Postanowienie Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego

z dnia 16 czerwca 1994 r.

II UZP 8/94

1. Sąd Najwyższy podejmuje uchwałę w trybie art. 13 pkt 3 ustawy z dnia 20
września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jednolity tekst: Dz. U. z 1994 r., Nr 13, poz.
48) wówczas, gdy wątpliwości co do rozumienia przepisów prawa ujawniają się w
praktyce organów, nad którymi Sąd Najwyższy sprawuje także pośredni nadzór w
zakresie orzekania.
2. Nieprawidłowe stosowanie prawa w praktyce przez jedną z terenowych
jednostek organizacyjnych urzędu centralnego nie jest równoznaczne z wątpliwo-
ściami w rozumieniu wymienionego w pkt 1 przepisu.

Przewodniczący: Prezes SN Jan Wasilewski, Sędziowie SN: Teresa Flemming-
Kulesza, Adam Józefowicz, Kazimierz Jaśkowski, Teresa Romer, Stefania Szymańska,
Maria Tyszel (sprawozdawca),

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w dniu 16 czerwca 1994 r., wniosku Rzecznika Praw
Obywatelskich, skierowanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do
rozpoznania przez skład siedmiu sędziów Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na
następujące zagadnienie prawne:

"Czy przez "udział w walce o niepodległość Polski", o którym mowa w art. 21 pkt
2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r, o kombatantach oraz niektórych osobach będących
ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.),
należy rozumieć tylko służbę wojskową żołnierza w jednostce wojskowej biorącej udział
we frontowych starciach zbrojnych z nieprzyjacielem w okresie II wojny światowej, czy
również czynną służbę wojskową w jednostkach wojskowych wchodzących w skład
Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, które wypełniały inne zadania wojskowe w tym
czasie ?"

p o s t a n o w i ł:

o d m ó w i ć podjęcia uchwały.


U z a s a d n i e n i e

Rzecznik Praw Obywatelskich powołując się na art. 13 pkt 3 w zw. z art. 16 ust. 2
ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym ( jednolity tekst: Dz. U. z 1994
r., Nr 13, poz. 48) zwanej dalej ustawą o Sądzie Najwyższym, przedstawił Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne o treści przytoczonej w sentencji
postanowienia.
Zagadnienie to zrodziło się na tle praktyki Urzędu do Spraw Kombatantów, który
odmawia przyznania uprawnień określonych w ustawie z dnia 24 stycznia 1991 r. o
kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu
powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.), zwanej dalej ustawą o kombatantach.
Organ ten, powołując się na art. 21 ust. 2 pkt 2 tej ustawy stanowiący, że uprawnienia
nie przysługują osobie, która: "przymusowo pełniła służbę w armii niemieckiej, jeżeli
potem do końca wojny nie brała udziału w walce o niepodległość Polski" wyraża pogląd,
że osoby takie nie mogą uzyskać uprawnień, jeżeli pełniąc służbę w formacjach
wojskowych Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, nie brały jednak do końca wojny", tj.
do 8 maja 1945 r. "czynnego udziału w walkach frontowych".
W uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia wskazano, że ze skargą na tę
praktykę Urzędu do Spraw Kombatantów wystąpiło do Rzecznika Praw Obywatelskich
Ogólnokrajowe Stowarzyszenie Kombatantów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie-Koło
Terenowe w C.

Sąd Najwyższy w powiększonym składzie zważył, co następuje:

I. Powołane we wniosku przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym uprawniają
określone podmioty - m.in. Rzecznika Praw Obywatelskich do wystąpienia do Sądu
Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych
"budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżność w
orzecznictwie".
Na wstępie należy zatem rozważyć, czy treść wniosku odpowiada powyższym
kryteriom, a więc, czy przedmiotem przedstawionego zagadnienia jest przepis prawny,
który budzi wątpliwości w praktyce lub wywołał rozbieżności w orzecznictwie.
W uzasadnieniu rozpatrywanego wniosku nie powołano żadnych orzeczeń
sądowych, których treść wskazywałaby na istnienie rozbieżności w orzecznictwie,
uzasadniając natomiast potrzebę podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały, powołano się
jedynie na błędną - zdaniem Rzecznika - praktykę stosowaną przez Urząd do Spraw
Kombatantów i Osób Represjonowanych.
Na podstawie art. 22 ust. 1 ustawy o kombatantach o spełnieniu warunków do
uzyskania uprawnień przewidzianych w tej ustawie orzeka Kierownik Urzędu do Spraw
Kombatantów i Osób Represjonowanych lub powołani przez niego pełnomocnicy.
Truizmem jest przypomnienie, że - w myśl art. 7 ustawy o kombatantach - Urząd ten
jest centralnym organem administracji państwowej i jego decyzje podlegają zaskarżeniu
do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Argumentacja przedstawiona przez Rzecznika
Praw Obywatelskich w uzasadnieniu wniosku, jest argumentacją merytoryczną
prezentowanego poglądu, że sformułowanie zawarte w art. 21 ust. 2 pkt 2 ustawy o
kombatantach: "udział w walce o niepodległość Polski", w odniesieniu do żołnierzy
Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, nie powinno być ograniczane wyłącznie do udziału
w walkach na froncie, natomiast nie wskazuje, aby istniały wątpliwości w praktycznym
stosowaniu tego przepisu. Treść uzasadnienia zdaje się wskazywać, że odmienna,
kwestionowana przez Rzecznika praktyka jest spotykana tylko na terenie działania Koła
Terenowego w C. - Ogólnokrajowego Stowarzyszenia Kombatantów Polskich Sił
Zbrojnych na Zachodzie, a z wniosku nie wynika, czy decyzje wyrażające ten
kwestionowany pogląd zostały zaskarżone.
II. Zagadnienie "wątpliwości w praktyce" uzasadniających wydanie uchwały w
trybie art. 13 pkt 3 ustawy o Sądzie Najwyższym było już wielokrotnie przedmiotem
wykładni powiększonych składów Sądu Najwyższego m.in. w postanowieniach: z dnia
24 września 1993 r., III CZP 77/93; z dnia 19 października 1993 r., III CZP 46/93; z dnia
18 lutego 1994 r., III CZP 173/93 i III CZP 177/93 a także z dnia 30 listopada 1993 r., I
PZP 34/93, oraz z dnia 10 marca 1994 r., I PZP 65/93. Pomimo pewnych różnic, jakie
zarysowały się przy interpretacji tego zagadnienia, wszystkie orzekające składy Sądu
Najwyższego wyraziły jednolity pogląd, że "[...] Sąd Najwyższy staje się właściwy dla
podjęcia uchwały w trybie art. 13 ust. 3 ustawy o Sądzie Najwyższym wówczas, gdy
wątpliwości co do rozumienia przepisów prawa ujawniają się w praktyce tych organów,
nad którymi Sąd Najwyższy sprawuje zwierzchni nadzór w zakresie orzekania [...]"
(postanowienie Sądu Najwyższego Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w składzie Całej Izby z dnia 10 marca 1994 r., I PZP 65/93).
Wprawdzie Sąd Najwyższy sprawując z mocy art. 5 ustawy z dnia 31 stycznia
1980 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania administracyjnego (Dz. U. Nr 19, poz. 68 ze zm.) nadzór nad
działalnością Naczelnego Sądu Administracyjnego w zakresie orzekania, sprawuje
również pośrednio nadzór nad Urzędem do Spraw Kombatantów i Osób
Represjonowanych, jednakże podjęcie uchwały w niniejszej sprawie - zdaniem składu
orzekającego - stanowiłoby naruszenie tegoż przepisu. Z uzasadnienia
przedstawionego zagadnienia nie wynika bowiem, czy kwestionowana praktyka została
poddana kontroli instancyjnej. Wyjaśnianie przepisów prawnych budzących wątpliwości
w działalności organów administracyjnych, z pominięciem możliwości uzyskania
wykładni w toku instancji, byłoby poszerzeniem funkcji Sądu Najwyższego, określonych
w art. 1 i 2 ustawy o Sądzie Najwyższym i o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 1994 r., III CZP 173/93).
Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy o Sądzie Najwyższym, właściwy skład Sądu
Najwyższego może z uzasadnionych przyczyn odmówić podjęcia uchwały, a w
szczególności - jeżeli nie zachodzi potrzeba wyjaśnienia wątpliwości. Zdaniem składu
orzekającego w niniejszej sprawie, skoro Rzecznik Praw Obywatelskich ani nie wykazał
rozbieżności w orzecznictwie w zakresie dotyczącym przedstawionego zagadnienia, ani
też, że wątpliwości w praktyce wynikają z brzmienia lub konstrukcji art. 21 ust. 2 pkt 2
ustawy o kombatantach, nie zachodzi potrzeba podjęcia uchwały.
Praktyka stosowana przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjo-
nowanych w zakresie objętym działalnością Koła Terenowego w C.-Stowarzyszenia
Kombatantów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, może być skorygowana w drodze
środków odwoławczych przewidzianych w kodeksie postępowania administracyjnego.
Zdaniem Sądu Najwyższego nieprawidłowe stosowanie prawa w praktyce
jednego z organów administracyjnych nie jest równoznaczne z "wątpliwościami" w
praktyce w rozumieniu powołanych wyżej przepisów ustawy o Sądzie Najwyższym.
Mając powyższe na uwadze, z mocy powołanych przepisów, orzeczono jak w
sentencji postanowienia.

======================================