Odpowiedzialność za długi spadkowe

Wierzyciele spadkodawcy mogą od tego momentu żądać od spadkobiercy zaspokojenia ich wierzytelności, jednakże egzekucja na zaspokojenie długów możliwa będzie w tym wypadku tylko i wyłącznie z masy majątku spadkowego.

W rzeczywistości, możliwość dochodzenia roszczeń przez wierzycieli na tym etapie spadkobrania ma znaczenie czysto teoretyczne.

Po pierwsze, do egzekucji ze spadku - aż do momentu działu spadku, koniecznym będzie uzyskanie przez wierzycieli tytułu egzekucyjnego przeciwko wszystkim spadkobiercom. Postępowanie wszczęte przez wierzycieli spadkowych w tym celu, zostanie jednak zawieszone przez sąd na wniosek spadkobiercy, do czasu złożenia przez niego oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, o ile nie minął termin do złożenia takiego oświadczenia.

_ Wierzyciele spadkodawcy mogą od tego momentu żądać od spadkobiercy zaspokojenia ich wierzytelności, jednakże egzekucja na zaspokojenie długów możliwa będzie w tym wypadku tylko i wyłącznie z masy majątku spadkowego. _

Po drugie, nawet gdyby okazało się, że wierzyciel już w momencie otwarcia spadku legitymował się tytułem egzekucyjnym przeciwko spadkodawcy, będzie on musiał uzyskać klauzulę wykonalności przeciwko spadkobiercy, któremu także w tym przypadku przysługuje prawo żądania zawieszenia postępowania. Ponadto w każdym przypadku, do czasu przyjęcia spadku, nie jest dopuszczalnym prowadzenie egzekucji ze spadku na zaspokojenie osobistego długu spadkobiercy.

Realna odpowiedzialność za długi spadkowe powstaje dopiero z chwilą przyjęcia spadku przez spadkodawcę, czy to bezpośrednio w drodze złożonego oświadczenia o przyjęciu spadku, czy też w wyniku braku oświadczenia woli w kwestii przyjęcia lub odrzucenia udziału spadkowego w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

Od momentu przyjęcia spadku odpowiedzialność spadkobiercy przybiera postać odpowiedzialności nieograniczonej w tym sensie, że spadkodawca ponosi ją całym swoim majątkiem, a więc nie tylko majątkiem uzyskanym w drodze spadkobrania, ale i majątkiem osobistym.

_ Od momentu przyjęcia spadku odpowiedzialność spadkobiercy przybiera postać odpowiedzialności nieograniczonej w tym sensie, że spadkodawca ponosi ją całym swoim majątkiem, a więc nie tylko majątkiem uzyskanym w drodze spadkobrania, ale i majątkiem osobistym. _ Bez znaczenia pozostaje fakt, czy spadkodawca przyjął spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi, czy z jej ograniczeniem (tzw. przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza).

W jednym i w drugim przypadku wierzyciele mogą zaspokajać się również z majątku osobistego spadkobiercy. Ponadto, jeżeli spadkobierca pozostaje we wspólności majątkowej małżeńskiej, a przedmioty uzyskane w wyniku dziedziczenia stały się częścią jego majątku odrębnego, wierzyciele mogą kierować egzekucję także do majątku odrębnego jego małżonka.

Mogą również dążyć do zaspokojenia swoich roszczeń z wynagrodzenia małżonka za pracę, z jego dochodów uzyskanych z innej działalności zarobkowej, z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich, praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy, w przypadku zaś, gdy powstanie wierzytelności ma związek z prowadzeniem przedsiębiorstwa - także z przedmiotów majątkowych, które w skład przedsiębiorstwa wchodzą.

Spadek i konsekwencje prawne jego przyjęcia lub odrzucenia

Jedynie w przypadku odpowiedzialności rzeczowej - jeżeli „odziedziczone" zobowiązanie spadkobiercy jest związane z konkretną rzeczą spadkodawcy, np. wynika z hipoteki ustanowionej na nieruchomości spadkodawcy, odpowiedzialność spadkobiercy ograniczać się będzie do tego konkretnego przedmiotu.

Od sposobu przyjęcia spadku będzie jednakże zależał zakres odpowiedzialności za długi spadkowe. Jeżeli spadkobierca zdecyduje się na przyjęcie spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi, (tzw. przyjęcie spadku wprost), będzie on w zasadzie ponosił odpowiedzialność nieograniczoną, do momentu zaspokojenia wszelkich wierzycieli spadkodawcy.

Jedynie w drodze wyjątku, w przypadkach wskazanych w KC, jego odpowiedzialność wynikająca z poleceń lub zapisów ulegnie ograniczeniu, jeżeli będąc powołanym do dziedziczenia, przysługiwać mu będzie jednocześnie uprawnienie do zachowku.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ograniczy natomiast odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

Odpowiedzialność ta przyjmie jednakże formę odpowiedzialności nieograniczonej, jeżeli spadkobierca po przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, podstępnie nie poda do inwentarza przedmiotów należących do spadku, zmniejszając tym samym wartość czynnego spadku, a co za tym idzie wysokość majątku którym odpowiada wobec wierzycieli, bądź świadomie ujmie w inwentarzu długi nieistniejące, zaniżając tym samym faktyczną wartość spadku. To ograniczy z kolei możliwość zaspokojenia roszczeń wierzycieli z uwagi na teoretyczną niedostateczną ilość majątku konieczną do spłaty wszystkich zobowiązań.

_ Od sposobu przyjęcia spadku będzie jednakże zależał zakres odpowiedzialności za długi spadkowe. Jeżeli spadkobierca zdecyduje się na przyjęcie spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi, (tzw. przyjęcie spadku wprost), będzie on w zasadzie ponosił odpowiedzialność nieograniczoną, do momentu zaspokojenia wszelkich wierzycieli spadkodawcy. _Na ograniczenie odpowiedzialności w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie będzie mógł ponadto powołać się spadkobierca, którego zobowiązania wynikają z odziedziczonej nieruchomości obciążonej hipoteką, bądź ruchomości obciążonej zastawem.

Zgodnie z orzecznictwem SN na ograniczenie powoła się natomiast skutecznie spadkobierca dłużnika w toku egzekucji z nieruchomości obciążonej hipoteką przymusową na podstawie tytułu egzekucyjnego, zawierającego ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy do wartości stanu czynnego spadku.

Istotnym jest, że spadkobierca, który przyjmie spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiedzialny jest w rzeczy samej nie tylko za długi spadkowe wskazane w inwentarzu, ale i za inne zobowiązania, które w inwentarzu ujęte nie zostały. Zakres jego odpowiedzialności w stosunku do zobowiązań w inwentarzu nie ujętych zależny jest jednak od świadomości spadkobiercy w temacie ich istnienia.

Spadkobierca, który nie wiedział o istnieniu innych zobowiązań, będzie za nie odpowiedzialny jedynie do wysokości różnicy pomiędzy wartością ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów, które spłacił.

_ Odrzucenie spadku może się niekiedy wiązać z innym rodzajem odpowiedzialności spadkobiercy, a mianowicie wobec jego własnych wierzycieli. _Gdyby jednak, mając wiedzę o istnieniu innych długów spadkowych, spadkobierca spłacił jedynie długi wskazane w inwentarzu, będzie ponosił odpowiedzialność za długi znane a nie spłacone ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby zachował się w sposób rzetelny.

Odpowiedzialność spadkobiercy za inne zobowiązania nie ujęte w inwentarzu, w żadnym wypadku nie oznacza jednak obowiązku spadkobiercy do samodzielnego „doszukiwania się" istniejących wierzytelności.

*Odpowiedzialność solidarna *
W przypadku wielości spadkobierców, do momentu działu spadku, odpowiedzialność ich przybiera formę odpowiedzialności solidarnej. Spadkobierca, który spełni świadczenie, może więc żądać od pozostałych spadkobierców zwrotu świadczenia w częściach odpowiadających wielkości ich udziałów. Od chwili działu spadku, odpowiedzialność solidarna ustaje, a spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe stosunkowo do wielkości udziałów.

Rzeczą oczywistą jest, że odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe kończy się w momencie złożenia przez spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Ciekawe jest jednak, iż odrzucenie spadku może się niekiedy wiązać z innym rodzajem odpowiedzialności spadkobiercy, a mianowicie wobec jego własnych wierzycieli.

Jeżeli bowiem spadkobierca odrzuci spadek działając ze świadomością pokrzywdzenia swoich wierzycieli, każdy z nich zachowa prawo żądania uznania odrzucenia za bezskuteczne wobec niego, jeżeli wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, a z żądaniem uznania odrzucenia za bezskuteczne wierzyciel wystąpił w terminie sześciu miesięcy od momentu podjęcia wiadomości o odrzuceniu spadku, jednakże nie później niż przed upływem lat trzech od odrzucenia.

Autorka jest prawnikiem w Kancelarii BSO Prawo & Podatki - Bramorski Szermach Okorowska we Wrocławiu, (oddział w Gdyni).www.bramorski.pl