122/1/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 3 listopada 2011 r.

Sygn. akt Ts 65/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Adam Jamróz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Janusza B. w sprawie zgodności:

1) art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. - Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz. U. z 2010 r. Nr 176, poz. 1190, ze zm.) z art. 30, art. 54 ust. 1 oraz art. 62 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 394 § 1 w związku z art. 357 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) w zakresie, w jakim dotyczy sądu działającego w trybie art. 37 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. - Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz. U. z 2010 r. Nr 176, poz. 1190, ze zm.), z art. 45 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej zarzucono niezgodność art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. - Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz. U. z 2010 r. Nr 176, poz. 1190, ze zm.; dalej: ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw) z art. 30, art. 54 ust. 1 i art. 62 ust. 1 Konstytucji oraz niezgodność art. 394 § 1 w związku z art. 357 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim dotyczy sądu działającego w trybie art. 37 ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżący wniósł reklamację na nieprawidłowości w spisie wyborców sporządzonym na potrzeby wyborów do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw oraz wyborów burmistrza zarządzonych na 21 listopada 2010 r., w której żądał skreślenia go ze spisu. Decyzją z 12 listopada 2010 r. (nr EO. 0040-4/10) Burmistrz Sokółki odmówił uwzględnienia reklamacji. Postanowieniem z 19 listopada 2010 r. (sygn. akt I Ns 13735/10), doręczonym skarżącemu 21 listopada 2010 r., Sąd Rejonowy w Sokółce - Wydział I Cywilny oddalił wniesioną przez skarżącego skargę na tę decyzję. Skarżący złożył wniosek o sporządzenie oraz doręczenie mu uzasadnienia powyższego postanowienia. Wniosek ten został odrzucony postanowieniem Sądu Rejonowego w Sokółce - Wydział I Cywilny z 23 listopada 2010 r. (sygn. akt I Ns 13735/10). Postanowieniem z 22 grudnia 2010 r. (sygn. akt II Cz 999/10), doręczonym skarżącemu 30 grudnia 2010 r., Sąd Okręgowy w Białymstoku - II Wydział Cywilny Odwoławczy oddalił zażalenie skarżącego na postanowienie Sądu Rejonowego w przedmiocie odrzucenia wniosku o uzasadnienie postanowienia.

Zdaniem skarżącego art. 36 ust. 1 ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw narusza jego prawa w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości skreślenia ze spisu wyborców obywatela na jego wniosek, złożony w ramach protestu przeciwko wybieranym władzom samorządowym. Skarżący podnosi, że brak możliwości skutecznego żądania wykreślenia ze spisu wyborców osoby posiadającej czynne prawo wyborcze w wyborach samorządowych skutkuje przedmiotowym traktowaniem obywatela, a więc narusza art. 30 Konstytucji. Uniemożliwia też wyrażenie swojego protestu przeciwko wybieranym władzom, tym samym jest niezgodny z art. 54 ust. 1 Konstytucji, oraz nie pozwala na czynne zrzeczenie się prawa głosowania w wyborach samorządowych, przez co jest niezgodny z art. 62 ust. 1 Konstytucji.

W odniesieniu do art. 394 § 1 w związku z art. 357 § 2 k.p.c. w zakresie, w jakim dotyczy sądu działającego w trybie art. 37 ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, skarżący wskazuje natomiast na normę, stanowiącą, że postanowienie sądu wydane w wyniku wniesienia skargi na decyzję o nieuwzględnieniu reklamacji na nieprawidłowości w spisie wyborców, wydawane na posiedzeniu niejawnym, nie jest uzasadniane. Jego zdaniem narusza to prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd, wynikające z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 20 lipca 2011 r. pełnomocnik skarżącego został wezwany do usunięcia braku formalnego skargi konstytucyjnej przez dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącego wyrażonych w art. 45 ust. 1 Konstytucji przez zaskarżony art. 394 § 1 w związku z art. 357 § 2 k.p.c. w zakresie, w jakim dotyczy sądu działającego w trybie art. 37 ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Pismem z 2 sierpnia 2011 r. pełnomocnik skarżącego ustosunkował się do powyższego zarządzenia. Wskazał w szczególności, że postępowanie sądowe musi charakteryzować poszanowanie wymogów sprawiedliwości i jawności, w myśl których powinna istnieć procedura ujawnienia motywów rozstrzygnięcia sądu w przedmiocie rozpatrzenia skargi na decyzję wójta, burmistrza lub prezydenta miasta nieuwzględniającą reklamacji na nieprawidłowości w spisie wyborców. Zaskarżone przepisy takiej procedury nie przewidują i przez to, zdaniem skarżącego, naruszają art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie ze skargi konstytucyjnej precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W świetle powyższych unormowań konstytucyjnych i ustawowych nie ulega wątpliwości, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia, a zarazem doprowadził do naruszenia wskazanych jako podstawa skargi konstytucyjnych wolności lub praw. W związku z tym obowiązkiem skarżącego jest dołączenie do skargi konstytucyjnej orzeczenia, które wykazuje powyższą złożoną kwalifikację, tzn. zostało wydane na podstawie przepisów stanowiących przedmiot wniesionej skargi i prowadzi do niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych. Ponadto z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 tejże ustawy wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów. Niespełnienie tych wymogów, podobnie jak oczywista bezzasadność skargi, stanowi podstawę odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej w toku jej wstępnego rozpoznania.

Analiza skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że w zakresie obu wskazanych przez skarżącego przedmiotów kontroli skarga nie spełnia wymogów nadania jej dalszego biegu.

W odniesieniu do zarzutu niezgodności art. 36 ust. 1 ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw z art. 30, art. 54 ust. 1 i art. 62 ust. 1 Konstytucji Trybunał stwierdza, że skarga jest oczywiście bezzasadna.

Żadne z powołanych przez skarżącego konstytucyjnych praw i wolności nie gwarantuje możliwości wykreślenia się przez osobę posiadającą czynne prawo wyborcze ze spisu wyborców sporządzonego na potrzeby zarządzonych wyborów samorządowych. Spis wyborców jest dokumentem urzędowym, wskazującym osoby, które mają prawo do udziału w głosowaniu, jest również jedną z podstawowych gwarancji realizacji zasady powszechności wyborów oraz równości w znaczeniu formalnym (zob. np. K. Czaplicki, [w:] K. Czaplicki, B. Dauter, A. Kisielewicz, F. Rymarz, Samorządowe prawo wyborcze. Komentarz, Warszawa 2010, s. 109). Jego gwarancyjny charakter i waga dla prawidłowego przeprowadzenia wyborów wymagają stworzenia mechanizmów prawnych mających na celu zapewnienie zgodności treści spisu z prawdą. Służą temu zarówno postępowanie reklamacyjno-skargowe regulowane w art. 36 i art. 37 ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, jak i ustanowienie odpowiedzialności karnej za sporządzanie spisu z pomięciem osób uprawnionych do udziału w głosowaniu lub wpisanie do niego osób takiego uprawnienia niemających (zob. art. 248 pkt 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny, Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.). Mechanizmom tym przyświeca jednak zapewnienie, aby spis wyborców odzwierciedlał rzeczywisty stan osób uprawnionych do głosowania w zarządzonych wyborach, nie zaś to, aby poszczególne osoby mogły swobodnie decydować, czy znajdą się w spisie czy też nie. Na gruncie Konstytucji nie istnieje bowiem prawo podmiotowe obywatela do kształtowania treści spisu wyborców według własnej woli. Nie wynika ono w szczególności ze wskazanych przez skarżącego jako wzorce kontroli w niniejszej sprawie art. 30, art. 54 ust. 1 oraz art. 62 ust. 1 Konstytucji.

Art. 62 ust. 1 Konstytucji gwarantuje obywatelowi spełniającemu przewidziane w tym przepisie przesłanki (ukończenie 18 lat oraz niebycie osobą ubezwłasnowolnioną lub pozbawioną praw publicznych albo wyborczych) prawo do udziału w wyborach samorządowych. Jest to prawo do bycia uznanym za wyborcę, które skutkuje obowiązkiem umożliwienia danej osobie głosowania w wyborach (między innymi przez wpisanie jej do spisu wyborców). Przepis ten nie formułuje natomiast prawa do niebycia postrzeganym przez państwo jako osoba, której przysługuje prawo wyborcze, mimo spełniania konstytucyjnych przesłanek jego posiadania.

Również gwarantowana w art. 54 ust. 1 Konstytucji wolność wyrażania swoich poglądów nie obejmuje prawa skutecznego żądania od organów władzy publicznej dokonania niezgodnych z rzeczywistością wpisów w dokumentach urzędowych. Jak podkreślał Trybunał Konstytucyjny w swoim dotychczasowym orzecznictwie, wolność wyrażania poglądów jest jednym z fundamentów społeczeństwa demokratycznego, warunkiem jego rozwoju oraz samorealizacji jednostek. Gwarantuje ona w szczególności prawo do publicznego, krytycznego odnoszenia się do wszelkich spraw związanych z działalnością organów władzy publicznej oraz funkcjonariuszy publicznych (zob. np. wyroki TK z 11 października 2006 r., P 3/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 121, pkt 5 i 6 uzasadnienia oraz 23 kwietnia 2008 r., SK 16/07, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 45, pkt 5.1 uzasadnienia). Nie wiąże się jednak z możliwością dowolnego dokonywania przez obywateli zmian w treści dokumentów urzędowych. Dokumenty te, aby spełniały swoją rolę w funkcjonowaniu państwa, muszą bowiem stanowić odzwierciedlenie istniejącego stanu faktycznego i prawnego, nie mogą zaś być traktowane jako forum wyrażania przez jednostkę swoich opinii i poglądów politycznych. Nie można więc przyjąć, jak sugeruje skarżący, że gwarantowana przez art. 54 ust. 1 Konstytucji wolność wyrażania poglądów obejmuje prawo do skutecznego żądania skreślenia go ze spisu wyborców w akcie protestu przeciwko władzom samorządowym.

Skarżący nie wykazał także naruszenia prawa wynikającego z art. 30 Konstytucji. Nie sposób bowiem uznać, jakoby samo gromadzenie przez państwo podstawowych danych o osobach uprawnionych do głosowania, konieczne do prawidłowego przeprowadzenia wyborów, stanowiło uprzedmiotowienie tych osób.

Wobec powyższego, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie zarzutu niezgodności art. 36 ust. 1 ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw z art. 30, art. 54 ust. 1 i art. 62 ust. 1 Konstytucji.

Ponadto w skardze konstytucyjnej zarzucono niezgodność „art. 394 § 1 w związku z art. 357 § 2 k.p.c. w zakresie, w jakim dotyczy sądu działającego w trybie art. 37 ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw”, z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Trybunał stwierdza, że tak sformułowany zarzut również nie może być przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie.

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że powołany przez skarżącego jako podstawowy przedmiot kontroli art. 394 § 1 k.p.c. nie stanowił podstawy ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego w jego sprawie. Przepis ten wymienia postanowienia sądu pierwszej instancji, na które przysługuje zażalenie. Nie odnosi się jednak ani do uzasadniania, ani nawet zaskarżalności postanowienia sądu rejonowego w przedmiocie skargi na nieuwzględnienie reklamacji na nieprawidłowości w spisie wyborców złożonej na podstawie ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Kwestie te regulują bowiem powołany przez skarżącego jako przepis związkowy art. 357 § 2 k.p.c. oraz przywołany w petitum skargi jedynie poprzez formułę „w zakresie, w jakim dotyczy sądu działającego w trybie” art. 37 ust. 3 tej ordynacji. Również z uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w Białymstoku z 22 grudnia 2010 r., wskazanego przez skarżącego jako ostateczne rozstrzygnięcie w przedmiocie odrzucenia jego wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia oddalającego skargę na decyzję o nieuwzględnieniu reklamacji na nieprawidłowości w spisie wyborców, wynika, że w przedmiotowej sprawie brak obowiązku sporządzenia przez sąd uzasadnienia wynikał z art. 357 § 2 k.p.c. w związku z art. 37 ust. 3 ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, nie zaś z art. 394 § 1 k.p.c. Trybunał stwierdza więc, że skarżący wadliwie wskazał jako przedmiot skargi konstytucyjnej przepis, który nie stanowił podstawy wydania ostatecznego rozstrzygnięcia o jego prawach lub wolnościach, co na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK stanowi samodzielną podstawę odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny zauważa, że nawet gdyby przyjąć, iż skarżący wbrew określonemu w petitum skargi zakresowi zaskarżenia formułuje zarzut niezgodności z art. 45 ust. 1 Konstytucji normy pozwalającej na nieuzasadnianie postanowień wydanych w wyniku rozpoznania na posiedzeniu niejawnym skargi na nieuwzględnienie reklamacji na nieprawidłowości w spisie wyborców, zaś zgodnie z zasadą falsa demonstratio non nocet Trybunał Konstytucyjny może badać wskazaną przez skarżącego treść normatywną, nawet jeśli wymaga to zmodyfikowania formalnego sposobu jej oznaczenia w porównaniu do petitum wniosku lub skargi konstytucyjnej (zob. np. wyroki TK z: 23 kwietnia 2008 r., SK 16/07, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 45, pkt 2.3 uzasadnienia; 21 października 2008 r., SK 51/04, OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 140 pkt 2.2-2.3 uzasadnienia oraz 20 stycznia 2010 r., Kp 6/09, OTK ZU nr 1/A/2010, poz. 3, pkt 13.1 uzasadnienia), to i tak zarzut ten nie mógłby być przedmiotem merytorycznego rozpoznania w niniejszej sprawie. Jak bowiem wynika z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego art. 357 § 2 k.p.c., rekonstrukcja normy, która znalazła zastosowanie w sprawie skarżącego i której skarżący zarzuca niezgodność z art. 45 ust. 1 Konstytucji, wymagałaby uwzględnienia zarówno 357 § 2 k.p.c., jak i art. 37 ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (zob. np. postanowienia TK z 22 maja 2007 r., SK 38/05, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 59 oraz 2 czerwca 2009 r., Ts 288/07, niepubl.). Tymczasem wobec wejścia w życie ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 112), z dniem 1 sierpnia 2011 r. art. 37 ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw utracił moc obowiązującą. W myśl art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK utrata mocy obowiązującej przez zaskarżoną regulację powoduje umorzenie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw (art. 39 ust. 3 ustawy o TK). Skarżący nie wykazał jednak, aby sytuacja taka zachodziła w niniejszej sprawie. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zaistnienie jednej z przesłanek wymienionych w art. 39 ust. 1 ustawy o TK i skutkujących obowiązkiem umorzenia przez Trybunał postępowania powinno być uwzględniane na każdym etapie postępowania zainicjowanego wniesieniem skargi konstytucyjnej. Na etapie wstępnego rozpoznania skargi skutkuje ono odmową nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu (zob. np. postanowienia TK z 12 czerwca 2008 r., Ts 230/06, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 98 oraz 7 grudnia 2009 r., Ts 72/09, OTK nr 1/B/2010, poz. 50).

Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.

5