Tezy
Przepisy nowelizujące z dniem 11 lipca 2003 r. ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane /Dz.U. 2003 nr 207 poz. 2016 ze zm./ w żaden sposób nie odniosły się do art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska /Dz.U. nr 62 poz. 627 ze zm./, który już obowiązywał w polskim systemie prawnym i w związku z powyższym nie można uznać, iż został on wyeliminowany przez art. 28 ust. 2 Prawa budowlanego. Art. 33 ust. 1 ma dużo mniejszy zasięg oddziaływania, bo dotyczy wyłącznie przedsięwzięć mogących oddziaływać na środowisko a art. 28 ust. 2 wszystkich przedsięwzięć, dla których jest wymagane uzyskanie pozwolenia na budowę i dlatego też przyjęcie zasady, iż art. 28 ust. 2 stanowi lex specialis wobec art. 33 ust. 1 jest, co najmniej wątpliwe.
Sentencja
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Wojciech Mazur (spr.), , Sędzia NSA Bogusław Moraczewski, Sędzia WSA Tadeusz Nowak, Protokolant Ewa Pecelt, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 listopada 2005 r. sprawy ze skargi O. w [...] na postanowienie Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego z dnia [...] lutego 2005 r. znak [...] w przedmiocie odmowy dopuszczenia do udziału w postępowaniu. I. uchyla zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je postanowienie Wojewody [...] z dnia [...] grudnia 2004r., nr [...], II. stwierdza, że zaskarżone postanowienie nie podlega wykonaniu do czasu uprawomocnienia się niniejszego wyroku, III. zasądza od Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego na rzecz skarżącego O kwotę 115 (sto piętnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia [...] grudnia 2004 r. nr [...] Wojewoda [...] na podstawie art. 28 ust. 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane / Dz.U. z 2003 r. nr 207, poz. 2016 ze zm. / odmówił dopuszczenia O do udziału na prawach strony w postępowaniu o udzielenie pozwolenia na budowę Trasy [...] w [...] na odcinku od węzła "[...]" / km 5 + 600 /do ul. [...] / km 8 + 144 / z wyłączeniem odcinka ul. [...] / od km 7 + 449 do km 7 + 809 /. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, iż art. 28 ust. 2 Prawa budowlanego określa krąg stron w postępowaniu w sprawie pozwolenia na budowę a ponieważ O nie zalicza się do podmiotów wymienionych w powyższym artykule nie może być uznane za stronę w przedmiotowym postępowaniu.
Postanowieniem z dnia [...] lutego 2005 r. nr [...] Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego po rozpatrzeniu zażalenia O utrzymał w mocy w/w postanowienie. W uzasadnieniu postanowienia organ odwoławczy wskazał, iż art. 28 ust. 3 Prawa budowlanego wyłącza stosowanie art. 31 k.p.a. w tej sytuacji wniosek organizacji społecznej o dopuszczenie do udziału na prawach strony w postępowaniu o pozwolenie na budowę pozbawiony jest podstaw prawnych a rozważania odwołującego się na temat przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska pozostaje bez wpływu na niniejsze rozstrzygnięcie.
Skargę do sądu administracyjnego na powyższe postanowienie złożyło O zarzucając, iż organy administracyjne rozpoznając wniosek skarżącego stowarzyszenia nie wzięły pod uwagę, iż podstawą złożonego wniosku był art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska / Dz.U. nr 62, poz. 627 ze zm. /, który określa tryb uczestniczenia organizacji ekologicznej w postępowaniach wymagających udziału społeczeństwa, a więc takich, w których sporządzono raport oddziaływania inwestycji na środowisko. Przepis ten nie został uchylony przez przepisy Prawa budowlanego. Skarżący podnosi również, iż co do organizacji ekologicznej składającej wniosek w trybie art. 33 ust. 1 Prawa ochrony środowiska nie ma zastosowania art. 28 ust. 2 Prawa budowlanego, który określa krąg stron w postępowaniu o wydanie pozwolenia na budowę, ponieważ organizacja składa wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu na "prawach strony" a nie "strony" postępowania. Mając powyższe na uwadze skarżący wnosi o uchylenie
zaskarżonego postanowienia oraz poprzedzającego go postanowienia organu i instancji oraz zwrot kosztów postępowania.
W odpowiedzi na skargę Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego
podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko i wniósł o oddalenie skargi.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:
Skarga jest zasadna.
Podstawowym problemem do rozwiązania, jaki pojawia się w kontrolowanym pod względem legalności postępowaniu przez sąd administracyjny jest rozstrzygnięcie wzajemnego oddziaływania dwóch przepisów a mianowicie art. 28 ust. 2 i 3 Prawa budowlanego, który obowiązuje od dnia 11 lipca 2003 r. po przeprowadzeniu nowelizacji Prawa budowlanego ustawą z dnia 27 marca 2003 r. o zmianie ustawy - Prawo budowlane oraz o zmianie niektórych ustaw oraz art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Treść tych przepisów jest następująca:
art. 28 ust. 2. stronami w postępowaniu w sprawie pozwolenia na budowę są: inwestor oraz właściciele, użytkownicy wieczyści lub zarządcy nieruchomości znajdujących się w obszarze oddziaływania obiektu.
ust. 3. przepisu art. 31 kodeksu postępowania administracyjnego nie stosuje się w postępowaniu w sprawie pozwolenia na budowę.
art. 33 ust. 1. organizacje ekologiczne, które uzasadniając to miejscem swojego działania, zgłoszą chęć uczestnictwa w określonym postępowaniu administracyjnym wymagającym udziału społeczeństwa i złożyły uwagi lub wnioski w ramach tego postępowania uczestniczą w nim na prawach strony; przepisu art. 31 § 4 kodeksu postępowania administracyjnego nie stosuje się. Nie może ulegać wątpliwości, iż postępowanie, do którego zamiar uczestniczenia na prawach strony zgłosiło skarżące stowarzyszenie dotyczy przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko a tym samym wymaga przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. Postanowienia, które są przedmiotem kontroli sądowej zostały wydane w I instancji [...] grudnia 2004 r. i w drugiej instancji [...] lutego 2005 r. Obowiązujące w tym czasie przepisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska - art. 46 ust. 3 i 4 - stanowiły, iż postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko stanowi część postępowania
zmierzającego do wydania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu /.../, decyzji o pozwoleniu na budowę obiektu budowlanego /..../. Decyzje te jak wynika z art. 46 ust. 9 i 10 wymagają uzasadnienia, które poza wymogami nałożonymi przez przepisy kodeksu postępowania administracyjnego powinno także zawierać informacje o sposobie wykorzystania uwag i wniosków zgłoszonych w związku z udziałem społeczeństwa /.../.
W ramach postępowania, do którego zgłosiło zamiar uczestniczenia skarżące stowarzyszenie została wydana decyzja przez Wojewodę [...] z dnia [...] lutego 2005 r. nr [...] zatwierdzająca projekt
budowlany i udzielająca pozwolenia na budowę odcinka Trasy [...]. W uzasadnieniu tej decyzji podano, iż w ramach postępowania o wydanie decyzji pozwolenia na budowę dla przedmiotowego przedsięwzięcia przeprowadzono postępowania w sprawie oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska i zapewniono możliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu zgodnie z art. 53 w/w ustawy oraz złożono raport oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Takie uzasadnienie nie spełnia wymogów powołanych wyżej przepisów.
Wracając do postanowień, które są przedmiotem kontroli przez sąd administracyjny to w tych postanowieniach organy administracyjne przyjęły, iż art. 28 ust. 2 nie zezwala na dopuszczenie na prawach strony skarżącego stowarzyszenia bez jakiegokolwiek odniesienia się do problemu, który Sąd przedstawił na wstępie swoich rozważań, bo nie można za takie uznać stwierdzenie " rozważania skarżącego na temat przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska, pozostają bez wpływu na niniejsze rozstrzygnięcie".
Przepisy nowelizujące z dniem 11 lipca 2003 r. Prawo budowlane w żaden sposób nie odniosły się do art. 33 ust. 1 Prawo ochrony środowiska, który już obowiązywał w polskim systemie prawnym i w związku z powyższym nie można uznać, iż został on wyeliminowany przez art. 28 ust. 2 Prawa budowlanego. Art. 33 ust. 1 ma dużo mniejszy zasięg oddziaływania, bo dotyczy wyłącznie przedsięwzięć mogących oddziaływać na środowisko a art. 28 ust. 2 wszystkich przedsięwzięć, dla których jest wymagane uzyskanie pozwolenia na budowę i dlatego też przyjęcie zasady, iż art. 28 ust. 2 stanowi lex specialis wobec art. 33 ust. 1 jest, co najmniej wątpliwe.
Rozstrzygając postawiony na wstępie problem nie można zapominać, iż z dniem 1 maja 2004 r. Rzeczpospolita Polska stała się członkiem Unii Europejskiej a tym samym źródła prawa wspólnotowego wiążą państwa członkowskie. Zgodnie z art. 249 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej / dalej TWE / dyrektywy są źródłem pochodnego prawa wspólnotowego i wiążą państwa członkowskie, do których są skierowane w przedmiocie wyniku w niej określonego, który powinien być osiągnięty przez państwo członkowskie natomiast określenie formy i środków realizacji wyniku pozostawia się w gestii instytucji państwa członkowskiego. Każda dyrektywa zawiera również określenie terminu jej wykonania przez państwa członkowskie, do których jest kierowana. Kwestię związaną z udziałem społeczeństwa w inwestycjach mogących znacząco oddziaływać na środowisko reguluje DYREKTYWA 2003/35/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 26 maja 2003 r. przewidująca udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie
środowiska oraz zmieniająca w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/WE. Dyrektywa ta jest efektem podpisania przez Wspólnotę Europejską w dniu 25 czerwca 1998 r. Konwencji ONZ/EKG o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu
decyzji oraz dostępie do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska /Konwencja z Aarhus/. Prawo wspólnotowe powinno być właściwie dopasowane do tej Konwencji w związku z jej ratyfikacją przez Wspólnotę. Wśród celów Konwencji z Aarhus znajduje się pragnienie zagwarantowania praw udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji w sprawach środowiskowych w celu przyczyniania się do ochrony prawa do życia w środowisku, które jest odpowiednie dla zdrowia i ogólnego dobra. Artykuł 6 Konwencji z Aarhus przewiduje udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących szczególnych działalności wymienionych w załączniku I do tej Konwencji oraz działalności tam niewymienionych, które mogą mieć znaczący wpływ na środowisko. Artykuł 7 Konwencji z Aarhus przewiduje udział społeczeństwa dotyczący planów i programów odnoszących się do środowiska. Artykuł 9 ust. 2 i 4 Konwencji z Aarhus przewiduje dostęp do procedury sądowej i innych procedur w celu zakwestionowania materialnej lub proceduralnej legalności
decyzji, aktów lub zaniechań, z zastrzeżeniem przepisów art. 6 tej Konwencji.
Dlatego też konieczne stało się wprowadzenie przepisów w dziedzinie środowiska, które wymagałyby od Państw Członkowskich opracowywania planów i programów odnoszących się do środowiska i które zawierałyby przepisy w sprawie udziału społeczeństwa, aby zapewnić ten udział zgodnie z postanowieniami Konwencji z Aarhus, w szczególności jej art. 7. Celem tej dyrektywy jest przyczynienie się do wprowadzenia w życie zobowiązań wynikających z Konwencji z Aarhus, w szczególności poprzez: zapewnienie udziału społeczeństwa względem sporządzania niektórych planów i programów odnoszących się do środowiska oraz poprawienie udziału społeczeństwa i ustanowienie przepisów w sprawie dostępu do wymiaru sprawiedliwości w ramach dyrektyw Rady 85/337/EWG i 96/61/WE. Dyrektywa dokonała następujących zmian w dyrektywie 85/337/EWG:
- w art. 9 wprowadza się następujące zmiany:
a) ust. 1 otrzymuje brzmienie:
"1. Kiedy decyzja o przyznaniu lub odmowie wydania zezwolenia na inwestycję zostaje podjęta, właściwa władza lub władze informują o niej społeczeństwo zgodnie z odpowiednimi procedurami, podając do wiadomości społeczeństwa następujące informacje:
- treść decyzji i związane z nią warunki,
przebadawszy troski i opinie wyrażone przez zainteresowaną społeczność,
główne przyczyny i przemyślenia, na których oparta jest decyzja, włączając
informacje dotyczące udziału społeczeństwa,
w miarę potrzeby, opis podstawowych środków, jakie mają być podjęte w celu
uniknięcia, ograniczenia i jeżeli jest to możliwe, skompensowania znaczących
niekorzystnych skutków.
- dodaje się art. 10a w brzmieniu:
"Artykuł 10a
Państwa Członkowskie zapewniają, że zgodnie z odnośnym krajowym systemem prawnym, członkowie zainteresowanej społeczności:
a) mający wystarczający interes lub ewentualnie,
b) podnoszący wadliwość prawa, gdy administracyjne procedury prawne Państwa Członkowskiego wymagają tego jako warunku koniecznego,
mają dostęp do procedury odwoławczej przed sądem lub innym niezależnym i bezstronnym organem ustanowionym przez prawo, by zakwestionować materialną i proceduralną legalność decyzji, aktów lub zaniechań, z zastrzeżeniem przepisów niniejszej dyrektywy dotyczących udziału społeczeństwa.
Państwa Członkowskie ustalają, na jakim etapie mogą być kwestionowane decyzje, akty lub zaniechania.
Państwa Członkowskie ustalają, co stanowi wystarczający interes lub wadliwość prawa, zgodnie z celem udzielenia zainteresowanej społeczności szerokiego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. W tym celu interes wszelkich organizacji pozarządowych spełniających wymogi określone w art. 1 ust. 2 uważa się za wystarczający do celów lit. a) niniejszego artykułu. Takie organizacje uważa się również za mające prawa dotknięte wadliwością do celów lit. b) niniejszego artykułu.
Przepisy niniejszego artykułu nie wykluczają możliwości wstępnej procedury odwoławczej przed organem administracyjnym oraz nie mają wpływu na wymóg wyczerpania administracyjnych procedur odwoławczych przed zwróceniem się do sądowych procedur odwoławczych, gdzie taki wymóg istnieje na mocy prawa krajowego.
Każda taka procedura jest uczciwa, sprawiedliwa, przeprowadzana bez zbędnej zwłoki i niezbyt droga.
W celu dalszej skuteczności przepisów niniejszego artykułu Państwa Członkowskie zapewniają, że praktyczne informacje dotyczące dostępu do administracyjnych i sądowych procedur odwoławczych są podawane do wiadomości społeczeństwa.";
Dyrektywa ta zawiera również końcowy termin do jej wykonania przez państwa członkowskie, który to został określony na 25 czerwiec 2005 r. Jak wynika z przypisów do ustawy Prawo ochrony środowiska dyrektywa z dnia 26 maja 2003 r. została przez Rzeczpospolitą Polską implementowana do polskiego systemu prawnego. Do dnia 28 lipca 2005 r. kiedy to wprowadzono ostatnie zmiany w ustawie Prawo ochrony środowiska / ustawą z dnia 18 maja 2005 r. o zmianie ustawy - Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw Dz. U. z dnia 27 czerwca 2005 r./ art. 46 przewidywał przeprowadzenie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko na etapie decyzji o pozwoleniu na budowę i to w ramach tegoż postępowania / ust. 3 /, natomiast zmiany wprowadzone po 28 lipca 2005 r. przewidują już inny tryb postępowania
w tym zakresie a mianowicie wydanie "decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach" i to przed uzyskaniem decyzji o pozwoleniu na budowę / art. 46 ust. 4 pkt 2 /. Taką decyzję dołącza się do wniosku o wydanie decyzji o pozwoleniu na budowę, który powinien zostać złożony nie później niż przed upływem dwóch lat od dnia, w którym decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach stała się ostateczna. Zniknął, więc aktualnie problem wzajemnej sprzeczności art. 28 ust. 2 i 3 Prawa budowlanego z art. 33 ust. 1 Prawa ochrony środowiska, gdyż postępowanie z udziałem społeczeństwa będzie się toczyło przed wszczęciem postępowania o pozwolenie na budowę, ponieważ ostateczna decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach musi zostać dołączona do wniosku o pozwolenie na budowę a udział społeczeństwa będzie zapewniony na etapie właśnie uzyskiwania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Aktualnie również postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia będzie przeprowadzane jednokrotnie przed wydaniem decyzji o
pozwoleniu na budowę a nie jak dotychczas zarówno w ramach postępowań o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz o wydanie pozwolenia na budowę.
Wracając do rozstrzygnięcia problemu postawionego na wstępie uzasadnienia to przyjmując, iż kontrolowane postanowienia zostały wydane jeszcze przed zmianami Prawa ochrony środowiska obowiązującymi od dnia 28 lipca 2005 r. implementującymi przepisy dyrektywy 2003/35/WE do polskiego systemu prawnego należy przyjąć, iż również w ramach postępowania o wydanie pozwolenia na budowę należało zapewnić udział skarżącemu stowarzyszeniu w tym postępowaniu a nie autorytatywnie przyjmować, iż art. 28 ust. 2 nie zezwala na dopuszczenie do udziału w postępowaniu na prawach strony. W przyjęciu takiego stanowiska jak już wspomniano wcześniej powinna pomóc wykładnia wspólnotowa w odniesieniu do dyrektywy 2003/35/WE, która, pomimo, iż już faktycznie obowiązywała w polskim systemie prawnym / art. 254 TWE / to nie została jeszcze w całości implementowana gdyż nastąpiło to dopiero 28 lipca 2005 r. kiedy to zmieniono przepisy Prawa ochrony środowiska w ten sposób, iż wyeliminowano z postępowania o uzyskania pozwolenia na budowę
postępowanie w sprawie oceny oddziaływania inwestycji na środowisko / uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach /. I w takich właśnie okolicznościach sądy krajowe powinny stosować w krajowym systemie prawa cel założony przez dyrektywę 2003/35/WE a mianowicie zapewnienie udziału społeczeństwa w inwestycjach mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Ponieważ przepisy Prawa ochrony środowiska przewidywały przed zmianami z dnia 28 lipca 2005 r. udział organizacji ekologicznych w postępowaniach dotyczących przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko zarówno na etapie wydawania decyzji o warunkach zabudowy jak i decyzji o pozwoleniu na budowę to eliminowanie organizacji ekologicznej, która złożyła wniosek w trybie art. 33 ust. 1 Prawa o ochronie środowiska pozostaje w niezgodności z celem powołanej dyrektywy.
Nie ulega również wątpliwości, że zakres oceny oddziaływania inwestycji na środowisko badany na etapie uzyskiwania decyzji o warunkach zabudowy i decyzji o pozwoleniu na budowę jest różny. Dopiero aktualnie, kiedy ta ocena będzie dokonywana jednokrotnie przed uzyskaniem decyzji o pozwoleniu na budowę nie będzie tutaj żadnych wątpliwości.
Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w wyroku Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 1990 r., w sprawie Marleasing SA p-ko La Comercial Internacional de Alimentacion SA C - 106/89. Zb. Orz. 1990, s. I-04135 w której Trybunał orzekł:
"gdy stosuje się prawo krajowe, bez względu na to, czy zostało ono wydane przed czy po przyjęciu dyrektywy, sąd krajowy musi interpretować to prawo tak dalece, jak to możliwe, świetle przepisów i celu dyrektywy, aby osiągnąć rezultat przewidziany w dyrektywie i tym samym zastosować się do art. 249 ust. 3 TWE".
Na pewno ustawodawca zmieniając art. 28 Prawa budowlanego od dnia 11 lipca 2003 r. kierował się względami racjonalnymi, ażeby uniemożliwić blokowanie takich inwestycji przez organizacje społeczne, których celem nie jest faktycznie "ochrona środowiska". Wydaje się, iż treść art. 33 ust. 1 pozwala na eliminację z procesu inwestycyjnego takich organizacji, które na pierwszy plan wysuwają inne cele niż statutowe. Za przyjęciem takiego stanowiska przemawia również fakt spóźnionej, co prawda implementacji prawa wspólnotowego do polskiego systemu prawnego, jednakże gwarantującego zapewnienie udziału społeczeństwa w procesie inwestycyjnym dotyczącym przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko.
Kilka uwag, co do postępowania, do którego nie dopuszczono skarżącego stowarzyszenia a które obrazuje jak przygotowywane są inwestycje mogące znacząco oddziaływać na środowisko. Mianowicie do wniosku o wydanie pozwolenia na budowę / złożonego 5 listopada 2004 r. / inwestor / Zarząd Dróg Miejskich w [...]/ nie dołącza między innymi prawidłowego oświadczenia o prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane, uzgodnień w zakresie ochrony środowiska, właściwego pozwolenia, wodnoprawnego, które zostało wydane dopiero w dniu [...] grudnia 004 r. /brak informacji o ostateczności decyzji /. Takie, więc przygotowanie inwestycji tak znaczącej dla [...] nie może być następnie tłumaczone, iż ktoś blokuje jej wykonanie, gdyż zapewnienie podstawowych zasad postępowania i staranności w przygotowaniu inwestycji na pewno usprawniłoby cały proces inwestycyjny.
Dlatego też mając powyższe na uwadze Sąd uchylił zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je postanowienie organu I instancji na podstawie art. 145 § 1 pkt la ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o Postępowaniu przed sądami administracyjnymi / Dz.U. Nr 153, poz.1270/. Na podstawie art. art. 152 i 153 w/w ustawy zaskarżona decyzją nie podlega wykonaniu do czasu uprawomocnienia się niniejszego wyroku a przedstawiona ocena prawna i wskazania, co do dalszego postępowania wiążą organ przy ponownym rozpoznaniu sprawy. O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. art. 200 i 209 w/w ustawy.