58

POSTANOWIENIE

z dnia 8 stycznia 2002 r.

Sygn. T. 64/01

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Mazurkiewicz

po wstępnym rozpoznaniu 8 stycznia 2002 r. na posiedzeniu niejawnym wniosku Izby Gospodarczej “Wodociągi Polskie” o zbadanie zgodności:

rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 października 2001 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz.U. Nr 130, poz. 1453) z art. 274 ust. 1 pkt 2, art. 290 ust. 3 pkt 1 i art. 290 ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 i Nr 115, poz. 1229)

p o s t a n a w i a :

odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu.

Uzasadnienie:

30 listopada 2001 r. do Trybunału Konstytucyjnego został skierowany wniosek Izby Gospodarczej “Wodociągi Polskie” o zbadanie zgodności rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 października 2001 roku w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz.U. Nr 130, poz. 1453; dalej: rozporządzenie) z art. 274 ust. 1 pkt 2, art. 290 ust. 3 pkt 1 i art. 290 ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 i Nr 115, poz. 1229; dalej: ustawa).

Wnioskodawca zarzucił kwestionowanemu rozporządzeniu, że nie dotrzymuje wskazanego w art. 290 ust. 4 ustawy formalnego warunku, iż “rozporządzenia, o których mowa w ust. 2, powinny być ogłoszone nie później niż do 30 września roku poprzedzającego rok, od którego mają obowiązywać”. Rada Ministrów wydała rozporządzenie z datą 9 października 2001 roku. Został ono opublikowane w Dzienniku Ustaw z 15 listopada 2001 roku, zaś weszło w życie od 1 stycznia 2002 roku. Ponieważ przepis upoważniający Radę Ministrów do wydania rozporządzenia (art. 290 ustawy) wszedł w życie 1 stycznia 2002 roku, to - zdaniem wnioskodawcy - akt prawny nie mógł obowiązywać przed wejściem w życie ustawy.

Wnioskodawca wskazał również, że § 8 rozporządzenia, wprowadzając współczynniki różnicujące, zależne od sposobu uzdatniania ujmowanej wody do poziomu wymaganego przepisami, naruszył art. 274 ust. 1 pkt 2 ustawy. Przepis ustawy stanowi, że “wysokość opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych zależy odpowiednio od ilości i jakości pobranej wody oraz od tego, czy pobrano wodę powierzchniową czy podziemną.” Zdaniem wnioskodawcy podstawą różnicowania opłat powinna być jakość pobranej wody według jej klasy (w przypadku wód powierzchniowych) albo (w przypadku wód podziemnych) ocena jakości wykonywana w ramach państwowego monitoringu środowiska (art. 49 ust. 4, art. 50 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne; Dz.U. Nr 115, poz. 1229).

Z kolei § 8 pkt 8 rozporządzenia wprowadza współczynniki różnicujące dla wód powierzchniowych śródlądowych - różne dla obszarów działania regionalnych zarządów gospodarki wodnej. Stanowi to - zdaniem Izby Gospodarczej “Wodociągi Polskie” - o niezgodności § 8 pkt 8 rozporządzenia z art. 290 ust. 3 ustawy, ponieważ ustawa dopuszcza różnicowanie stawek m. in. w zależności od wielkości zasobów wodnych możliwych do wykorzystania w poszczególnych dorzeczach, zaś rozporządzenie wprowadza podział według obszarów działania regionalnych zarządów gospodarki wodnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK) wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym następuje na podstawie wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej, jeżeli dany wniosek, pytanie prawne lub skarga konstytucyjna pochodzi od “uprawnionego podmiotu”. Wyliczenie podmiotów, które mogą wystąpić z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji RP, jest zawarte w art. 191 ust. 1 Konstytucji RP. Co do podmiotów wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP ustrojodawca wprowadza tzw. ograniczoną zdolność wnioskowania (legitymację szczególną), wymagając wykazania, że kwestionowany akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania danego podmiotu, należącego do kręgu organizacji i organów wyliczonych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP. Wniosek pochodzący od takiego podmiotu powinien zatem nie tylko odpowiadać wymaganiom dotyczącym pism procesowych i zawierać dane określone w art. 32 ust. 1 pkt 1-4 ustawy o TK, ale nadto powinien zawierać powołanie przepisu prawa lub statutu wskazującego, że kwestionowana ustawa lub inny akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania danego organu lub organizacji (art. 32 ust. 2 ustawy o TK). Konsekwencją tych uregulowań jest art. 36 ustawy o TK, zgodnie z którym wniosek pochodzący od organu lub organizacji wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP jest kierowany do sędziego Trybunału Konstytucyjnego celem wstępnego rozpoznania. Wstępne rozpoznanie wniosku zapobiega nadaniu biegu wnioskowi w sytuacji, gdy postępowanie wszczęte przed Trybunałem Konstytucyjnym podlegałoby umorzeniu z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), spowodowanej brakiem podmiotu uprawnionego do złożenia wniosku. Tym samym instytucja ta umożliwia już w początkowej fazie postępowania eliminację spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania. Przyjąć zatem należy, że w trakcie wstępnego rozpoznania badaniu podlega nie tylko spełnienie wymagań stawianych pismom procesowym, ale także - a nawet przede wszystkim - kwestia, czy podmiot występujący z wnioskiem spełnia kryteria uzasadniające jego zakwalifikowanie do kręgu organów lub organizacji wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP oraz czy wskazane przez ten podmiot przepisy prawa lub postanowienia statutu rzeczywiście uzasadniają związek między zakresem działania danego podmiotu i regulacją przewidzianą w akcie normatywnym. Ponadto wstępne rozpoznanie służy eliminacji wniosków “oczywiście bezzasadnych” (art. 36 ust. 2 ustawy o TK). Spełnienie wszystkich wskazanych przesłanek uzasadnia nadanie wnioskowi dalszego biegu.

Izba Gospodarcza “Wodociągi Polskie” reprezentuje wspólne interesy gospodarcze zrzeszonych członków. Działa ona na podstawie ustawy z dnia 30 maja 1989 roku o izbach gospodarczych (Dz.U. Nr 35, poz. 195 ze zm.) i jako taka została wpisana do rejestru izb gospodarczych. Podmiot ten nie reprezentuje zatem interesów określonych grup zawodowych. Trybunał Konstytucyjny nie znajduje podstaw do odstąpienia od stanowiska co do zakresu pojęcia “organizacja zawodowa” wyrażonego w uzasadnieniu postanowienia z 30 maja 2000 r. (U. 5/99, OTK ZU Nr 4/2000, poz. 114, pkt II. 4). Trybunał Konstytucyjny zwrócił wówczas uwagę, że Konstytucja wyraźnie odróżnia wolność podejmowania działalności gospodarczej i wolność wykonywania zawodu (art. 17 ust. 2 zd. 2). Ochrona interesów gospodarczych i ochrona interesów zawodowych odbywa się zatem na różnych płaszczyznach, aczkolwiek płaszczyzny te mogą mieć pewne punkty styczne. Konstytucja RP wyróżnia - oprócz samorządu terytorialnego (art. 163-172) - samorząd zawodowy, reprezentujący osoby wykonujące zawody zaufania publicznego (art. 17 ust. 1), a także inne rodzaje samorządu (art. 17 ust. 2), w tym - samorząd gospodarczy (o którym wspomina art. 61 ust. 1). Mimo podobieństwa nazwy konstytucyjny status tych samorządów nie jest tożsamy, zatem stąd, że organom samorządu zawodowego, będącym “organizacjami zawodowymi” w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP, przysługuje uprawnienie do skierowania do Trybunału Konstytucyjnego wniosków w sprawach związanych z zakresem ich działania, nie wynika, iż analogiczne uprawnienie przysługuje organom innych samorządów. Użycie trzech pojęć w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP dowodzi, że pozostają one w ścisłej relacji. Związki zawodowe i organizacje pracodawców są organizacjami zrzeszającymi osoby będące jedną ze stron stosunku pracy. Organizacje zawodowe z kolei zrzeszają osoby wykonujące stale i w celach zarobkowych wyodrębniony zawód (tzw. wolny), a więc osoby, które także świadczą pracę, nie pozostając jednak w stosunku podporządkowania. Brak zatem podstaw do objęcia zakresem tego przepisu organów samorządu gospodarczego.

Jak zauważył już Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu U.5/99 “zarówno wykładnia językowa, jak systemowa art. 191 ust. 1 pkt 4 konstytucji uzasadniają tezę, iż organizacja zawodowa winna spełniać określone kryteria, a mianowicie: kryterium podmiotowe (zrzeszać osoby fizyczne), kryterium przedmiotowe (członkowie danej organizacji winni stale i w celach zarobkowych wykonywać jedno lub kilka wyodrębnionych zajęć, które mogą być uznane za zawód) oraz kryterium funkcjonalne (podstawowym celem i funkcją takiej organizacji winno być reprezentowanie interesów całego środowiska, całej grupy zawodowej).”

Wobec ustalenia, że Izba Gospodarcza “Wodociągi Polskie” nie jest podmiotem uprawnionym do wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 października 2001 roku w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz.U. Nr 130, poz. 1453) z art. 274 ust. 1 pkt 2, art. 290 ust. 3 pkt 1 i art. 290 ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 i Nr 115, poz. 1229), Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) postanowił jak w sentencji.