Wyrok z dnia 21 marca 1996 r.
III ARN 78/95

Oświadczenie małżonka rozwiedzionego o powrocie do nazwiska, które
nosił przed zawarciem małżeństwa musi być złożone osobiście przed kierow-
nikiem urzędu stanu cywilnego (art. 59 K.r.o.).

Przewodniczący SSN: Janusz Łętowski, Sędziowie SN: Kazimierz Jaśkowski,
Adam Józefowicz, Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Andrzej Wróbel,

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Włodzimierza Skoniecznego, po roz-
poznaniu w dniu 21 marca 1996 r. sprawy ze skargi Dobrosławy K. na decyzję Woje-
wody W. z dnia 23 sierpnia 1994 r. [...] w przedmiocie odmowy przyjęcia oświadczenia
o powrocie do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa, na skutek rewizji
nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego Sądu Admi-
nistracyjnego-Ośrodek Zamiejscowy we Wrocławiu z dnia 26 kwietnia 1995 r. [...].

1) u c h y l i ł zaskarżony wyrok,
2) o d d a l i ł skargę.

U z a s a d n i e n i e

Dobrosława Kl. przez oświadczenie złożone w dniu 26 listopada 1977 r. w
Urzędzie Stanu Cywilnego w W. przy zawarciu małżeństwa ze Zbigniewem K. przybrała
nazwisko męża. Małżeństwo to wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w W. z dnia 19 kwietnia
1994 r. zostało rozwiązane przez rozwód.
W dniu 25 lipca 1994 r. do Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w W. wpłynął
wniosek Dobrosławy K. o przyjęcie jej pisemnego oświadczenia z dnia 13 czerwca 1994
r. o powrocie do nazwiska "Kl.", które nosiła przed zawarciem małżeństwa.
Oświadczenie to zostało sporządzone w Ambasadzie Rzeczypospolitej Polskiej w M. z
poświadczeniem własnoręczności podpisu Dobrosławy K. gdyż - jak podano we
wniosku - obecnie mieszka ona w Meksyku i nie może w wymaganym terminie tj. do
dnia 11 sierpnia 1994 r. przyjechać do Polski.
Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego w W. decyzją z dnia 27 lipca 1994 r. -
odmówił wpisania do aktu małżeństwa [...] oświadczenia wnioskodawczyni o powrocie
do nazwiska Kl., noszonego przed zawarciem małżeństwa. W uzasadnieniu tej decyzji
wyrażony został pogląd, że - zgodnie z art. 59 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego - aby
można było uznać, iż oświadczenie małżonka rozwiedzionego złożone zostało przed
kierownikiem urzędu stanu cywilnego, powinien on być obecny przy złożeniu tego
oświadczenia i jego przyjęcie potwierdzić podpisem. Kierownik Wydziału Konsularnego
Ambasady RP nie ma uprawnień do przyjęcia takiego oświadczenia i dokument taki nie
może stanowić podstawy do uczynienia adnotacji w akcie małżeństwa.
Wojewoda W. decyzją z dnia 23 sierpnia 1994 r. utrzymał w mocy decyzję
Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego, dodając, że przepis art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 13
lutego 1984 r. o funkcjach konsulów PRL (Dz. U. Nr 9, poz. 34) określa jakie czynności
z zakresu rejestracji stanu cywilnego, spośród czynności należących do właściwości
kierowników USC, dokonuje konsul. Przyjęcie oświadczenia o powrocie do nazwiska
noszonego przed zawarciem małżeństwa nie należy do kompetencji konsula.
Po rozpoznaniu skargi Dobrosławy K. Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek
Zamiejscowy we Wrocławiu wyrokiem z dnia 26 kwietnia 1995 r. uchylił decyzje
Wojewody W. i Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w W. Wyrok ten wynika z
przyjętego przez NSA założenia, iż mający w sprawie zastosowanie przepis art. 59
kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie wymaga, aby oświadczenie rozwiedzionego
małżonka o powrocie do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa, musiało
być, dla jego skuteczności złożone osobiście przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cy-
wilnego. Oświadczenie takie Dobrosława K., sporządziła na piśmie i osobiście podpi-
sała, co nie może nasuwać wątpliwości wobec potwierdzenia własnoręczności tego
podpisu przez Kierownika Wydziału Konsularnego Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej
w M. Tak sporządzone oświadczenie zostało przedstawione, z zachowaniem
przewidzianego terminu Kierownikowi Urzędu Stanu Cywilnego przez właściwie umo-
cowanego pełnomocnika. W tych okolicznościach NSA uznał, że Dobrosława K. dopeł-
niła warunków określonych w powołanym art. 59 k.r.i o. oraz w art. 6 ust. 1, art. 7 ust. 1 i
art. 22 ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. Nr
36, poz. 190 ze zm.) dla przyjęcia i zarejestrowania oświadczenia o powrocie do
nazwiska, które nosiła przed zawarciem małżeństwa.
Minister Sprawiedliwości w rewizji nadzwyczajnej zarzucił rażące naruszenie art.
207 § 5 k.p.a. w związku z art. 59 k.r. i o., z którego - zdaniem Ministra - jednoznacznie
wynika, że osoba składająca przedmiotowe oświadczenie obowiązana jest uczynić to
osobiście przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Brak jest bowiem regulacji
odmiennej, z której - jak to ma miejsce w zakresie oświadczenia o wstąpieniu w związek
małżeński (art. 6 k.r. i o.) - wynikałaby możliwość działania przez pełnomocnika.
Wniosek rewizji nadzwyczajnej dotyczył uchylenia zaskarżonego wyroku i od-
dalenie skargi Dobrosławy K.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do wynikającej z art. 95 § 1 k.c. ogólnej zasady czynności prawne
mogą być dokonywane przez przedstawiciela. Jednakże w tym samym przepisie znaj-
duje się zastrzeżenie wyjątków przewidzianych w ustawie albo wynikających z
właściwości czynności prawnej.
Sąd Najwyższy podziela wyrażony przez Ministra Sprawiedliwości pogląd, że
przewidziane w art. 59 k.r.i o. oświadczenie małżonka rozwiedzionego o powrocie do
nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa nie może być dokonane przez
pełnomocnika. Z regulacji tej wynika bowiem, że czynności zainteresowanego małżon-
ka, które muszą być podjęte dla spowodowania zmiany nazwiska, zostały określone w
sposób wskazujący na osobiste działanie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.
Chodzi tu o wypadek zmiany nazwiska, ściśle związany z ustaniem małżeństwa. Jest to
szczególna procedura umożliwiająca restytucję tego stanu rzeczy, który istniał - w
zakresie nazwiska - przed zawarciem małżeństwa. Zgodnie z art. 25 k.r. i o.
małżonkowie mogą przy zawarciu małżeństwa w określony sposób zmienić swoje
dotychczasowe nazwisko i tak ustalone nowe nazwisko podlega na podstawie art. 62
ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U.
Nr 36, poz. 180) wpisaniu do aktu małżeństwa. Z kolei po ustaniu małżeństwa na skutek
orzeczonego rozwodu ustawodawca przewidział ściśle sformalizowaną i połączoną z
prowadzeniem czynności stanu cywilnego, procedurę umożliwiającą małżonkowi
rozwiedzionemu powrót do poprzedniego nazwiska. Jest to procedura swoista zmiany
nazwiska w porównaniu z ogólnymi regułami, które w sprawie zmiany nazwiska zostały
określone w ustawie z dnia 15 listopada 1956 r. o zmianie imion i nazwisk (jednolity
tekst: Dz. U. z 1963 r., Nr 59, poz. 328).
Zgodnie z art. 59 k.r. i o. w ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się
orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa
zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kie-
rownikiem urzędu stanu cywilnego powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem
małżeństwa. Ma to więc być "oświadczenie" którego elementem formalnym jest
złożenie go przed określonym organem. Z tego względu nie jest wystarczająca prze-
prowadzona przez Naczelny Sąd Administracyjny analiza oświadczenia Dobrosławy K.
co do zachowania warunków przewidzianych dla formy pisemnej. Zwrócić przy tym
należy uwagę na to, że ustawodawca w art. 59 k.r. i o. zamieścił wymaganie, ażeby
oświadczenie, o którym mowa zostało złożone "przed kierownikiem urzędu stanu
cywilnego", a więc nie chodzi tu o sytuacje, w których wystarcza złożenie określonego
dokumentu "do" określonego organu.
Wobec odrębności omawianej regulacji i jej ścisłego związania z instytucjami
prawnymi z zakresu prawa rodzinnego słusznie zauważono w rewizji nadzwyczajnej, że
w obrębie tego prawa przewidziane zostały szczególne uprawnienia ustawowe, np. w
art. 6 k.r. i o., do złożenia określonego oświadczenia przez pełnomocnika. Natomiast
konsekwentnie takiego upoważnienia nie przewiduje regulacja procedury powrotu do
poprzedniego nazwiska małżonka rozwiedzionego.
Z powyższych przyczyn uznając, że wykazane zostały podstawy rewizji nadz-
wyczajnej, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku (art. 422 § 1 k.p.c.).

========================================