Tezy
O charakterze art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o sprzedaży nieruchomości Państwowego Funduszu Ziemi oraz uporządkowaniu niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego /Dz.U. nr 17 poz. 71 ze zm./ świadczy cel wynikający z określenia przedmiotu omawianej ustawy "uporządkowania niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego". Potrzeba uregulowania deklarowanego wyżej celu zachodziła natomiast wówczas, gdy władanie przez Państwo nieruchomością nie było oparte na tytule prawnym.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Łucji T., Teresy W. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 11 marca 2004 r. IV SA 3978-3979/02 w sprawie ze skargi Łucji T., Teresy W. na decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 września 2002 r. (...) w przedmiocie przejęcia nieruchomości rolnej - oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 11 marca 2004 r. /IV SA 3978-3979/02/ oddalił skargę Łucji T. i Teresy W. na decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 września 2002 r., utrzymującą w mocy decyzję Wojewody B. z dnia 3.09.1998 r. odmawiającą stwierdzenia nieważności orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Ł. z dnia 26 maja 1959 r. o przejęciu na rzecz państwa nieruchomości rolnej o pow. 35.00 ha, położonej w T.-K., stanowiącej własność Kazimierza K.
Opisany w uzasadnieniu wyroku stan faktyczny przedstawia się następująco.
W 1927 r. rozparcelowany został majątek "B. A" należący do Jana K. o powierzchni 210,5497 ha.
W wyniku jego podziału 65,0016 ha otrzymał Kazimierz K. Przed 1.09.1939 r. część ww. gruntów sprzedana została przez Bank Wileński w zamian za obciążenia finansowe, co potwierdzone zostało protokółem dochodzenia z dnia 12.10.1948 r.
Pozostała część gruntów o pow. około 35 ha w 1944 r. została objęta we władanie Państwa i wydzierżawiona miejscowym rolnikom, na podstawie umów dzierżawnych /zał. nr 125/. Taki stan istniał w dniu 5 kwietnia 1958 r. tj. w dacie wejścia w życie ustawy z dnia 12.03.1958 r. o sprzedaży nieruchomości rolnej (...). W tych warunkach w dniu 26 maja 1959 r. wydano kontrolowane w trybie nadzoru orzeczenie o przejęciu nieruchomości, powołując się na art. 16 /dawniej art. 9/ ustawy z dnia 12.03.1958 r.
W złożonym w dniu 9 lipca 1998 r. wniosku Łucja T. i Teresa W, następcy prawni Kazimierza K., wniosły o stwierdzenie nieważności orzeczenia z dnia 26.05.1959 r. podnosząc, że rodzice ich Kazimierz i Pelagia K. byli właścicielami gruntu o pow. 42 ha, po byłym majątku "B." wobec czego nie mogły one zostać zabrane na podstawie dekretu o reformie rolnej. Przejęcie przez Państwo nastąpiło więc z naruszeniem prawa, tym bardziej, że żadnej decyzji właściciele ww. gruntu nie otrzymali.
Decyzją z dnia 31.08.1998 r. Wojewoda B. odmówił stwierdzenia nieważności zakwestionowanego orzeczenia z dnia 26.05.1959 r. W uzasadnieniu decyzji stwierdził, że "z dokumentów sprawy wynika, iż nieruchomość, o której mowa, protokółem z dnia 29.01.1949 r. przejęta została na cele reformy rolnej i w dniu 5 kwietnia 1958 r. (...) znajdowała się we władaniu Państwa - wydzierżawiona przez Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w T.-K. miejscowym rolnikom, na podstawie umów dzierżawnych".
Decyzją z dnia 22.06.1999 r. Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej po rozpoznaniu odwołania Łucji T. i Teresy W. utrzymał zaskarżoną decyzje w mocy.
W związku z wniesioną na ww. decyzję przez Łucję T. skargą do Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sąd ten wyrokiem z dnia 27.06.01 r. uchylił zaskarżoną decyzję z powodu naruszenia przez organy przepisu procesowego tj. art. 7, art. 77 par. 1, art. 80 i art. 107 par. 3 Kpa.
Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego organy nadzoru "nie dokonały żadnych ustaleń oraz prawnej oceny w odniesieniu do dwóch zarządzeń Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 20 stycznia 1949 r. (...), którymi przejęta została na własność Skarbu Państwa cała nieruchomość majątku "B." o pow. 76 ha. Przy ustaleniu, że powyższymi zarządzeniami została przejęta na własność Państwa przedmiotowa nieruchomość, ponowne jej przejęcie na własność Państwa na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych (...) byłoby niedopuszczalne".
Po ponownym rozpatrzeniu sprawy Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi decyzją z dnia 6.09.2001 r. utrzymał w mocy decyzję organu I instancji. Uwzględniając zawarte w ww. wyroku zalecenia, organ odwoławczy dokonał analizy zebranych w sprawie dokumentów i ustalił, że zarówno protokoły o przejęciu nieruchomości na cele reformy rolnej z dnia 1.10.1949 r., 29.01.1949 r. i 7.02.1949 r. jak i zarządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 20 stycznia 1949 r. dotyczyły przejęcia na rzecz państwa nieruchomości stanowiącej własność Julii S. i nieruchomości stanowiącej własność Józefa K. Odnośnie nieruchomości stanowiącej własność Kazimierza K., ustalono na podstawie akt sprawy /zał. nr 33 i 40/, iż w wyniku przeprowadzonej w 1927 r. parcelacji majątku "B. A" otrzymał on na własność grunty o pow. 65 ha z tym, że część tych gruntów o pow. 35.0016 ha sprzedana została przed dniem 1.09.1939 r. Bankowi Wileńskiemu w zamian za zobowiązania finansowe. Potwierdzone to zostało protokółem z dnia 12.10.1948 r. Pozostała część
gruntu o pow. 35.00 ha w 1944 r. została objęta we władanie Państwa i wydzierżawiona miejscowym rolnikom n a podstawie umów dzierżawnych /zał. 125/. Taki stan istniał w dniu 5.04.1958 r. tj. w dacie wejścia w życie ustawy z dnia 12.03.1958 r. Z tego względu wydane zostało w dniu 16 maja 1959 r. w trybie nadzoru orzeczenie.
Na powyższą decyzję ze skargą do Naczelnego Sądu Administracyjnego wystąpiły Łucja T. i Teresa W. Domagając się uchylenia ww. decyzji podniosły, że przedmiotowe grunty zostały przejęte na podstawie dekretu o reformie rolnej, wobec czego nie mogła być wydana decyzja o przejęciu tych gruntów na podstawie ustawy z dnia 12 marca 1958 r.
Oddalając skargę sąd administracyjny stwierdził, że będąca przedmiotem niniejszej sprawy nieruchomość należąca do Kazimierza K. nie była objęta zarządzeniami Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z 20.01.1949 r. Oba te zarządzenia dotyczyły przejęcia nieruchomości stanowiących własność Julii S. i Józefa K., a nie Kazimierza K.
Nieruchomość należąca do Kazimierza K. z uwagi na jej obszar nie podlegała reformie rolnej i została przejęta przez Państwo w 1944 r. bez podstawy prawnej. W uzasadnieniu wyroku Sąd powołał się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 lutego 1991 r. /Dz.U. nr 10 poz. 88/,w którym to wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że o przejęciu na własność Państwa w trybie art. 16 cyt. ustawy decydowały wyłącznie przesłanki wymienione w tym przepisie, bez względu na okoliczności w jakich doszło do objęcia nieruchomości przez Państwo.
W złożonej od powyższego wyroku skardze kasacyjnej, Łucja T. i Teresa W. zarzuciły wyrokowi naruszenie prawa w postaci;
"niewłaściwego zastosowania art. 151 i art. 145 par. 1 pkt 1 - Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi poprzez "oddalenie" skargi i zaniechanie uchylenia zaskarżonej decyzji, pomimo naruszenia prawa w postaci;
niewłaściwego zastosowania art. 136 Kpa poprzez zaniechanie uzupełnienia materiału dowodowego poprzez wyjaśnienie w czyim władaniu znajdowały się przedmiotowe nieruchomości w dniu 5.04.1958 r.
niewłaściwego zastosowania art. 80 w zw. z art. 140 Kpa przez przekroczenie zasad swobodnej oceny dowodów,
niewłaściwego zastosowania art. 138 par. 1 pkt 2 Kpa w zw. z art. 9 ustawy o sprzedaży nieruchomości rolnych (...) w zw. z art. 156 par. 1 pkt 2 Kpa, poprzez zaniechanie zmiany zaskarżonej decyzji,
niewłaściwego zastosowania art. 107 par. 3 Kpa poprzez zaniechanie wskazania w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji dowodów, w oparciu o które organ ustalił podstawę prawną rozstrzygnięcia.
Błędnej wykładni art. 9 ustawy o sprzedaży nieruchomości rolnych (...)."
Z uwagi na powyższe, wniosły o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.
Stosownie do brzmienia art. 183 par. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. -Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej biorąc jedynie z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania wynikającą z wystąpienia przynajmniej jednej z sześciu przesłanek określonych w par. 2 tego artykułu.
W niniejszej sprawie żadna z wymienionych w przytoczonym wyżej przepisie przesłanek nie zachodzi.
Odnosząc się zatem do zarzutów zawartych w skardze kasacyjnej należy stwierdzić, że sprowadzają się one do naruszenia przez sąd przepisu prawa procesowego tj. art. 145 par. 1 pkt 1 - Prawa o postępowaniu administracyjnym oraz przepisu prawa materialnego polegającym na błędnej wykładni art. 9 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych oraz uporządkowani niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwem rolnym.
Rozważając podniesiony przez wnoszącego skargę kasacyjną zarzut naruszenia przepisów prawa procesowego Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, iż nie znajduje on uzasadnionych podstaw. Wbrew zgłoszonym przez skarżące zarzutom, stan faktyczny sprawy został wyjaśniony w sposób wyczerpujący. W szczególności w sposób nie budzący wątpliwości wykazana została okoliczność, że w dniu 5 kwietnia 1958 r. w dacie wejścia w życie ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o sprzedaży nieruchomości rolnej (...) przedmiotowa nieruchomość nie znajdowała się w posiadaniu właścicieli lecz była we władaniu Państwa. Powyższy fakt, mający rozstrzygające znaczenie dla oceny legalności kontrolowanej w trybie nadzoru decyzji, nie został też zakwestionowany przez skarżące. Wręcz przeciwnie na rozprawie w dniu 7.12.2004 r. przyznały one, że w dniu 5 kwietnia 1958 r. ówcześni właściciele przedmiotowej nieruchomości mieszkali w B., a ziemia była wydzierżawiona przez państwo okolicznym chłopom. Bezzasadny okazał się również zarzut, iż
przedmiotowa nieruchomość została wcześniej przejęta na podstawie przepisu dekretu o reformie rolnej. W wyniku parcelacji majątku "B. A" Kazimierz K. - ojciec skarżących otrzymał na własność grunty o pow. 65 ha, z czego około 30 ha sprzedanych zostało przed 1.09.1939 r. przez Bank Wileński w zamian za obciążenia finansowe. Poza sporem jest, że po wojnie nieruchomość rolna należąca do Kazimierza K. posiadała powierzchnię około 35 ha, zatem nie podlegała przepisom dekretu o reformie rolnej.
Zarówno brak jakichkolwiek dokumentów, które wskazywałyby na przejęcie ww. nieruchomości w trybie ww. dekretu, jak i okoliczność, że dołączone do akt sprawy protokoły o przejęciu nieruchomości na cele reformy rolnej z dnia 1.10.1944 r., 29.01.1949 r., 17.02.1944 r. oraz zarządzenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 20 stycznia 1949 r. dotyczyły przejęcia na rzecz państwa majątków stanowiących własność Julii S. i Józefa K. wskazują na to, iż przedmiotowa nieruchomość nie została przejęta przez Państwo na podstawie przepisu cyt. wyżej dekretu.
Oznacza to, że przejęta została przez Państwo bez podstawy prawnej. Powyższa okoliczność jest jednak bez znaczenia dla wyniku niniejszej sprawy.
Nie mógł również odnieść zamierzonego skutku zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego polegający na błędnej wykładni art. 9 /obecnie 10/ - o przejęciu na własność Państwa nieruchomości rolnych (...). W wyroku z dnia 20 lutego 1991 r. /Dz.U. nr 20 poz. 88/ Trybunał Konstytucyjny dokonał wykładni tego przepisu i wyraził pogląd, że "o przejęciu przez państwo nieruchomości rolnych i leśnych w trybie ww. przepisu decydują wyłącznie przesłanki wymienione w tym przepisie, a mianowicie:
objęcie nieruchomości we władanie Państwa do dnia wejścia w życie ustawy, czyli do 5.04.1958 r.,
pozostawanie tych nieruchomości nadal we władaniu Państwa lub przekazanie ich w użytkowanie innym osobom - bez względu na okoliczność, w jakich doszło do objęcia nieruchomości przez Państwo. Oczywiście z wykluczeniem sytuacji gdy objęcie we władanie wypełniło znamiona czynu niedozwolonego.
Podkreślić należy, na co już wielokrotnie zwracano uwagę w orzecznictwie Sądu Najwyższego jak i Naczelnego Sądu Administracyjnego, że o charakterze art. 9 ust. 1 cyt. ustawy świadczy cel wynikający z określenia przedmiotu omawianej ustawy "uporządkowania niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego". Potrzeba uregulowania deklarowanego wyżej celu zachodziła natomiast wówczas, gdy władanie przez Państwo nieruchomością nie było oparte na tytule prawnym.
W tym stanie rzeczy skargę kasacyjną jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw należało oddalić /art. 194 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi/.