2147

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA FINANSÓW¹⁾

z dnia 10 grudnia 2003 r.

w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków

Na podstawie art. 81 ust. 2 pkt 8 lit. c ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 oraz z 2003 r. Nr 60, poz. 535, Nr 124, poz. 1152 i Nr 139, poz. 1324) zarządza się, co następuje:

§ 1. Użyte w rozporządzeniu określenia oznaczają:

1) ustawa o rachunkowości - ustawę z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości;

2) ekspozycje kredytowe - bilansowe należności z tytułu kredytów i pożyczek, skupionych wierzytelności, czeków i weksli, zrealizowanych gwarancji, innych wierzytelności o podobnym charakterze oraz udzielone zobowiązania pozabilansowe o charakterze finansowym i gwarancyjnym, z wyłączeniem:

a) odsetek i prowizji, także skapitalizowanych,

b) wierzytelności od podmiotów zależnych od banku, jeżeli:

- zaangażowanie kapitałowe banku w te podmioty wycenione jest metodą praw własności, na podstawie art. 63 ustawy o rachunkowości, oraz

- poziom rezerw tworzonych przez te podmioty jest nie niższy niż poziom obliczony zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu;

3) ekspozycje kredytowe wobec Skarbu Państwa - ekspozycje kredytowe wynikające z umów zawartych przez osoby uprawnione do reprezentowania Skarbu Państwa;

4) pożyczki i kredyty detaliczne - ekspozycje kredytowe wobec osób fizycznych, udzielone na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą lub prowadzeniem gospodarstwa rolnego, z wyłączeniem pożyczek i kredytów mieszkaniowych, pożyczek i kredytów hipotecznych oraz zobowiązań pozabilansowych;

5) pożyczki i kredyty mieszkaniowe - ekspozycje kredytowe wobec osób fizycznych wynikające z finansowania niezwiązanego z działalnością gospodarczą lub prowadzeniem gospodarstwa rolnego:

a) nabycia, budowy, przebudowy, rozbudowy lub nadbudowy domu albo lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość,

b) nabycia spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego lub prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej albo prawa odrębnej własności lokalu mieszkalnego w spółdzielni mieszkaniowej,

c) remontu domu albo lokalu, o których mowa w lit. a i b,

d) nabycia działki budowlanej lub jej części pod budowę domu jednorodzinnego lub budynku mieszkalnego, w którym jest lub ma być położony lokal mieszkalny,

e) innego celu związanego z zaspokajaniem potrzeb mieszkaniowych, w szczególności pokrycia kosztów partycypacji w kosztach budowy mieszkań przez towarzystwa budownictwa społecznego;

6) pożyczki i kredyty hipoteczne - ekspozycje kredytowe wobec osób fizycznych na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą lub prowadzeniem gospodarstwa rolnego, zabezpieczone zabezpieczeniami wymienionymi w ust. 3 pkt 14 załącznika nr 2 do rozporządzenia, pod warunkiem, że zabezpieczenia te ustanowione są na nieruchomości mieszkalnej;

7) rezerwa na ryzyko ogólne - rezerwę utworzoną zgodnie z art. 130 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, z późn. zm.²⁾);

8) pierwotna wysokość zabezpieczanej kwoty - wysokość ekspozycji kredytowej określoną w umowie obowiązującej w dniu dokonywania klasyfikacji.

§ 2. 1. Banki tworzą rezerwy na ryzyko związane z ich działalnością, zwane dalej „rezerwami celowymi”, w odniesieniu do ekspozycji kredytowych zaklasyfikowanych do:

1) kategorii „normalne” - w zakresie ekspozycji kredytowych wynikających z pożyczek i kredytów detalicznych;

2) kategorii „pod obserwacją”;

3) grupy „zagrożone” - w tym do kategorii „poniżej standardu”, „wątpliwe” lub „stracone”.

2. Zasady klasyfikacji ekspozycji kredytowych określa załącznik nr 1 do rozporządzenia.

3. Wykaz zabezpieczeń ekspozycji kredytowych określa załącznik nr 2 do rozporządzenia.

4. Obowiązek tworzenia rezerw celowych nie dotyczy ekspozycji kredytowych stanowiących udzielone zobowiązania pozabilansowe w przypadku, gdy postanowienia umowy:

1) gwarantują bankowi swobodę w podjęciu decyzji o uruchomieniu środków w ramach zobowiązania lub

2) uzależniają uruchomienie środków w ramach zobowiązania od terminowej obsługi już wykorzystanej części i niebudzącej obaw sytuacji ekonomiczno-finansowej dłużnika w przypadku, gdy wymagane jest stosowanie tego kryterium, lub

3) uzależniają uruchomienie środków w ramach zobowiązania od złożenia zabezpieczeń wymienionych w załączniku nr 2 do rozporządzenia, umożliwiających pomniejszenie podstawy tworzenia rezerw celowych o kwotę odpowiadającą uruchamianym środkom lub klasyfikowanie ekspozycji kredytowej do kategorii „normalne”.

5. Komisja Nadzoru Finansowego może, na wniosek banku, zezwolić na inną klasyfikację ekspozycji kredytowych, w szczególności w oparciu o wewnętrzne systemy ratingów i metody szacowania oczekiwanych strat, zwane dalej „modelami ryzyka kredytowego”, informując ministra właściwego do spraw instytucji finansowych o udzielonym zezwoleniu.

§ 3. 1. Rezerwy celowe na ryzyko związane z ekspozycjami kredytowymi wynikającymi z pożyczek i kredytów detalicznych, zaklasyfikowanymi do kategorii „normalne” tworzy się w wysokości co najmniej wymaganego poziomu rezerw, stanowiącego 1,5% podstawy tworzenia rezerw celowych.

2. Rezerwy celowe na ryzyko związane z ekspozycjami kredytowymi zaklasyfikowanymi do kategorii „pod obserwacją”, „poniżej standardu”, „wątpliwe” i „stracone” tworzy się na podstawie indywidualnej oceny ryzyka obciążającego daną ekspozycję, jednak w wysokości co najmniej wymaganego poziomu rezerw, stanowiącego w relacji do podstawy tworzenia rezerw celowych:

1) 1,5% - w przypadku kategorii „pod obserwacją”;

2) 20% - w przypadku kategorii „poniżej standardu”;

3) 50% - w przypadku kategorii „wątpliwe”;

4) 100% - w przypadku kategorii „stracone”.

3. Komisja Nadzoru Finansowego, na wniosek banku, może zezwolić na utworzenie rezerw celowych w innej wysokości niż określona w ust. 1 i 2, w szczególności w oparciu o modele ryzyka kredytowego, informując ministra właściwego do spraw instytucji finansowych o udzielonym zezwoleniu.

4. Rezerwy celowe tworzy się, aktualizuje co do wysokości oraz rozwiązuje najpóźniej w ostatnim dniu miesiąca kończącego kwartał, w którym dokonano przeglądu i klasyfikacji ekspozycji kredytowych.

§ 4. 1. Podstawę tworzenia rezerw celowych stanowi wartość bilansowa ekspozycji kredytowej bez uwzględnienia utworzonych rezerw celowych, ale z uwzględnieniem przewidywanej, w związku z restrukturyzacją zadłużenia, kwoty umorzenia części ekspozycji kredytowej.

2. Podstawę tworzenia rezerw celowych na ryzyko związane z ekspozycjami kredytowymi, zaklasyfikowanymi do kategorii ,,pod obserwacją" lub grupy ,,zagrożone", można pomniejszyć, z zastrzeżeniem § 5, o wartość zabezpieczeń wymienionych w:

1) ust. 3 pkt 3, 14, 15, 16, 17 i 18 oraz w zakresie pojazdów samochodowych - pkt 21 i 22 załącznika nr 2 do rozporządzenia - w przypadku ekspozycji kredytowych wynikających z pożyczek i kredytów detalicznych;

2) ust. 3 załącznika nr 2 do rozporządzenia - w przypadku pozostałych ekspozycji kredytowych.

3. Przeglądów i aktualizacji wartości zabezpieczeń, o które pomniejszono podstawę tworzenia rezerw celowych, dokonuje się, z zastrzeżeniem ust. 4, w trybie obowiązującym dla przeglądów i klasyfikacji ekspozycji kredytowych.

4. W przypadku zabezpieczeń w postaci hipoteki, zastawu na statku morskim i zastawu na statku powietrznym wartość zabezpieczenia ustala się na podstawie posiadanej wyceny rzeczoznawcy lub - w określonych odrębnymi przepisami przypadkach - na podstawie wyceny bankowo-hipotecznej. Bank, w ramach przeglądów i aktualizacji wartości zabezpieczeń, dokonuje analizy rynkowych cen zabezpieczeń na podstawie własnych lub międzybankowych baz danych, zgodnie z przyjętą pisemną procedurą. Jeśli wynikający z tej analizy spadek rynkowych cen tych zabezpieczeń, w okresie od dokonania ostatniej wyceny przez rzeczoznawcę, może mieć znaczący wpływ na wartość danego zabezpieczenia ekspozycji kredytowej, bank powinien zlecić ponowną wycenę lub pisemnie uzasadnić odstąpienie od jej zlecenia.

§ 5. 1. Pomniejszeń, o których mowa w § 4 ust. 2, można dokonać, jeżeli na dzień dokonywania przeglądu, o którym mowa w § 4 ust. 3, spełnione są łącznie następujące warunki:

1) wartość zabezpieczenia jest możliwa do uzyskania, w wysokości uwzględnianej do pomniejszenia podstawy tworzenia rezerw, podczas ewentualnego postępowania egzekucyjnego, biorąc pod uwagę ograniczenia prawne, ekonomiczne i faktyczne mogące wpływać na rzeczywistą możliwość zaspokojenia się banku z przedmiotu zabezpieczenia;

2) zabezpieczenie to nie jest lub nie było wykorzystane w trybie przewidzianym w cz. I ust. 3 pkt 2 i ust. 4 załącznika nr 1 do rozporządzenia.

2. Kwota, o którą można pomniejszyć podstawę tworzenia rezerw celowych, w przypadku zabezpieczeń w postaci:

1) hipoteki - nie może być wyższa niż wysokość dokonanego wpisu do księgi wieczystej oraz:

a) 50% wartości ustalonej na podstawie wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli wycena rzeczoznawcy nie uwzględnia wcześniej powstałych obciążeń, wartość tę pomniejsza się najpierw o łączną kwotę tych obciążeń,

b) 60% bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości, ustalonej zgodnie z art. 22 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 99, poz. 919);

2) przeniesienia prawa własności rzeczy ruchomej - nie może być wyższa niż 50% wartości sprzedaży netto danej rzeczy ruchomej i 50% pierwotnej wysokości zabezpieczanej kwoty;

3) przeniesienia prawa własności papierów wartościowych, z wyjątkiem emitowanych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski, banki centralne lub rządy państw będących członkiem Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz inne banki - nie może być wyższa niż 50% ich wartości godziwej;

4) zastawu na statku morskim lub powietrznym - nie może być wyższa niż 50% wyceny rzeczoznawcy i 50% pierwotnej wysokości zabezpieczanej kwoty;

5) zastawu rejestrowego na prawach z papierów wartościowych, o których mowa w pkt 3 - nie może być wyższa niż 50% ich wartości godziwej;

6) zastawu rejestrowego na rzeczy ruchomej - nie może być wyższa niż 50% wartości sprzedaży netto danej rzeczy ruchomej i 50% pierwotnej wysokości zabezpieczanej kwoty;

7) gwarancji lub poręczenia, o których mowa w ust. 2 pkt 6 i ust. 3 pkt 9 załącznika nr 2 do rozporządzenia, oraz oświadczenia patronackiego, o którym mowa w ust. 3 pkt 23 załącznika nr 2 do rozporządzenia -- łącznie w stosunku do jednego podmiotu, nie może być wyższa niż 15 % aktywów netto wystawcy zabezpieczenia, pomniejszonych o należne, lecz niewniesione wkłady na poczet kapitałów (funduszy) podstawowych oraz o akcje własne, według ich wartości godziwej.

3. Limity pomniejszenia kwoty ekspozycji kredytowej określa załącznik nr 3 do rozporządzenia.

4. Z zastrzeżeniem ust. 5 i 6:

1) w przypadku ekspozycji kredytowych zabezpieczonych zabezpieczeniami wymienionymi w ust. 3 pkt 14 załącznika nr 2 do rozporządzenia - w bankach hipotecznych, oraz zabezpieczeniami wymienionymi w ust. 3 pkt 14 lit. a, b, c, e i f załącznika nr 2 do rozporządzenia, pod warunkiem że zabezpieczenia te ustanowione są na nieruchomości mieszkalnej - w pozostałych bankach, kwota, o którą można pomniejszyć podstawę tworzenia rezerw celowych, nie może być większa niż limit pomniejszenia dla poszczególnych okresów opóźnienia w spłacie, określony w tabeli nr 1 załącznika nr 3 do rozporządzenia;

2) w przypadku ekspozycji kredytowych zabezpieczonych zabezpieczeniami, wymienionymi w ust. 3 załącznika nr 2 do rozporządzenia, z wyłączeniem określonych w pkt 1, kwota, o którą można pomniejszyć podstawę tworzenia rezerw celowych, nie może być większa niż limit pomniejszenia dla poszczególnych okresów opóźnienia w spłacie, określony w tabeli nr 2 załącznika nr 3 do rozporządzenia.

5. Dla celów określonych w ust. 4 opóźnienie w spłacie liczy się:

1) od dnia wejścia w życie rozporządzenia - w przypadku ekspozycji kredytowych opóźnionych w spłacie w dniu wejścia w życie rozporządzenia;

2) od dnia wystąpienia opóźnienia - w przypadku pozostałych ekspozycji kredytowych.

6. Jeżeli w przypadku ekspozycji kredytowej opóźnionej w spłacie, terminy (harmonogram) spłaty zostały zmienione, to opóźnienie w spłacie ekspozycji kredytowej liczy się dla celów określonych w ust. 4 według zmienionych terminów (zmienionego harmonogramu) spłaty pod warunkiem, że zmiana ta została dokonana po raz pierwszy. W przypadku kolejnych zmian terminów (harmonogramu) spłaty, opóźnienie w spłacie ekspozycji kredytowej liczy się według terminów (harmonogramu) spłaty ustalonych w pierwszej zmianie.

§ 6. W przypadku gdy bank posiada wobec dłużnika ekspozycje kredytowe stanowiące zarówno należności bilansowe, jak i udzielone zobowiązania pozabilansowe, jeżeli warunki umowy nie stanowią inaczej, posiadane zabezpieczenia uwzględnia się w pierwszej kolejności w ustalaniu podstawy tworzenia rezerwy celowej na należności bilansowe.

§ 7. Wymagany poziom rezerw celowych na ryzyko związane z ekspozycjami kredytowymi:

1) wynikającymi z pożyczek i kredytów detalicznych, zaklasyfikowanymi do kategorii „normalne” - pomniejsza się o kwotę równą 25% rezerwy na ryzyko ogólne;

2) zaklasyfikowanymi do kategorii „pod obserwacją” - pomniejsza się o kwotę równą 25% rezerwy na ryzyko ogólne.

§ 8. Rezerwy celowe tworzy się w ciężar kosztów.

§ 9. 1. Rezerwy celowe rozwiązuje się po wygaśnięciu przyczyn ich utworzenia.

2. Rezerwę celową zmniejsza się odpowiednio do:

1) zmniejszenia się kwoty ekspozycji kredytowej;

2) zmiany kategorii ekspozycji kredytowej na kategorię o niższym stopniu ryzyka w wyniku dokonanej klasyfikacji;

3) wzrostu wartości zabezpieczenia pomniejszającego podstawę tworzenia rezerw celowych;

4) wzrostu wartości rezerwy na ryzyko ogólne.

3. Ekspozycje kredytowe stanowiące należności umorzone, przedawnione lub nieściągalne odpisuje się w ciężar utworzonych na nie rezerw celowych.

§ 10. 1. Wniosek, o którym mowa w § 2 ust. 5 oraz § 3 ust. 3, powinien w szczególności zawierać:

1) szczegółowy opis modelu ryzyka kredytowego, w tym w szczególności:

a) zasady określania portfela kredytowego objętego modelem ryzyka kredytowego oraz analizę jego jednorodności,

b) określenie rozkładu strat w portfelu kredytowym,

c) zasady szacowania parametrów rozkładu strat na portfelu kredytowym,

d) opis źródeł i metod aktualizacji danych (próba historyczna) wykorzystywanych do szacowania parametrów modelu - prawdopodobieństwa przeklasyfikowania ekspozycji kredytowych i ich zmienność,

e) zasady uwzględniania zabezpieczeń dopuszczonych rozporządzeniem,

f) specyfikację i weryfikację założeń modelu ryzyka kredytowego;

2) założenia i opis przyjętych zasad weryfikacji historycznej;

3) procedury zarządzania ryzykiem kredytowym w banku;

4) procedury wewnętrznej kontroli w zarządzaniu ryzykiem kredytowym;

5) przykład zastosowania modelu ryzyka kredytowego do klasyfikacji ekspozycji kredytowych oraz wyznaczania wymaganego poziomu rezerw celowych za okres poprzedniego kwartału wraz z wynikami weryfikacji historycznej.

2. Wycena wartości bilansowej ekspozycji kredytowych wynikająca z zastosowania przyjętego modelu powinna być zgodna z wyceną wynikającą z zastosowania Międzynarodowych Standardów Rachunkowości.

3. Zezwolenia, o których mowa w § 2 ust. 5 oraz § 3 ust. 3, mogą:

1) być wydane bezterminowo lub na czas określony;

2) zostać cofnięte, jeśli bank nie zapewnia właściwego zarządzania ryzykiem kredytowym, a w szczególności jeśli na podstawie przeprowadzonej weryfikacji stwierdzono, że w okresie ostatnich 12 miesięcy rzeczywiste straty są wyższe od rezerw celowych obliczonych na podstawie modelu ryzyka kredytowego.

§ 11. W przypadku utworzenia rezerw celowych w wysokości niższej niż wymagany poziom rezerw celowych, z zastrzeżeniem § 2 ust. 5 oraz § 3 ust. 3, zarząd banku niezwłocznie zawiadamia Komisję Nadzoru Finansowego o przyczynach takiego stanu i niezwłocznie uzupełnia brakujące rezerwy celowe, przy czym uzupełnienie nie może nastąpić później niż do końca danego roku obrotowego.

§ 12. 1. Przy dokonywaniu klasyfikacji ekspozycji kredytowych wobec Skarbu Państwa, powstałych przed dniem 1 stycznia 2002 r., w przypadku których bank zawarł z reprezentantem Skarbu Państwa, na podstawie dotychczasowych przepisów, umowy:

1) potwierdzające bezsporność i wymagalność ekspozycji kredytowej oraz

2) określające terminy (harmonogramy) spłat

- okres opóźnienia w spłacie kapitału lub odsetek liczy się od terminów (harmonogramu) spłat określonych w tych umowach.

2. Jeżeli bank nie zawarł umów, o których mowa w ust. 1 pkt 1, ekspozycje kredytowe wobec Skarbu Państwa, powstałe przed dniem 1 stycznia 2002 r. klasyfikuje się jako „stracone”.

§ 13. Decyzje Komisji Nadzoru Bankowego dotyczące rezerw celowych, wydane na podstawie dotychczasowych przepisów, zachowują moc do czasu ich wygaśnięcia lub cofnięcia.

§ 14. Traci moc rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 10 grudnia 2001 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków (Dz. U. Nr 149, poz. 1672 oraz z 2002 r. Nr 31, poz. 288).

§ 15. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2004 r.

Minister Finansów: w z. W. Ciesielski

Załączniki do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 10 grudnia 2003 r. (poz. 2147)

Załącznik nr 1

ZASADY KLASYFIKACJI EKSPOZYCJI KREDYTOWYCH

Załącznik nr 2

WYKAZ ZABEZPIECZEŃ EKSPOZYCJI KREDYTOWYCH

Załącznik nr 3

LIMITY POMNIEJSZENIA KWOTY EKSPOZYCJI KREDYTOWEJ

¹⁾ Minister Finansów kieruje działem administracji rządowej - finanse publiczne, na podstawie § 1 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 marca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Finansów (Dz. U. Nr 32, poz. 301, Nr 43, poz. 378 i Nr 93, poz. 834).

²⁾ Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2002 r. Nr 126, poz. 1070, Nr 141, poz. 1178, Nr 144, poz. 1208, Nr 153, poz. 1271, Nr 169, poz. 1385 i 1387 i Nr 241, poz. 2074 oraz z 2003 r. Nr 50, poz. 424, Nr 60, poz. 535 i Nr 65, poz. 594.