*Zastaw stanowi formę zabezpieczenia wierzytelności. Jest to prawo, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zastawu bez względu na to czyją stał się on własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi jego właściciela. *
Do ustanowienia zastawu niezbędne jest podpisanie umowy. Stronami tej umowy są zastawca (oddający w zastaw) oraz zastawnik (przyjmujący przedmiot zastawu).
Zastaw na udziałach i akcjach może zabezpieczać wierzytelność choćby w przypadku zawarcia przez wspólnika spółki z o.o., bądź spółki akcyjnej umowy kredytu. Gwarancją dla banku wywiązania się przez wspólnika z ciążących na nim zobowiązań pozostaje wówczas ustanowienie zastawu na jego udziałach, bądź akcjach w spółce.
Możliwość ustanowienia zastawu na udziałach przewiduje art. 180 kodeksu spółek handlowych. Stanowi on, iż zastawienie udziału powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.
Samo ustanowienie zastawu na udziale, bądź akcji nie uprawnia w sposób automatyczny zastawnika do wykonywania praw przysługujących wspólnikowi. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością zasadą jest, iż zastawnikowi nie przysługuje prawo głosu. Aby mógł one wykonywać, powyższe uprawnienie musi mu zostać przyznane w umowie spółki (art. 187 § 2 k.s.h.).
W przypadku spółki akcyjnej, warunkiem wykonywania przez zastawnika prawa głosu z akcji imiennych jest przyznanie mu powyższego prawa w treści umowy zastawniczej oraz umieszczenie wzmianki o ustanowieniu zastawu i o upoważnieniu do wykonywania prawa głosu w księdze akcyjnej. Statut spółki akcyjnej może jednak zawierać postanowienie wyłączające wykonywanie prawa głosu przez zastawnika lub też uzależnić je od zgody określonego organu spółki.
Należy przyjąć, iż z prawem głosu wiąże się prawo uczestnictwa zastawnika w walnym zgromadzeniu (zgromadzeniu wspólników), a przy tym prawo do bycia zawiadomionym o terminie obrad wymienionych organów uchwałodawczych. Skoro bowiem prawa te przysługują podmiotowi uprawnionemu do wykonywania prawa głosu, to tym samym winny one również służyć w takim przypadku zastawnikowi.
Mimo, iż w treści przepisów kodeksu spółek handlowych wymieniających podmioty uprawnione do zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników spółki z o.o. oraz uchwał walnego zgromadzenia spółki akcyjnej nie wskazano zastawnika udziałów lub akcji, w piśmiennictwie dominuje stanowisko, iż przysługuje mu powyższe prawo. Wskazuje się, iż samo prawo głosu, bez możliwości domagania się sądowej weryfikacji uchwał byłoby uprawnieniem czysto iluzorycznym.
Strony umowy zastawu winny pamiętać o poinformowaniu spółki o dokonanej czynności prawnej. Zastawienie udziałów jest bowiem skuteczne wobec spółki z chwilą zawiadomienia jej o tym fakcie. Należy ponadto wskazać, iż informacja o ustanowieniu na udziale prawa zastawu powinna znaleźć się w prowadzonej przez zarząd księdze udziałów. W przypadku zastawu na akcji, informacja o ustanowieniu wskazanego prawa powinna znaleźć się w księdze akcyjnej na żądanie zastawnika.
Stosownie do przepisów kodeksu spółek handlowych umowa spółki może uzależnić zastawienie udziału lub akcji imiennej od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć. Zgody udziela zarząd w formie pisemnej.
Ustawodawca przewidując możliwość ograniczenia prawa wspólnika w rozporządzeniu udziałem i akcją, nie dopuszcza jednak całkowitego umownego wyłączenia prawa wspólnika w tym zakresie.
Autor jest radcą prawnym zKancelarii Mamiński & Wspólnicy sp.k.