Tezy
Z art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim /t.j. Dz.U. 2000 nr 28 poz. 353 ze zm./ wynika, że ustawodawca odróżnia orzekanie w przedmiocie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego od orzekania w przedmiocie stwierdzenia utraty obywatelstwa. O ile w decyzji stwierdzającej posiadanie obywatelstwa polskiego /albo odmawiającej stwierdzenia posiadania obywatelstwa/ organ stwierdza, czy wnioskodawca jest obywatelem polskim, o tyle w decyzji dotyczącej utraty obywatelstwa organ rozstrzyga, czy osoba która była obywatelem polskim, utraciła to obywatelstwo. Postępowanie w przedmiocie stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego może dotyczyć także osoby nieżyjącej, jeśli wnioskodawca ma interes prawny w rozumieniu art. 28 Kpa.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Włodzimierz Ryms Sędziowie sędzia NSA Jacek Chlebny /spr./ sędzia NSA Marek Gorski Protokolant Marcin Sikorski po rozpoznaniu w dniu 14 września 2006 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców, U. B. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 15 lipca 2005 r., sygn. akt IV SA/Wa 778/05 w sprawie ze skargi U. B. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia [...] stycznia 2005 r., nr [...] w przedmiocie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego 1. uchyla zaskarżony wyrok 2. uchyla decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia [...] stycznia 2005 r. oraz poprzedzającą ją decyzję Wojewody Świętokrzyskiego z dnia [...] października 2004 r., nr [...] 3. odstępuje od zasądzenia zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego od U. B. na rzecz Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców
Uzasadnienie
We wniosku z dnia 12 lutego 2004 r. U. B. zwrócił się o stwierdzenie posiadania obywatelstwa przez jego ojca - M. B. do dnia zgonu (tj. do 1 lipca 1987 r.) lub w dniu urodzin wnioskodawcy - to jest w dniu 9 sierpnia 1932 r.
Wojewoda Świętokrzyski decyzją z dnia [...] października 2004 r. odmówił stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez M. B., natomiast Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców, decyzją z dnia [...] stycznia 2005 r., nr [...], po rozpatrzeniu odwołania U. B., utrzymał ją w mocy. W uzasadnieniu decyzji stwierdzono, że M. B., urodzony dnia 14 lutego 1900 r., nabył obywatelstwo polskie zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 ze zm.), a następnie utracił je z dniem 29 maja 1950 r. na podstawie art. 11 ww. ustawy. W tej bowiem dacie weszła w życie ustawa z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46), która skróciła wiek podlegania obowiązkowi wojskowemu z 60 do 50 lat i M. B. przestał z tym dniem podlegać obowiązkowi wojskowemu, zaś wcześniej (tj. dnia 15 maja 1948 r.) nabył obywatelstwo izraelskie.
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 15 lipca 2005 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził nieważność obu opisanych wyżej decyzji. W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał, iż upoważnienie do orzekania przez organ administracji publicznej w sprawach dotyczących stwierdzenia posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego wynika z art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (t.j. Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.). Osobisty charakter obywatelstwa powoduje, iż postępowanie administracyjne wszczęte na wniosek innej osoby, niż osoba, której dotyczyć ma stwierdzenie posiadania obywatelstwa, podlega umorzeniu na podstawie art. 105 § 1 k.p.a. Sąd wykluczył możliwość prowadzenia odrębnej sprawy i wydawania decyzji w stosunku do osoby nieżyjącej. Uznał natomiast za możliwe dokonywanie ustaleń co do obywatelstwa wstępnych, w ramach postępowania wszczętego na wniosek żyjących zstępnych i dotyczącego stwierdzenia istnienia ich obywatelstwa- jeżeli obywatelstwo rodziców rzutowałoby na ocenę
obywatelstwa dziecka. Sąd pierwszej instancji uznał, iż tylko w takich sprawach inicjujący postępowanie zstępni są uprawnionymi wnioskodawcami, działają bowiem w ramach własnego, bezpośredniego i realnego interesu prawnego. Wnioskodawca-zstępny może bowiem oczekiwać dokonania wszelkich ustaleń mających wpływ na ocenę jego obywatelstwa bez potrzeby wszczynania oddzielnej sprawy dotyczącej stwierdzenia istnienia obywatelstwa jego rodzica.
Od powyższego wyroku, na podstawie art. 173 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm., zwanej dalej: p.p.s.a.), skargi kasacyjne wniesione zostały przez U. B. i Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców.
U. B., wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie oraz o zwrot kosztów postępowania, podniósł w swojej skardze kasacyjnej następujące zarzuty:
1) naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie art. 145 § 1 pkt 2 p.p.s.a. w zw. z art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. poprzez przyjęcie, że zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej, a także naruszenie art. 134 § 1 p.p.s.a. w związku z nierozpoznaniem skargi w zakresie zgłoszonych zarzutów oraz naruszenie art. 141 § 4 p.p.s.a., polegające na wadliwym sporządzeniu uzasadnienia, w tym "przyjęcie braku wniosku uprawnionego podmiotu, braku istnienia interesu prawnego wnioskodawcy w uzyskaniu decyzji w sprawie obywatelstwa M. B." oraz niedopuszczalności wydania decyzji administracyjnej w przedmiotowej sprawie;
2) naruszenie art. 1 § 2 p.p.s.a. z uwagi na to, że dokonana przez Sąd ocena, iż zaskarżona decyzja jest dotknięta wadą prawną jest wadliwa, skoro zdaniem strony "postępowanie z tak określonym przedmiotem postępowania oraz podmiotem mogło być skutecznie prowadzone".
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej U. B. podkreślił, że ma interes prawny w uzyskaniu potwierdzenia obywatelstwa ojca w rozumieniu art. 28 k.p.a. i że przepis ten powinien być rozumiany możliwie szeroko. Zdaniem skarżącego, zgodnie z zasadą wyłączności obywatelstwa polskiego, jego ojciec nie utracił obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.
Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców, wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie skargi U. B. na decyzję z dnia [...] stycznia 2005 r., ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie oraz zasądzenie kosztów postępowania, podniósł w swojej skardze kasacyjnej zarzut naruszenia prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 28 k.p.a. w związku z odmową uznania wnioskodawcy za stronę postępowania.
W uzasadnieniu zarzutu podniesiono, że prawa i obowiązki zstępnych niejednokrotnie zależą od posiadania obywatelstwa polskiego przez wstępnego (nawet w sytuacji, gdy ten już nie żyje). Wiele przepisów prawa materialnego uzależnia bowiem istnienie określonych praw lub obowiązków prawnych od posiadania obywatelstwa. Oczywiste jest zatem istnienie po stronie syna interesu osobistego, własnego i indywidualnego w ustaleniu, w drodze indywidualnego aktu administracyjnego, obywatelstwa ojca, gdyż w sposób bezpośredni ma ono wpływ na sytuację prawną wnioskodawcy. W skardze kasacyjnej Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko, że ojciec wnioskodawcy utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
W doktrynie przyjmuje się, że obywatelstwo jest trwałym węzłem prawnym łączącym osobę fizyczną z państwem, który oznacza przynależność tej osoby do określonego państwa i który stanowi niezbędną przesłankę istnienia wzajemnych praw i obowiązków jednostki i państwa (por. W. Ramus, Instytucje prawa o obywatelstwie polskim, Warszawa 1980, s. 21). Obowiązująca ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (t.j. Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.) przewiduje możliwość stwierdzania przez wojewodę posiadania i utraty obywatelstwa (art. 17 ust. 4 ustawy). Charakter prawny takiego aktu nie został określony w ustawie, gdyż w świetle jej postanowień jedynie odmowa stwierdzenia posiadania lub utraty obywatelstwa expressis verbis wymaga wydania decyzji administracyjnej. W stwierdzeniu posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego dostrzega się zarówno elementy zaświadczenia, jak i aktu administracyjnego (decyzji administracyjnej). W piśmiennictwie rozważano, czy tego typu rozstrzygnięcia nie mają waloru
zaświadczenia, co pozostaje w zgodzie z wieloma orzeczeniami Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyrok NSA z dnia 5 maja 1994r., V SA 2784/93, z dnia 10 lutego 1993r., V SA 1145/92, z dnia 14 grudnia 1995 r., V SA 1125/95 [w:] J. Jagielski, Obywatelstwo polskie, Zagadnienia podstawowe, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o. Warszawa 1998 r., s. 148). Podnoszono jednak także, iż dominująca linia orzecznicza NSA przyjmuje, że stwierdzanie posiadania obywatelstwa ma charakter decyzji administracyjnej. Naczelny Sąd Administracyjny niejednokrotnie wyrażał pogląd, że regulacja sposobu nabycia, utraty i stwierdzenia posiadania obywatelstwa należy do zakresu prawa administracyjnego, zaś właściwe organy stwierdzają w formie decyzji posiadanie obywatelstwa polskiego. Tego rodzaju akty są aktami deklaratoryjnymi, zaś poświadczenie posiadania obywatelstwa polskiego oznacza, że do dnia wydania tego rodzaju aktu administracyjnego nie miały miejsca zdarzenia lub akty prawne powodujące utratę obywatelstwa (wyrok NSA z dnia 4
grudnia 1996r., V SA 958/95, z 20 lutego 1996 r., V SA 1345/95, z dnia 20 grudnia 1994 r., 2237/97). Naczelny Sąd Administracyjny podziela pogląd, że stwierdzenie posiadania obywatelstwa wymaga wydania decyzji deklaratoryjnej. Nie jest jednak wyłączona możliwość wydania zaświadczenia, o którym mowa w 218 k.p.a., stwierdzającego posiadanie lub utratę obywatelstwa, gdy stan ten jest bezsporny i wynika z posiadanych przez wojewodę danych, ewidencji, rejestrów itp. Posiadanie lub utrata obywatelstwa wymaga jednak zawsze wydania deklaratoryjnej decyzji administracyjnej, gdy posiadanie lub utrata obywatelstwa nie wynika z posiadanych danych, a wojewoda musi ustosunkować się do zgłoszonego w tym względzie żądania (J. Jagielski, Obywatelstwo... op. cit., s. 145-151 i cytowane tam orzecznictwo). Nie ulega wątpliwości, że w rozpoznawanej sprawie, bez względu na sposób jej załatwienia, należało wydać decyzję, w której wojewoda ustosunkowałby się do zgłoszonego wniosku, albowiem posiadanie lub utrata obywatelstwa M. B.
nie wynikała z już posiadanych przez wojewodę danych, ewidencji czy też rejestrów. Decyzja administracyjna o charakterze deklaratoryjnym nie tworzy wprawdzie nowej sytuacji prawnej, ale stwierdza w odniesieniu do konkretnego adresata, czy i jaki jest, w danej sytuacji faktycznej, jego stan prawny w sferze prawa administracyjnego. Dopiero wydanie decyzji potwierdza w takiej sytuacji status określonej osoby co do jej obywatelstwa.
Zgodnie z art. 61 k.p.a., postępowanie administracyjne wszczyna się na wniosek strony lub z urzędu. Wniosek złożony przez uprawnioną osobę wszczyna postępowanie administracyjne w zakreślonych w nim granicach podmiotowych i przedmiotowych. Niezależnie od kwestii legitymacji do wszczęcia postępowania, pojęcia strony i interesu prawnego w rozumieniu art. 28 k.p.a, które to zagadnienia były przedmiotem rozważań Sądu I instancji i autorów skarg kasacyjnych, zagadnieniem wstępnym, wymagającym rozważenia, jest przedmiot postępowania wszczętego wnioskiem U. B.
Wnioskodawca żądał wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia obywatelstwa polskiego swojego zmarłego już ojca, wskazując jednocześnie we wniosku, że żąda stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego ojca alternatywnie, albo do dnia zgonu M. B. (1 lipca 1987 r.), albo do dnia urodzin wnioskodawcy (9 sierpnia 1932 r.). Zakres wszczętej sprawy należy rozważyć z uwzględnieniem treści art. 17 ust. 4 ustawy o obywatelstwie polskim, który upoważnia wojewodę do stwierdzenia (odmowy stwierdzenia) posiadania i utraty obywatelstwa polskiego. Organy obu instancji odmówiły stwierdzenia posiadania obywatelstwa, natomiast w uzasadnieniu decyzji organu II instancji ostatecznie ustalono, że z dniem 29 maja 1950 r. ojciec wnioskodawcy utracił obywatelstwo. Warto zatem zauważyć, że M. B. posiadał obywatelstwo polskie w jednej z dat, które wskazano we wniosku, a mianowicie w dniu urodzin wnioskodawcy, tj. 9 sierpnia 1932 r. Samo sformułowanie wniosku, jako żądanie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego czy też
jego utraty, nie ma charakteru wiążącego dla organu. Tak wniosek o stwierdzenie posiadania obywatelstwa, jak i wniosek o stwierdzenie jego utraty, wszczyna postępowanie w jednej określonej sprawie - o stwierdzenie obywatelstwa. Warto podkreślić, że w piśmiennictwie uznaje się obie formy za składniki jednej instytucji - stwierdzania obywatelstwa (J. Jagielski, Obywatelstwo... op. cit., s. 144). W konsekwencji należy uznać, że sformułowanie samego wniosku nie przesądzało jaki jest przedmiot sprawy i o potrzebie wydania decyzji o stwierdzeniu posiadania obywatelstwa, zamiast decyzji stwierdzającej utratę obywatelstwa. Treść decyzji - stwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa - zależy zatem od okoliczności przytoczonych we wniosku i ustalonych w toku postępowania.
Z art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim wynika, że ustawodawca rozróżnia rozstrzygnięcia w sprawach, w których przedmiotem jest stwierdzenie posiadania lub odmowa stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego od rozstrzygnięć, których przedmiotem jest stwierdzenie utraty lub odmowa stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego. Rozstrzygnięcie w przedmiocie stwierdzenia posiadania lub odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego, dotyczy tego, czy określona osoba jest (posiada), czy nie jest (nie posiada) obywatelem polskim. Natomiast rozstrzygnięcie w przedmiocie stwierdzenia utraty lub odmowy stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego dotyczy tego, czy określona osoba z określoną datą na skutek określonych zdarzeń utraciła, czy nie utraciła obywatelstwo polskie i tego rodzaju rozstrzygnięcia mogą dotyczyć obywatelstwa polskiego także osoby, która zmarła, jeżeli z wnioskiem o takie rozstrzygnięcie występuje osoba, która ma w tym interes prawny. Nie można zgodzić się
więc z poglądem Sądu pierwszej instancji, że skarżący w tej sprawie nie ma interesu prawnego, ponieważ ani Sąd, ani organy administracji nie zwróciły uwagi na różnicę między orzekaniem o stwierdzeniu posiadania obywatelstwa polskiego, a orzekaniem o stwierdzeniu utraty obywatelstwa polskiego.
Tak jak daty nabycia i utraty obywatelstwa polskiego ze swej istoty są różne, tak decyzje o stwierdzeniu posiadania obywatelstwa albo o jego utracie nie są tożsame. Ustawodawca upoważnił wojewodę do wydawania decyzji stwierdzających posiadanie lub utratę obywatelstwa polskiego albo decyzji odmawiających stwierdzenia posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego. Z treści uzasadnienia decyzji obu instancji nie wynika, aby organy rozróżniały odrębności przesłanek, które podlegają badaniu w ramach postępowania o stwierdzenie posiadania i utraty obywatelstwa polskiego. Przeciwnie, wydają się uznawać je za tożsame, skoro w decyzji o odmowie stwierdzenia posiadania obywatelstwa jednocześnie ustalano datę utraty obywatelstwa. Organ odmówi także stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego w stosunku do osoby, która takie obywatelstwo posiada i gdy w wyniku prowadzonego postępowania nie stwierdzi zdarzenia powodującego utratę obywatelstwa polskiego. Warunkiem prowadzenia postępowania o stwierdzenie utraty obywatelstwa
polskiego jest wcześniejsza ocena, że postępowanie dotyczy obywatela polskiego. Nie można bowiem stwierdzać utraty obywatelstwa polskiego w stosunku do osoby, która wcześniej nie posiadała obywatelstwa polskiego. W stosunku natomiast do osoby, co do której powstają wątpliwości, czy jest obywatelem polskim, istotne znaczenie ma stwierdzenie przesłanek nabycia obywatelstwa polskiego. Postępowanie wyjaśniające w takiej sprawie dotyczy przesłanek nabycia obywatelstwa polskiego. Przesłanki utraty obywatelstwa i nabycia obywatelstwa wywołują nie tylko różne skutki, ale są też z natury swej odmienne. W tym kontekście należy podkreślić niekonsekwencję organów obu instancji, które przyjęły, że ojciec wnioskodawcy, choć był obywatelem polskim, to obywatelstwo to utracił na skutek zaistnienia przesłanki utraty obywatelstwa polskiego, o której mowa w art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z dnia 20 stycznia 1920 r., i jednocześnie też wydały odmowne decyzje w przedmiocie stwierdzenia posiadania obywatelstwa
polskiego. Stwierdzenie, że ojciec wnioskodawcy był obywatelem polskim, ale wskutek późniejszych zdarzeń obywatelstwo utracił, mogło uzasadniać wydanie decyzji w przedmiocie stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego, a nie stwierdzenia posiadania obywatelstwa. Podkreślić również należy, że postępowanie dotyczyło statusu prawnego osoby nieżyjącej, która w świetle ustaleń organu utraciła obywatelstwo polskie. W postępowaniu w przedmiocie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego takiej osoby kwestią wymagającą wyjaśnienia był nie fakt, czy M. B. był obywatelem polskim (ta okoliczność była bezsporna i nie kwestionowana przez organy) oraz nie to, czy posiada lub nie posiada obywatelstwo polskie, ale to czy obywatelstwo to utracił.
Reasumując, z samego brzmienia art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim wynika, że ustawodawca odróżnia orzekanie w przedmiocie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego od orzekania w przedmiocie stwierdzenia utraty obywatelstwa. O ile w decyzji stwierdzającej posiadanie obywatelstwa polskiego (albo odmawiającej stwierdzenia posiadania obywatelstwa) organ stwierdza, czy wnioskodawca jest obywatelem polskim, o tyle w decyzji dotyczącej utraty obywatelstwa organ rozstrzyga, czy osoba która była obywatelem polskim, utraciła to obywatelstwo. Postępowanie w przedmiocie stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego może dotyczyć także osoby nieżyjącej, jeśli wnioskodawca ma interes prawny w rozumieniu art. 28 k.p.a. W wyniku wszczętego postępowania przez U. B., organy powinny zatem rozpoznać sprawę i wydać decyzję w przedmiocie stwierdzenia, czy ojciec skarżącego utracił, czy nie utracił obywatelstwo polskie, a nie stwierdzenia posiadania lub nieposiadania obywatelstwa polskiego
zmarłego już M. B. W decyzji takiej określa się datę, w której nastąpiła utrata obywatelstwa polskiego.
Sformułowany we wniesionych skargach kasacyjnych zarzut naruszenia art. 28 k.p.a. jest uzasadniony. Nie można podzielić poglądu wyrażonego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że osobisty charakter obywatelstwa, powoduje, że zstępni a limine nie mają legitymacji do wszczęcia postępowania w przedmiocie stwierdzenia obywatelstwa zmarłego wstępnego. Ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 r. nie zawiera unormowania odnoszącego się do pojęcia strony w sprawie o stwierdzenie obywatelstwa. W tej sytuacji dla uznania podmiotu za stronę tego postępowania zasadne jest stosowanie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. W świetle art. 28 k.p.a., przymiot strony postępowania administracyjnego przysługuje każdemu, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo temu, kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Interes prawny musi być indywidualny, konkretny, aktualny i sprawdzalny obiektywnie, a jego istnienie powinno znajdować potwierdzenie w okolicznościach
faktycznych, będących przesłankami zastosowania przepisu prawa materialnego (zob. J. Borkowski [w:] B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, wyd. 7 uzupełnione i rozszerzone, Warszawa 2005, s. 224 i nast.). Aktualność interesu prawnego oznacza, że daje się on urzeczywistnić. Interes prawny powinien rzeczywiście istnieć w dacie stosowania norm prawa administracyjnego, nie może to być interes tylko przewidywany w przyszłości bądź też hipotetyczny (wyrok NSA z dnia 19 marca 2002 r., IV SA 1132/00, niepubl.). Oznacza to, iż z wnioskiem o stwierdzenie obywatelstwa może wystąpić tylko taki podmiot, który wykazał, że stwierdzenie obywatelstwa innej osoby ma wpływ na jego sytuację prawną.
Postępowanie dotyczy interesu prawnego lub obowiązku konkretnego podmiotu w tym sensie, że w wyniku takiego postępowania wydaje się decyzję, która dotyczy praw i obowiązków tego podmiotu lub rozstrzygnięcie o prawach i obowiązkach jednego podmiotu wpływa na prawa i obowiązki innego podmiotu (A.Wróbel, Kodeks postępowania administracyjnego, Komentarz, Zakamycze 2005, s. 258). W pierwszym wypadku postępowanie dotyczy interesu lub obowiązku danego podmiotu w sposób bezpośredni. W drugim przypadku postępowanie dotyczy interesu prawnego danego podmiotu w sposób pośredni, tj. decyzja oddziaływuje na prawa i obowiązki tego podmiotu wskutek powiązania sytuacji prawnej adresata decyzji z sytuacją prawną tego podmiotu. Nie ulega wątpliwości, że w rozpoznawanej sprawie ma miejsce ta druga sytuacja -obywatelstwo ojca wpływa na sytuację prawną syna. Wiele przepisów prawa materialnego uzależnia istnienie określonych praw i obowiązków prawnych od posiadania obywatelstwa polskiego (art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983
r. o podatku od spadków darowizn, [t.j. Dz. U. z 2004 r., Nr 142, poz. 1514], art. 34 i 35 ustawy z 12 listopada 1965 r. prawo międzynarodowe prywatne [Dz. U. Nr 46, poz. 290 ze zm.]). Naczelny Sąd Administracyjny podziela argumentację zawartą w skardze kasacyjnej Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemca, w której nie tylko odwołano się do dotychczasowego w tym przedmiocie orzecznictwa, ale także wskazano na konkretne sytuacje, w których istotne znaczenie dla zstępnych może mieć obywatelstwo nie żyjącego już wstępnego. Niezależnie od powołanego w uzasadnieniu skargi kasacyjnej wyroku NSA z 12 czerwca 2003 r. (sygn. akt V SA 3962/02), możliwość prowadzenia postępowania w przedmiocie stwierdzenia obywatelstwa osoby nieżyjącej potwierdza także wyrok NSA z 20 grudnia 1994 (sygn. akt V SA 2237/93). Wnioskodawca w toku administracyjnego postępowania odwoławczego wskazał też na okoliczności, które jego zdaniem uzasadniały jego interes prawny w tej sprawie. Twierdzenia wnioskodawcy, w których zadeklarowano
zamiar zamieszkania w Polsce, odzyskania pozostawionego majątku, czy dotyczące własnego obywatelstwa polskiego, mogą dodatkowo potwierdzać interes prawny skarżącego. Należy bowiem pamiętać, że obywatelstwo dzieci z reguły wynika z obywatelstwa rodziców.
Interes prawny skarżącego w tej sprawie należy wiązać nie ze stwierdzeniem posiadania lub nie posiadania obywatelstwa polskiego jego ojca, ale z orzekaniem o tym, czy ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie, a jeżeli tak, to na skutek jakich zdarzeń i z jaką datą. W zaskarżonej decyzji oraz decyzji organu pierwszej instancji orzeka się zaś o tym, że odmawia się stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez ojca skarżącego, a jedynie w uzasadnieniu decyzji są rozważania o tym, że ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie.
Odnosząc się do uzasadnienia skargi kasacyjnej U. B., w którym stwierdza się, że wbrew stanowisku wyrażonemu w uzasadnieniu decyzji organu II instancji, M. B. posiadał obywatelstwo polskie także po dacie 29 maja 1950r., należy wskazać, że prezentowany pogląd odnosi się do treści decyzji, a nie uzasadnienia zaskarżonego wyroku, ponieważ Sąd przyjmując, iż sprawa z wniosku skarżącego o stwierdzenie obywatelstwa polskiego jego ojca , który zmarł, nie może się toczyć, tego problemu w ogóle nie rozważał. To w uzasadnieniu decyzji organu II instancji ustalono, że M. B., urodzony dnia 14 lutego 1900 r., utracił obywatelstwo polskie w myśl art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44, ze zm.), gdyż przestał już podlegać obowiązkowi wojskowemu w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. - o powszechnym obowiązku wojskowym, która skróciła wiek podlegania obowiązkowi wojskowemu z 60 do 50 lat, a wcześniej (tj. dnia 15 maja 1948 r.) nabył obywatelstwo
izraelskie. W piśmiennictwie prawniczym przyjmuje się, że na podstawie art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z dnia 20 stycznia 1920 r. osoby nie podlegające powszechnemu obowiązkowi wojskowemu, traciły obywatelstwo polskie z mocy prawa z chwilą nabycia obywatelstwa obcego (por. W. Ramus, Instytucje...., op. cit., str. 245). Utrata obywatelstwa z mocy prawa oznacza, że nie wydaje się indywidualnej decyzji o utracie obywatelstwa, gdyż skutek w postaci utraty obywatelstwa następuje po zaistnieniu ustawowych przesłanek jego utraty.
Z przytoczonych względów nie było podstaw do stwierdzenia nieważności decyzji z tej przyczyny, że sprawa administracyjna nie mogła się toczyć na skutek podania skarżącego, ponieważ obywatelstwo ma charakter osobisty i skarżący nie ma legitymacji do wszczęcia sprawy dotyczącej ojca, który zmarł. Takie stanowisko Sądu pierwszej instancji narusza przepis art. 28 k.p.a. w związku z art. 17 ustawy o obywatelstwie polskim, ponieważ pomija przedstawione wyżej rozróżnienie rozstrzygnięć w przedmiocie stwierdzenia posiadania i utraty obywatelstwa polskiego. Oznacza to, że skargi kasacyjne skarżącego i organu są uzasadnione.
Uwzględnienie skarg kasacyjnych i uchylenie zaskarżonego wyroku, w stanie faktycznym sprawy przyjętym w jego uzasadnieniu, pozwala rozpoznać skargę przez Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 188 p.p.s.a., ponieważ naruszenie prawa dotyczy w istocie rzeczy prawa materialnego.
Rozpoznając skargę, należało przed wszystkim podnieść, że rozstrzygnięcia administracyjne zostały wydane przy innym, niż przedstawione przez Naczelny Sąd Administracyjny, rozumieniu treści art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim. Organy nie zwróciły bowiem uwagi na to, czy przedmiotem rozstrzygnięcia ma być stwierdzenie lub odmowa stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego ojca skarżącego, który zmarł, czy stwierdzenie lub odmowa stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego ojca skarżącego. To, jak skarżący sformułował wniosek nie może mieć przesądzającego znaczenia, chodzi bowiem o wyjaśnienie, czy zamiarem skarżącego jest potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego ojca, co byłoby niemożliwe skoro ojciec skarżącego zmarł, czy stwierdzenie, że ojciec skarżącego nie utracił obywatelstwa polskiego, ewentualnie, że utracił obywatelstwo polskie przed śmiercią na skutek określonych zdarzeń i z określoną datą. Z tego względu należało uwzględnić skargę i uchylić decyzje organów
obu instancji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) w związku z art. 135 p.p.s.a. W toku dalszego postępowania administracyjnego organ administracji rozpozna sprawę mając na uwadze, iż chodzi o rozstrzygnięcie, czy ojciec skarżącego utracił obywatelstw polskie, a jeżeli tak, to z jaką datą (na skutek jakiego zdarzenia).
Naczelny Sąd Administracyjny odstąpił od zasądzenia zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego między stronami na podstawie art. 207 § 2 p.p.s.a., ponieważ zaskarżony wyrok został uchylony w wyniku uwzględnienia skarg kasacyjnych skarżącego i organu.