Prawo spadkowe. Dobre wiadomości dla zadłużonych

Senat zaproponował w czwartek poprawki do noweli prawa cywilnego dotyczącej odpowiedzialności za długi spadkowe; nowe przepisy zakładają, że dziedziczy się długi tylko do wysokości odziedziczonego majątku, a nie - jak do tej pory - w całości.

Za nowelizacją opowiedziało się 57 senatorów; jedna osoba była przeciwna; 33 senatorów wstrzymało się od głosu.

Senat zaproponował do noweli 10 poprawek o charakterze doprecyzowującym i redakcyjnym. Jedna z nich "uzupełnia zasady wzajemnych rozliczeń między spadkobiercami i zapisobiorcami windykacyjnymi z tytułu ich solidarnej odpowiedzialności za zapłacone długi spadkowe o wartości ustalone w wykazie inwentarza".

Kolejna upoważnia komornika "do podjęcia działań mających na celu ochronę ruchomości należącej do spadku" w sytuacji ryzyka jakiegokolwiek naruszenia tej ruchomości przed zastosowaniem środka zabezpieczenia. Obecne zapisy stanowią, że komornik ma do tego prawo tylko w razie ryzyka usunięcia ruchomości.

Obecne prawo stanowi, że spadkobiercy mogą odpowiadać za długi zmarłego, o których wcześniej nie wiedzieli. Głównym założeniem nowelizacji jest, by - co do zasady - zamiast dziedziczyć spadek z wszystkimi długami zmarłego, spadkobierca odpowiadał za nie tylko do wysokości przejętego majątku. W języku prawniczym nazywa się to odpowiedzialnością "z dobrodziejstwem inwentarza".

Aktualna zasada jest natomiast taka, że jeśli spadkobierca nie złoży w ciągu sześciu miesięcy oświadczenia o odrzuceniu spadku albo innej formie jego przyjęcia, to wraz z majątkiem przejmuje pełną, nieograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe - także te, o których np. wcześniej nie wiedział. Jest to tzw. proste przyjęcie spadku.

Po zmianie spadkobierca automatycznie będzie odpowiadał za długi zmarłego tylko do wysokości przejętego majątku. Natomiast żeby przejąć spadek wprost albo go odrzucić, trzeba będzie złożyć oświadczenie.

Prócz zmiany zasadniczej drogi przejmowania spadków, w ustawie zapisano też m.in. zmianę zasad ustalania stanu majątku spadkowego - co ma podstawowe znaczenie w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Obecnie majątek ten ustala komornik sądowy, sporządzając spis inwentarza, co dla spadkobierców oznacza koszty, ponieważ komornik korzysta z usług rzeczoznawców.

Nowa ustawa stanowi, że spadkobiercy sami będą mogli składać - w sądzie lub u notariusza - wykaz inwentarza, według wzoru ustalonego przez ministra sprawiedliwości. "Spis inwentarza, który sporządza komornik, pozwalać będzie wierzycielom spadkodawcy weryfikować sporządzane przez spadkobierców wykazy inwentarza (...). Natomiast w razie niekwestionowania przez wierzycieli sporządzonego wykazu, możliwe będzie uniknięcie sporządzenia spisu inwentarza i związanych z tym kosztów" - zaznaczono w uzasadnieniu ustawy.

Istotę planowanej zmiany pozytywnie oceniały m.in. Stowarzyszenie Sędziów Polskich "Iustitia" i Krajowa Rada Notarialna. Wskazywały, że dopracowania wymagają uregulowania odnoszące się do wykazów inwentarza, zaś zmiana musi łączyć się z akcją informacyjną skierowaną do spadkobierców.

Do ustawy przeniesiono też część zapisów zawartych obecnie w rozporządzeniach. Chodzi m.in. o kwestie nadzoru sądu nad organami wykonującymi czynności zabezpieczenia spadku oraz przepisów o postępowaniu w przedmiocie zabezpieczenia spadku i sporządzenia spisu inwentarza.

Inne ze zmian dotyczą spraw realizacji wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Przewidziano m.in. wyłączenie spod egzekucji, prowadzonej na rzecz Skarbu Państwa, sum przyznanych na mocy orzeczeń ETPC tytułem zadośćuczynienia.

Ustawa zawiera półroczne vacatio legis, ma m.in. dać czas wierzycielom, w tym instytucjom finansowym i bankom, na przygotowanie się do zmiany.