Polubowne rozstrzygnie sporów - kiedy i na jakich warunkach

Jednymi z nich są alternatywne metody rozwiązywania sporów (Alternative Dispute Resolution), oznaczanych często za pomocą akronimu ADR, które oznaczają szereg różnych metod służących rozwiązaniu sporu przez samych zainteresowanych dzięki pomocy neutralnego podmiotu trzeciego. Ze względu na to stanowią one alternatywę dla możliwości rozstrzygnięcia sporu przed sądem powszechnym.

Sądownictwo polubowne staje się obecnie jednym z najbardziej popularnych alternatywnych sposobów rozstrzygania sporów. Aktualne przepisy dotyczące sądownictwa polubownego zostały wprowadzone nowelizacją zawartą w ustawie z 26 lipca 2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (dalej jako KPC).

W doktrynie przyjęła się definicja, w myśl której sąd polubowny jest sądem niepaństwowym, powołanym zgodną wolą stron do rozstrzygania ich sporu wyrokiem mającym moc prawną na równi z wyrokiem sądu państwowego.To samo dotyczy ugody zawartej przed sądem polubownym. Ma ona taką samą moc jak ugoda zawarta przed sądem państwowym. Ten ostatni musi tylko stwierdzić wykonalność wyroku wydanego przez sąd polubowny albo ugody przed nim zawartej.

Postępowanie sądu polubownego da się obalić przed cywilnym sądem powszechnym jedynie w wypadku drastycznych uchybień o charakterze proceduralnym albo sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawnego, co potwierdza moc orzeczeń wydanych w postępowaniu arbitrażowym.

Zakres spraw które mogą być rozstrzygane tą metodą jest precyzyjnie określony i zależy od ustawodawstwa danego państwa.

Zakres przedmiotowy kompetencji sądu polubownego w Polsce jest bardzo szeroki. Według przepisu art.1157 KPC, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spory o prawa majątkowe - lub spory o prawa niemajątkowe - mogące być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty. Kognicja sądu polubownego ze względu na swój zakres przedmiotowy stanowić może istotną konkurencję dla sądownictwa państwowego.

Sądy arbitrażowe mogą być sądami powołanymi przez same strony i wówczas są określane jako sądy ad hoc bądź funkcjonują jako sądy instytucjonalne powoływane zazwyczaj przy izbach gospodarczych i wówczas nazywane są stałymi sądami arbitrażowymi (polubownymi).

Stałe sądy arbitrażowe, zarówno w Polsce, jak i w wielu innych państwach europejskich i pozaeuropejskich, są z reguły dobrze zorganizowane. Oprócz własnych regulaminów arbitrażowych, zawierających nowoczesne rozwiązania, prowadzą także listy z nazwiskami doświadczonych arbitrów oraz dysponują doświadczonym personelem administracyjnym, który potrafi zapewnić postępowaniom arbitrażowym właściwy i zgodny z regulaminem arbitrażowym bieg. Taki charakter ma np. stały Sąd Arbitrażowy przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych LEWIATAN, czy Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie.

Podstawą do rozstrzygania danego sporu przez sąd polubowny jest tzw. zapis na sąd polubowny. Jest on umową przedprocesową stron, mocą której strony przekazują rozstrzygnięcie konkretnego sporu do kompetencji konkretnego sądu polubownego.

Zapis na sąd polubowny może być zawarty w odrębnej umowie lub w formie tzw. klauzuli arbitrażowej (umowie podstawowej regulującej stosunek prawny miedzy stronami). Można również zamieścić zapis na sąd polubowny w umowie (statucie) spółki handlowej, o ile ma on dotyczyć sporów ze stosunku spółki (art. 1163 § 1 KPC) albo w statucie spółdzielni (stowarzyszenia; art. 1163 § 2 KPC).

Klauzula arbitrażowa Sądu Arbitrażowego przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych LEWIATAN:
_ - Wszelkie spory wynikające z niniejszej umowy lub w związku z nią będą rozstrzygane ostatecznie zgodnie z Regulaminem Sądu Arbitrażowego przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan w Warszawie, przez jednego lub więcej arbitrów wyznaczonych zgodnie z tym Regulaminem. _

Zgodnie z art. 1162 § 1 KPC umowa o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego powinna być sporządzona na piśmie.

Wymaganie dotyczące formy zapisu na sąd polubowny jest spełnione także wtedy, gdy zapis zamieszczony został w wymienionych między stronami pismach lub oświadczeniach złożonych za pomocą za pomocą środków porozumiewania się na odległość, które pozwalają utrwalić ich treść (np. faks). Powołanie się w umowie na dokument zawierający postanowienie o poddaniu sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spełnia wymagania dotyczące formy zapisu na sąd polubowny, jeżeli umowa ta jest sporządzona na piśmie, a to powołanie się jest tego rodzaju, że czyni zapis częścią składową umowy.

Do obligatoryjnej części zapisu na sąd polubowny zalicza się wskazanie przedmiotu sporu, albo wskazanie stosunku prawnego, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć. Poza tym zapis taki może zawierać wskazanie stałego sądu polubownego, liczbę sędziów sądu polubownego i sposób ich powołania, język w którym będzie prowadzone postępowanie, czy zasady i sposób postępowania przed sądem polubownym.

• Sąd arbitrażowy - polubownie i szybko
  • Spór o domenę rozstrzygnie sąd arbitrażowy
  • Polubownie i szybko - arbitraż lepszy od tradycyjnego sądu

Dodatkowo należy pamiętać, że bezskuteczne są postanowienia zapisu na sąd polubowny naruszający zasadę równości stron, w szczególności uprawniające tylko jedną stronę do wytoczenia powództwa przed sądem polubowny przewidziany w zapisie albo przed sądem państwowym.

Zawarcie zapisu na sąd polubowny może nastąpić bądź osobiście przez stronę bądź przez pełnomocnika. Według przepisu art. 1167 KPC, pełnomocnictwo do dokonania czynności prawnej udzielone przez przedsiębiorcę obejmuje również umocowanie do sporządzenia zapisu na sąd polubowny, w zakresie sporów wynikających z tej czynności prawnej (chyba że z pełnomocnictwa wynika co innego).

Umowa o arbitraż, stanowiąca centralną instytucję sądownictwa polubownego, utrudnia poddanie takiego sporu pod rozstrzygnięcie sądu powszechnego. Zasadniczym skutkiem sporządzenia zapisu na sąd polubowny jest wyłączenie jurysdykcji sądu państwowego, który byłby właściwy do rozpoznania takiego sporu, gdyby zapisu nie było.

Wyłączenie jurysdykcji sądy państwowego nie następuje w chwili sporządzenia zapisu, a ma miejsce dopiero z momentem zgłoszenia we właściwym czasie zarzutu przed sądem państwowym. Nie ulega bowiem wątpliwości, że pomimo istniejącego ważnego zapisu, powód może wnieść powództwo przed sąd państwowy. Zgodnie z art. 1165 KPC, w przypadku wniesienia do sądu sprawy objętej zapisem na sąd polubowny, sąd odrzuca pozew lub wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, jeżeli pozwany lub uczestnik postępowania nieprocesowego podniósł zarzut zapisu na sąd polubowny przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.

Niepodniesienie więc przez pozwanego zarzutu zapisu na sąd polubowny już w odpowiedzi na pozew skutkować będzie rozpoznaniem sprawy przez sąd powszechny, i to mimo zawarcia w łączącej strony umowie ważnego zapisu na sąd polubowny.

Opisana powyżej możliwość rozstrzygnięcia sporu przez sąd państwowy, mimo zapisu na sąd polubowny, stanowi o atrakcyjności arbitrażu, który będąc alternatywą, stwarza możliwości rozwiązania sporu także przez organ państwowy.

Pomimo podniesienia przez pozwanego lub uczestnika postępowania nieprocesowego tego zarzutu, sąd nie odrzuci pozwu, gdy zapis na sąd polubowny jest nieważny, bezskuteczny, niewykonalny albo utracił moc, jak również wtedy gdy sąd polubowny orzeka o swej niewłaściwości (art. 1165 § 2 KPC).

Zgodnie z art. 1168 KPC - zapis na sąd polubowny, jeżeli umowa nie stanowi inaczej, traci swoją moc:
1) gdy arbiter wyznaczony w zapisie lub wyznaczony w zapisie arbiter przewodniczący:
- odmawia pełnienia tej funkcji,
- jeżeli pełnienie przez nich tej funkcji okaże się z innych przyczyn niemożliwe;

2) gdy sąd polubowny wskazany w tym zapisie nie przyjął sprawy do rozpoznania lub gdy rozpoznanie sprawy w ramach tego sądu okazało się z innych przyczyn niemożliwe.

Ponadto, zapis na sąd polubowny może utracić swoją moc np. w razie upływu czasu, na jaki został zawarty czy na podstawie zgodnej woli stron zawartej na piśmie o rozwiązanie zapisu

Od lat 90. widoczne jest rosnące zainteresowanie przedsiębiorców tematem sądownictwa polubownego. Wpływa na to z pewnością przeciążenie sądów państwowych ilością spraw i co za tym idzie ich niewydolność objawiająca się w różnych sferach ich działalności.

Sądownictwo polubowne posiada niewątpliwie wiele zalet, do których należy nie tylko poufność postępowania, procesy arbitrażowe odbywają się bowiem bez publiczności, w atmosferze bardziej bezpośredniej oraz w języku ustalonym przez strony. Nie można też zapomnieć o specyfice arbitrażu, który z natury rzeczy w większym stopniu sprzyja zażegnaniu sporu między stronami i tym samym nie przekreśla ich dalszej współpracy.

Natomiast po wieloletniej często potyczce w sądzie powszechnym, po rozstrzygnięciu sporu pozostają _ jedynie zgliszcza i popioły _, a wszelkie kontakty handlowe między stronami zostają zerwane. Od sądownictwa arbitrażowego można oczekiwać także szybszego i mniej formalistycznego niż w sądownictwie państwowym rozstrzygania sporów. Tę większą sprawność osiąga się dzięki jednoinstancyjności postępowania (chyba że strony uzgodnią arbitraż drugiej instancji, co ma miejsce raczej rzadko) i prostszej procedurze. Od orzeczeń arbitrażowych nie ma w zasadzie zwyczajnych środków odwoławczych. Istnieje jednak środek nadzwyczajny, jakim jest skarga o uchylenie orzeczenia, z którą można wystąpić do sądu powszechnego. Ale w odróżnieniu od apelacji i kasacji podstawy tej skargi są wąskie (Patrz art. 1206 KPC).

Autor jest członkiem Polskiego Stowarzyszenia Sądownictwa Polubownego, prawnikiem w międzynarodowej kancelarii prawnej w Warszawie, specjalistą z zakresu prawa handlowego i arbitrażu