątpliwości wynikających z działań
lub praktyki podmiotów prywatnych, uczestniczących w obrocie prawnym, lub
organów państwowych nie podlegających nadzorowi judykacyjnemu Sądu
Najwyższego.
Z brzmienia art. 28 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym nie wynika, aby
potrzeba wyjaśniania przepisów prawnych budzących wątpliwości miała swe źródło
w praktyce sądowej, gdyż przepis ten stanowi jedynie o wątpliwościach. Przyjąć
jednak należy, że Rzecznik Ubezpieczonych, wnosząc na podstawie art. 28 ustawy
o nadzorze ubezpieczeniowym o wyjaśnienie przepisów prawnych budzących
wątpliwości, powinien wykazać, że powstały one w praktyce organów, których
działalność pozostaje w związku z jego ustawową właściwością.
Rozważania powyższe prowadzą do wniosku, że w świetle uregulowań
przyjętych w art. 60 ustawy o SN oraz w art. 28 ustawy o nadzorze
ubezpieczeniowym istnieją podstawy do podjęcia uchwały.
Pozytywna odpowiedź na postawione pytanie co do istnienia podstaw do
podjęcie uchwały nie przesądza o zasygnalizowanej na wstępie drugiej kwestii,
której istota sprowadza się do pytania, czy sposób sformułowania wniosku
Rzecznika Ubezpieczonych umożliwia Sądowi Najwyższemu jej podjęcie.
Konstrukcja wniosku Rzecznika Ubezpieczonych budzi zastrzeżenia z punktu
widzenia wymogów stawianych przedstawianym Sądowi Najwyższemu
zagadnieniom prawnym. Okoliczność, że wystąpienie Rzecznika Ubezpieczonych
dotyczy podjęcia uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych
budzących wątpliwości nie zwalnia go od ścisłego sformułowania zagadnienia
prawnego, które miałoby stanowić przedmiot rozstrzygnięcia. Sąd Najwyższy
niezależnie od tego, czy przedmiot wniosku o podjęcie uchwały abstrakcyjnej oparty
jest na art. 60 § 1 ustawy o SN, czy na art. 28 ustawy o Rzeczniku Ubezpieczonych
podejmuje uchwały rozstrzygające zagadnienia prawne (art. 1 pkt 1b ustawy o SN).
W związku z tym podnieść należy, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w
związku z wydawanymi na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. uchwałami
rozstrzygającymi zagadnienia prawne w konkretnych sprawach, utrwaliło się
zapatrywanie, zgodnie z którym dopuszczalne jest przedstawianie zagadnień
prawnych wyłącznie ,,do rozstrzygnięcia", a nie ,,do uzupełnienia" (por. m.in.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2000 r., III CZP 2/00, OSNC
2000, nr 11, poz. 200 i z dnia 19 września 2000 r., III CZP 28/00, nie publ.).
Uzasadnienie tego stanowiska nawiązuje do logicznej konstrukcji pytań do
rozstrzygnięcia albo do uzupełnienia (dopełnienia). Pytanie do rozstrzygnięcia
wyznacza dwie możliwe odpowiedzi, z których jedna jest równoważna ze zdaniem
będącym częścią tego pytania, a druga stanowi zaprzeczenie tamtego zdania. Z
kolei pytanie do dopełnienia wyznacza tylko schemat odpowiedzi, zwany osnową
pytania (datum questionis). Jest to tzw. pytanie rozwijające, o nieokreślonych z góry
możliwościach odpowiedzi. Pytania rozstrzygnięcia zawsze rozpoczynają się od
partykuły pytajnej ,,czy", natomiast pytania dopełnienia od przysłówków i zaimków
pytajnych typu ,,jaki", ,,kiedy", ,,co", ,,ile" itp. Pytaniu przedstawionemu do
rozstrzygnięcia towarzyszy więc alternatywa odpowiedzi, a rzeczą adresata pytania
pozostaje dokonanie wyboru odpowiedzi. Pytanie do uzupełnienia pozostawia
natomiast odpowiadającemu całkowitą swobodę, pozwalając także na dalekie
wykroczenie poza zakres czynionych przez pytającego założeń. Przepis art. 390 § 1
k.p.c. przewiduje i dopuszcza stawianie wyłącznie zagadnień (pytań prawnych) ,,do
rozstrzygnięcia". Na takie rozumienie tego przepisu wskazuje jego treść
normatywna (,,może przedstawić do rozstrzygnięcia"), a także istota przyjętej w nim
instytucji procesowej. Powstaje oczywiście kwestia, czy i na ile powyższy tok
rozumowania mógłby zostać odniesiony także do abstrakcyjnych zagadnień
prawnych, o których mowa w art. 60 § 1 i 2 ustawy o SN.
W literaturze wyrażono pogląd, że argumentacja, którą posługuje się Sąd
Najwyższy w odniesieniu do art. 390 § 1 k.p.c., a więc do zagadnień prawnych
przedstawianych w konkretnej sprawie, w ramach których rozstrzygnięcie wydane
przez Sąd Najwyższy wiąże sąd, który to zagadnienie przedstawił, nie do końca jest
aktualna na tle abstrakcyjnych zagadnień prawnych. Jednak o ile prawdą jest, że
tzw. abstrakcyjna uchwała nie ma mocy wiążącej dla sądów powszechnych
orzekających w konkretnych sprawach, o tyle sam ten fakt nie daje podstawy do
uznania, że powyższe orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące sposobu
formułowania zagadnienia prawnego nie jest aktualne w przypadku abstrakcyjnych
zagadnień prawnych. Artykuł 1 pkt 1b ustawy o SN ma na względzie zarówno
uchwały konkretne, jak i uchwały abstrakcyjne i nie wprowadza żadnego
zróżnicowania, przyjmując, że w obu wypadkach następuje ,,rozstrzygnięcie
zagadnienia prawnego".
Z art. 59 ustawy o SN wynika, że w razie, gdy Sąd Najwyższy, rozpoznając
kasację lub inny środek odwoławczy, poweźmie poważne wątpliwości co do
wykładni prawa, może odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić zagadnienie
prawne ,,do rozstrzygnięcia" składowi siedmiu sędziów tego Sądu. Z kolei art. 60 § 1
ustawy o SN stanowi o rozstrzyganiu przez Sąd Najwyższy rozbieżności w wykładni
prawa powstałych w orzecznictwie. Pierwszy z tych przepisów dotyczy zagadnień
konkretnych, drugi zagadnień abstrakcyjnych, ale w obu wypadkach mowa jest o
,,rozstrzyganiu". Wynika stąd wniosek, że stanowisko prezentowane przez Sąd
Najwyższy na tle art. 390 § 1 k.p.c. co do sposobu formułowania przewidzianych w
tym przepisie zagadnień prawnych jest aktualne także odnośnie do zagadnień
prawnych, których tryb rozstrzygania wprost reguluje ustawa o SN, a więc również
zagadnień prawnych mających charakter abstrakcyjny.
Sposób sformułowania wniosku przez Rzecznika Ubezpieczonych w niniejszej
sprawie nie odpowiada wymaganiom, które muszą być spełnione przy
przedstawieniu Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego do
rozstrzygnięcia. (...)
W świetle przedstawionych argumentów należało odmówić podjęcia uchwały
(art. 61 § 1 ustawy o SN).