Czy prezes może być zatrudniony w swojej spółce?

Przepisy prawa handlowego przewidują możliwość nawiązania stosunku pracy z członkiem zarządu na podstawie powołania. Jednak powołanie w skład zarządu spółki powoduje jedynie powstanie stosunku członkostwa w zarządzie i nadanie odpowiednich uprawnień w zakresie zarządzania spółką. Członek zarządu może wykonywać swoją funkcję na podstawie umowy cywilnoprawnej (zlecenia) lub umowy o pracę, jeżeli tego rodzaju umowa została zawarta.

W wyroku z 28 lipca 1999 r., I PKN 171/99 (OSNAPiUS 2000, nr 21, poz. 785) Sąd Najwyższy przyjął, że powołanie członka zarządu spółki przez właściwy organ nie zawsze oznacza nawiązanie stosunku pracy w drodze powołania w rozumieniu art. 68 Kodeksu pracy, lecz może być tylko powierzeniem funkcji w organie spółki. Obowiązek członka zarządu spółki z o.o. wykonywania czynności związanych z prowadzeniem spraw spółki może wynikać bezpośrednio z art. 208 § 2 Kodeksu spółek handlowych, jeżeli nie została z nim zawarta umowa o pracę lub inna umowa. Jednakże możliwość nawiązania stosunku pracy odnosi się tu, co do zasady, do osób, które nie mają udziałów w spółce prawa handlowego bądź członków zarządu spółki Skarbu Państwa.

Sytuacja komplikuje się, gdy zaczniemy oceniać prawną sytuację członków zarządu będących jedynymi udziałowcami (właścicielami spółki) i członków zarządu (prezesów) mających większość udziałów w spółce.

W każdym stosunku pracy występują dwa podmioty: pracodawca oraz pracownik. Zgodnie z art. 3 Kodeksu pracy pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna - jeżeli zatrudniają one pracowników. Zgodnie z art. 31 za pracodawcę (spółkę z.o.o.), będącego jednostką organizacyjną, czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona do tego osoba.

Zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych spółka z o.o. jest osobą prawną, a co za tym idzie - samodzielnym podmiotem działającym za pomocą swoich organów. Organem prowadzącym sprawy spółki oraz ją reprezentującym jest zarząd (art. 201 ust.1 Kodeksu spółek handlowych).

W spółce z o.o., t.j. spółce kapitałowej rozdziela się sferę właścicielską (wspólnicy) od sfery menadżerskiej (zarząd), co nie stoi jednak na przeszkodzie, aby jedyny wspólnik był zarazem jedynym członkiem zarządu. Możliwą zatem, a nawet często spotykaną, jest sytuacja, że jednoosobowy zarząd reprezentuje spółkę, czyli samodzielny podmiot.

Jakie są plusy i minusy takiej formy organizacyjnej

Art. 210 § 2 ksh stanowi, że w przypadku gdy wspólnik jednoosobowej spółki z o.o., jest zarazem jedynym członkiem zarządu, to do ważności czynności prawnej między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymagana jest jedynie forma aktu notarialnego. Z tego względu nie ma podstaw prawnych do uznania, iż stosunek prawny nawiązany z osobą fizyczną - w tym wypadku prezesem jednoosobowego zarządu - jest nieważny. Jest to bowiem stosunek łączący spółkę z osobą fizyczną, a nie prezesa zarządu z osobą fizyczną. Wystarczy zatem zachowanie wyżej wskazanych wymogów formy, by umowa była ważnie zawarta.

W związku z powyższym konstrukcja samodzielności jest swoistą fikcją prawną, bowiem w istocie przy zarządzie jednoosobowym, który sprawuje jedyny udziałowiec, decyzje (czynności) podejmuje jedna i ta sama osoba. Bezsprzecznym jest, iż rzeczywiste decyzje czy też działania podejmowane są przez człowieka (osobę fizyczną).

Oznacza to, że prezes jednoosobowego zarządu będący zarazem jedynym udziałowcem spółki, reprezentujący osobę prawną, _ de facto _ **podejmuje własną decyzję i dokonuje czynności z _ samym sobą _. Jest to jednak faktyczny (rzeczywisty), a nie prawny punkt widzenia. W takim rozumowaniu faktycznym można stwierdzić, iż jest to czynność _ samego z sobą _, natomiast zgodnie z prawem czynności dokonują dwa odrębne podmioty: spółka i członek zarządu.

**Kontrola w spółce z o. o.

**Kto może ją zrobić

Stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę. Dodatkowo art. 210 § 2 ksh stanowi, iż czynność prawna między spółką a jedynym udziałowcem wymaga formy aktu notarialnego. Dopuszczalny jest zatem stosunek prawny między spółką, czyli odrębnym podmiotem oraz osobą fizyczną (jedynym wspólnikiem). Przepisy ksh nie wykluczają żadnego stosunku prawnego, w tym stosunku pracy. Zatem na gruncie przepisów Kodeksu spółek handlowych należy dopuścić możliwości zawarcia umowy o pracę przez prezesa jednoosobowego zarządu (zatrudnienia samego siebie). Nie ma tutaj znaczenia kwestia, czy jest to jedyny, większościowy czy mniejszościowy udziałowiec. Zarówno z większościowym, jak i mniejszościowym udziałowcem, którzy są członkami zarządu, będzie można zawrzeć umowę o pracę tylko w sytuacji, gdy spółkę będzie reprezentować pełnomocnik albo rada nadzorcza (art. 210 § 1 ksh).

Ma to zapobiec ewentualnemu konfliktowi między interesem spółki, a interesem członka zarządu. Tak m. in. stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 23 lipca 2009 roku, II PK 36/09 **oraz w wyroku z 11 maja 2009 roku, I UK 15/09. Powyższe oznacza, że spełnienie wymagań formalnych wskazanych w kodeksie spółek handlowych otwiera drogę do dokonania ważnej czynności prawnej między spółką reprezentowaną przez zarząd a członkiem zarządu.

Na drugiej stronie o orzecznictwie Sądu Najwyższego w sprawach o stosunek pracy członka zarządu

W omawianym zagadnieniu problem dotyczy nawiązania stosunku pracy na podstawie umowy o pracę między jednoosobową spółką z o.o. a jedynym członkiem zarządu. Rozstrzygnięcie tej kwestii rzutuje m.in. na uprawnienia prezesa w zakresie zabezpieczenia społecznego. Definicja stosunku pracy zawarta w art. 22 kodeksu pracy wskazuje, iż charakteryzuje się on określonymi cechami. Należą do nich: wykonywanie pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. Nie ulega wątpliwości, że są to elementy konstytutywne (niezbędne) każdego stosunku pracy.

Zgodnie z wyżej wskazaną definicją jednym z niezbędnych elementów stosunku pracy jest element podporządkowania. Musi on jednak występować nie tylko w sensie formalnym, ale również faktycznym. W sensie formalnym, gdzie spółka jako odrębny podmiot zawiera umowę o pracę z osobą fizyczną taki element podporządkowania występuje, natomiast w sensie faktycznym nie występuje, gdyż rzeczywiste decyzje za tę spółkę podejmuje ta sama osoba fizyczna. Nie można zatem mówić o występowania elementu podporządkowania w takiej sytuacji.

Prezes zarządu byłby bowiem podporządkowany samemu sobie. Co za tym idzie, brak występowania tego konstytutywnego elementu stosunku pracy powoduje niedopuszczalność zawarcia umowy o pracę, a w stosunku do już zawartych umów stanowi o jej nieważności (art. 58 k.c. w zw. z 300 kp w zw. z 22 kp)

Dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych przyjęło jednolicie, że o zakwalifikowaniu zatrudnienia jako czynności pracowniczych nie rozstrzygają przepisy prawa handlowego, lecz przepisy charakteryzujące stosunek pracy (por. wyrok z 17 grudnia 1996 r., II UKN 37/96, wyrok z 5 lutego 1997 r., II UKN 86/96). W ich świetle wymagane jest stwierdzenie, czy praca wykonywana przez wspólnika na rzecz spółki była dostosowana do charakteru stosunku pracy, czyli polegała na wykonywaniu pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem (art. 22 § 1 KP).

W konsekwencji jednoosobowa spółka w zasadzie nie może być pracodawcą wspólnika. Nie może nim być w układzie, w którym dochodzi do skrzyżowania kompetencji powodujących zobowiązanie wspólnika do wykonywania swoich własnych poleceń jako prezesa zarządu, utrzymywania ze sobą stałych kontaktów w ramach czasu pracy i bieżącego rozliczania się przed sobą z funkcjonowania spółki, gdyż pojęciowo wykluczone jest pracownicze podporządkowanie samemu sobie.

**Dochody akcjonariuszy

**Kiedy trzeba zapłacić podatek w spółce komandytowo-akcyjnej

W wyroku z 12 maja 2000 r. (II UKN 546/99) Sąd Najwyższy skonstruował jednak układ, w którym jedyny wspólnik mógłby zostać pracownikiem wykonawczym swej jednoosobowej spółki, ukazując, że w tym celu musiałby oddzielić funkcję właściciela kapitału od funkcji zarządcy przez powierzenie prowadzenia spraw spółki pracownikowi najemnemu, któremu podporządkowałby się w pracy (II UKN 244/00).

W omawianej sytuacji istnieje niewątpliwie rozbieżność między regulacjami prawa pracy, a prawem spółek handlowych. Regulacjom prawa pracy trzeba by jednak nadać pierwszeństwo przed Kodeksem spółek handlowych, gdyż to Kodeks pracy regule stosunek pracy oraz prawa i obowiązki pracowników oraz pracodawców ( art. 1 kp).

Oznacza to, że choć na gruncie przepisów Kodeksu spółek handlowych zawarcie umowy o pracę jednoosobowej spółki z o.o. z prezesem jednoosobowego zarządu jest możliwe, to taką możliwość wykluczają przepisy prawa pracy, albowiem stosunek, jaki powstanie na mocy takiej umowy, nie będzie miał wszystkich niezbędnych cech stosunku pracy, a prezes jednoosobowej spółki z o.o. nie może być potraktowany jak pracownik (w rozumieniu przepisów kp).

W obecnym stanie prawnym występują rozbieżności na tle ustawy Kodeks pracy oraz ustawy Kodeks spółek handlowych. Wynika to z faktu, iż w orzecznictwie dominującym poglądem jest możliwość zawarcia umowy o pracę z członkiem zarządu. Taki jednak pogląd ukształtował się na bazie art. 210 § 1 ksh i wymogu w nim ustanowionym, dotyczącym reprezentacji rady nadzorczej albo pełnomocnika. Sąd stwierdził, że dokonanie takiej umowy z pominięciem rady nadzorczej albo pełnomocnika byłoby nieważne. Sąd oparł się zatem jedynie na przepisach Kodeks spółek handlowych, nie analizując przepisów Kodeksu pracy. Dopiero w przytoczonych orzeczeniach sąd rozpatrzył analizowaną kwestię, opierają się na przepisach prawa pracy.

Oceniając te regulacje, należałoby stanąć na stanowisku, iż żaden członek zarządu nie powinien być zatrudniony na podstawie umowy o pracę niezależnie od tego czy jest udziałowcem spółki, czy też nie. Interpretację Sądu Najwyższego należy uznać za trafną. Właściciel spółki nie może być zatrudniony na podstawie umowy o pacę do pełnienia funkcji członka zarządu. Biorąc pod uwagę, iż zarząd jest sferą menadżerską, jego członkowie powinni być zatrudniani na podstawie umowy cywilnoprawnej. Jeśli zaś chodzi o udziałowca spółki, to może on być zatrudniony na podstawie umowy o pracę, jeśli nie pełni funkcji członka zarządu.

Autorka jest radcą prawnym, specjalistką prawa pracy w Chałas i Wspólnicy Kancelaria Prawna