Wyrok z dnia 29 listopada 2006 r.
II UK 101/06

Wypadek komunikacyjny w drodze z miejsca zamieszkania (domu) do
miejsca wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy, nie jest wy-
padkiem przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 30 paździer-
nika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i cho-
rób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.), nawet wówczas, gdy pracow-
nik świadczy pracę w ramach zadaniowego czasu pracy (art. 140 k.p.).

Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Beata Gudowska,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 listopa-
da 2006 r. sprawy z odwołania Alicji K.-C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w P. z udziałem zainteresowanej N.P. Sp. z o.o. w W. o od-
szkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej zainteresowanej N.P. Spółki od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie z dnia 28
grudnia 2005 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie do ponownego rozpoznania
oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w P. (organ rentowy) decyzją z
dnia 23 kwietnia 2004 r. odmówił Alicji K.-C. (wnioskodawczyni) prawa do jednora-
zowego odszkodowania z tytułu śmiertelnego wypadku w drodze z domu do pracy,
któremu w dniu 2 lipca 2003 r. uległ jej mąż Tomasz C. (ubezpieczony). W uzasad-
nieniu organ rentowy wskazał, że ubezpieczony uległ w istocie wypadkowi w drodze
z domu do pracy, jednakże wypadki te zostały wyłączone z systemu świadczeń z
ubezpieczenia wypadkowego i włączone do systemu świadczeń z ubezpieczenia
rentowego i chorobowego. W związku z tym jednorazowe odszkodowanie z tytułu
wypadku z domu do pracy nie przysługuje małżonce ubezpieczonego.
Sąd Rejonowy w Koszalinie wyrokiem z dnia 5 października 2005 r. zmienił
zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zasądził od pozwanego organu rentowego na
rzecz wnioskodawczyni jednorazowe odszkodowanie w kwocie 39.626,00 zł z tytułu
śmiertelnego wypadku przy pracy, jakiemu uległ jej mąż.
Sąd ustalił, że ubezpieczony był zatrudniony w ,,N.P." Spółce z o.o. z siedzibą
w W. (zainteresowana) na podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony od
7 marca 2003 r. do 12 lipca 2003 r. w zadaniowym systemie czasu pracy na stanowi-
sku przedstawiciela medycznego. Miejscem świadczenia przez niego pracy był re-
gion z. obejmujący dawne województwo k. i dawne województwo p., ze szczególnym
uwzględnieniem takich miejscowości jak: K., Ko., S., W. i Z. Zgodnie z profilem sta-
nowiska pracy ubezpieczonego, do jego podstawowych obowiązków należały: reali-
zacja kwartalnych budżetów sprzedaży, opracowanie biznes-planu dla rejonu w celu
maksymalizacji efektywności wizyt u docelowej grupy lekarzy, realizacja celów w za-
kresie ilości i jakości spotkań zgodnie z rocznymi celami sprzedaży, kontrola seg-
mentacji produktów medycznych, zbieranie i aktualizacja informacji o klientach oraz
raportów o odbytych wizytach, zgłaszanie propozycji akcji promocyjnych w celu
zwiększenia udziału w rynku i zakresu obsługi lekarzy, dostarczanie podstawowych i
szczegółowych informacji klientom docelowym, gromadzenie i aktualizacja informacji
o konkurencji (np. taktyce rynkowej i działaniach promocyjnych) oraz koordynacja
celów wizyt z przedstawicielami medycznymi w celu maksymalizacji zasięgu i od-
działywania na grupę lekarzy. W celu wykonania zadań ubezpieczony promował leki
firmy ,,N.P." podczas spotkań z lekarzami w szpitalach, przychodniach zdrowia, apte-
kach oraz w czasie wykonywania prezentacji leków i preparatów farmaceutycznych.
W myśl § 12 umowy o pracę z dnia 5 marca 2003 r. w ramach powierzonych
obowiązków ubezpieczony miał korzystać ze swojego prywatnego telefonu stacjo-
narnego, a pracodawca zobowiązał się do zwrotu wydatków poniesionych w związku
z korzystaniem przez niego z aparatu telefonicznego (kosztów rozmów). Zaintereso-
wana powierzyła również ubezpieczonemu służbowy telefon komórkowy oraz samo-
chód osobowy [...]. Zainteresowana nie rozliczała z ubezpieczonym ilości kilometrów
przejechanych w toku wykonywania obowiązków przedstawiciela medycznego, ze
względu na potencjalne trudności w ich weryfikacji spowodowane samodzielnością
pracy. Powierzony każdemu przedstawicielowi medycznemu samochód służbowy
stawał się jego narzędziem pracy i miał służyć wyłącznie celom służbowym. Praco-
dawca nie wystawiał delegacji służbowych pracownikom chyba, że wyjeżdżali oni
poza umówione miejsce świadczenia pracy (w przypadku ubezpieczonego poza
umówiony obszar administracyjny dwóch województw). Dokonane zakupy paliwa
zarejestrowane na powierzonej pracownikowi karcie płatniczej oraz zakres wykona-
nych przez niego zadań wykazanych w raporcie tygodniowym pozwalały pracodawcy
na dostateczną weryfikację kosztów ponoszonych przez pracownika. Ubezpieczony
pracował w oparciu o tygodniowy plan zadań, przekazywany mu faksem przez prze-
łożonego. Z wykonanej pracy rozliczał się z pracodawcą sporządzając raporty ,,tygo-
dniowy wykaz aktywności pracownika" oraz ,,tygodniowy formularz wizyt", które do-
kumentowały wykonane przez niego zadania. Na bieżąco pracę ubezpieczonego
monitorował kierownik regionalny Ryszard K. Po upływie każdego miesiąca kalenda-
rzowego ubezpieczony sporządzał ,,miesięczny wykaz aktywności". Do obowiązków
ubezpieczonego należało też dbanie o stan techniczny powierzonego mu samocho-
du służbowego. Czas na dokonanie rutynowych przeglądów pojazdu był uwzględnia-
ny przez pracodawcę w tygodniowym planie zadań, podobnie jak udział w szkole-
niach, konferencjach, czy spotkaniach służbowych. Liczbę zadań ubezpieczonego
związanych z promocją leków zmniejszano wtedy proporcjonalnie do czasu trwania
innych zadań.
W dniu 2 lipca 2003 r. około 700 rano ubezpieczony przygotował samochód
służbowy do wyjazdu w celu realizacji planu wizyt zaplanowanych na ten dzień. Za-
pakował do samochodu ulotki i leki promocyjne oraz inne przedmioty służące do
promocji. Pierwszą z wizyt miał zaplanowaną w szpitalu w S. W czasie jazdy samo-
chodem na trasie z miejsca zamieszkania w K. do S., o godzinie 758 odbył rozmowę
telefoniczną z umówionym na spotkanie lekarzem Sławomirem G. ze szpitala w S.,
którego poinformował, że spóźni się około 15 minut, gdyż wcześniej potrącił sarnę.
Ta przyczyna spóźnienia okazała się nieprawdziwa, albowiem w dniu 2 lipca 2003 r.
przed godziną 815 policja nie odnotowała żadnych wypadków ani kolizji drogowych z
udziałem ubezpieczonego. Około godziny 815 ubezpieczony jechał trasą do S. Za
miejscowością W. koło skrzyżowania do miejscowości D., na niebezpiecznym łuku
drogi nie dostosował prędkości jazdy do warunków atmosferycznych panujących na
drodze, tj. do mokrej nawierzchni, w wyniku, czego wpadł w poślizg, skręcił na lewy
pas jezdni i pobocze i prawym bokiem uderzył w drzewo. Dopuszczalna prędkość w
miejscu wypadku wynosiła 90 km/h. W wyniku wypadku ubezpieczony doznał licz-
nych obrażeń: urazu czaszki, urazu barku, stracił przytomność i nie wykazywał żad-
nych odruchów. Następnie został odwieziony karetką pogotowia do Szpitala Powia-
towego w S., a z uwagi na rozległe i poważne obrażenia przewieziony do Szpitala
Rejonowego w K. na Oddział Intensywnej Opieki Medycznej. Pomimo udzielonej mu
pomocy medycznej zmarł w dniu 12 lipca 2003 r.
Postanowieniem z dnia 7 lipca 2003 r. Komendy Powiatowej Policji w S. (za-
twierdzonym przez Prokuratora Rejonowego w S.) zostało umorzone przed jego
wszczęciem dochodzenie w sprawie wypadku drogowego ubezpieczonego z powodu
braku znamion czynu zabronionego.
Sąd przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie wnioskowanym przez
strony. Sąd oparł ustalenia faktyczne na złożonej przez strony do akt sprawy doku-
mentacji pracowniczej i wypadkowej oraz na aktach dochodzenia zgromadzonych w
związku z wypadkiem ubezpieczonego. Sąd uwzględnił również dowody osobowe w
postaci zeznań świadków lekarzy Mariusza W. i Sławomira G., którzy opisali tryb
ustalania wizyt przez przedstawicieli medycznych, które miały wyłącznie służbowy
charakter i odbywanych w terminach zaplanowanych l ustalonych pomiędzy przed-
stawicielem medycznym i lekarzem lub grupą lekarzy. Świadek Sławomir G. opisał
także podaną mu przez Tomasza C. przyczynę spóźnienia o około 15 minut w dniu 2
lipca 2003 r., tj., że wyskoczyła mu sarna. Jak wynika z informacji uzyskanych od
Policji, żadna kolizja tego rodzaju nie wydarzyła się w dniu 2 lipca 2003 r. z udziałem
ubezpieczonego, w związku z czym uprawdopodobniło się wyjaśnienie przez wnio-
skodawczynię, że jej mąż podał takie wytłumaczenie spóźnienia, choć było fikcyjne,
podobnie jak w przeszłości, gdy tłumaczył się ze spóźnienia innemu lekarzowi w jej
obecności. W świetle powyższego brak było podstaw do przyjęcia, że został zerwany
przez ubezpieczonego związek z pracą w czasie jazdy samochodem na trasie z K.
do S. około godziny 815 w dniu 2 lipca 2003 r.
Sąd oparł się także na zeznaniach wnioskodawczyni, w szczególności na te-
mat rodzaju czynności, które wykonywał jej mąż w ramach zatrudnienia, sposobu
powierzania mu tych zadań, ich realizacji i rozliczania z wykonania. Jej zeznania
znalazły potwierdzenie w załączonych w dokumentacji wypadkowej zeznaniach
przełożonego ubezpieczonego kierownika regionalnego Ryszarda K., w opisie prze-
biegu zatrudnienia zawartym w karcie wypadku oraz w dokumentacji z czerwca 2003
r., złożonej przykładowo przez zainteresowanego. Sąd dał wiarę zeznaniom powoła-
nych świadków i strony odwołującej się, albowiem były one logiczne, konsekwentne i
wzajemnie uzupełniały się. Sąd zważył, że przedmiotem sporu nie był stan faktyczny,
ale jego subsumcja, a więc zastosowanie do okoliczności sprawy właściwej normy
prawnej, albowiem organ rentowy i zainteresowany kwalifikowali zdarzenie, jakiemu
w dniu 2 lipca 2003 r. uległ ubezpieczony, jako wypadek w drodze do pracy, podczas
gdy odwołująca się wnioskodawczyni jako wypadek przy pracy.
Sąd na wstępie wskazał, że zarówno ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.), jak i ustawa z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.), definiują wypadek przy pracy jako nagłe zdarzenie
wywołane przyczyną zewnętrzną (w ustawie z 2002 r. jako dodatkową przesłankę
wskazano powstanie szkody na osobie, powodujące uraz lub śmierć), które nastąpiło
w związku z pracą: 1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika
zwykłych czynności lub poleceń przełożonych; 2) podczas lub w związku z wykony-
waniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia; 3)
w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między sie-
dzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego że stosunku
pracy. Błędna jest więc ocena wnioskodawczyni przedstawiona w odwołaniu, że w
poprzednim stanie prawnym pod rządami ustawy z 1975 r. obowiązywało pojęcie
,,wypadku w pracy", zaś w stanie obowiązującym szersze znaczeniowo pojęcie ,,wy-
padku w związku z pracą". W ocenie Sądu jest oczywiste, na co wskazał organ ren-
towy i zainteresowana, że od dnia 1 stycznia 2003 r. prawo do odszkodowania na
podstawie ustawy wypadkowej nie przysługuje z tytułu wypadków w drodze z domu
do pracy i z pracy do domu, które zostały powiązane jedynie ze świadczeniami ren-
towymi z tytułu niezdolności do pracy powstałej w wyniku takiego wypadku (art. 57-
57b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353) i świadczeniami z
ubezpieczenia chorobowego (ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, Dz.U. Nr
60, poz. 636 ze zm.).
Zarówno pozwany organ rentowy, jak i zainteresowana, nie kwestionowali na-
głości zdarzenia i faktu, że zostało spowodowane przyczyną zewnętrzną oraz że na-
stąpiło w związku z pracą. W ich ocenie był to jednak wypadek w drodze do pracy.
Za rozpoczęcie pracy uznali stawienie się pracownika na pierwszym umówionym
spotkaniu, a za zakończenie - zakończenie ostatniego spotkania. Droga na pierwsze
spotkanie i droga powrotna po zakończeniu ostatniego spotkania była w opinii tych
stron drogą do pracy i z pracy, zaś droga pomiędzy umówionymi lekarzami, gabine-
tami, aptekami, itp.-czasem pracy [...]. Powyższy pogląd został wyrażony w karcie
wypadku i zaakceptowany przez organ rentowy w zaskarżonej decyzji z dnia 23
kwietnia 2004 r.
W ocenie Sądu, istota sporu sprowadza się do oceny zupełnie innego zagad-
nienia aniżeli kwestii wskazywanych przez strony. Przesądzająca dla oceny prawa
wnioskodawczyni do odszkodowania z tytułu wypadku ubezpieczonego była ocena
warunków jego umowy o pracę, a w szczególności obowiązującego go zadaniowego
czasu pracy i konsekwencji związanych ze stałą realizacją zadań w różnych miej-
scach, poza siedzibą pracodawcy, bez wyznaczonego konkretnie miejsca świadcze-
nia pracy. Sąd dokonał analizy zadaniowego systemu czasu pracy w granicach nie-
zbędnych do wydania rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Zadaniowy system czasu
pracy charakteryzuje się znaczącymi odmiennościami od czasu pracy z w art. 128
k.p., rozumianego jako czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodaw-
cy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. W
zadaniowym czasie pracy tego rodzaju dyspozycyjność nie jest możliwa do realizacji.
Najistotniejsze dla pracodawcy jest wykonanie zadań nałożonych na pracownika, a w
przypadku przedstawiciela medycznego, pracującego na stałe poza siedzibą praco-
dawcy i nieposiadającego innego miejsca wyznaczonego do wykonywania pracy,
realizacja ta musi odbywać się w miejscach spotkań umówionych przez pracownika z
lekarzami i aptekarzami. Przedstawiciel medyczny ma jednak określony terytorialnie
obszar działania. Porusza się samochodem służbowym stanowiącym jego narzędzie
pracy, którego koszty utrzymania pracodawca ponosi w całości. Pracodawca nie
,,wystawia" pracownikowi delegacji służbowych, chyba że wyjeżdża on poza obszar
swojej właściwości terytorialnej. Pracownik realizujący swoje obowiązki w zadanio-
wym systemie czasu pracy nie pozostaje więc do dyspozycji pracodawcy w określo-
nym miejscu świadczenia pracy. Pozostaje jednak wciąż do dyspozycji zadania, jakie
realizuje, a wykonanie pokazu promującego lek czy preparat wymaga jego dotarcia
do punktu docelowego. Przedstawiciel medyczny zaczyna realizować zadanie z
chwilą przygotowywania samochodu pod względem technicznym do wyjazdu do
umówionego lekarza, albowiem inna forma realizacji zadania (w ściśle określonym
miejscu wykonywania pracy) nie jest możliwa. Droga, jaką pokonuje przed pierw-
szym spotkaniem nie różni się ani charakterem ani celem od drogi, jaką pokonuje do
drugiego, trzeciego i kolejnych umówionych na prezentacje osób, dlatego czas trwa-
nia dojazdu na pierwsze spotkanie nie może być wyłączony z pojęcia czasu pracy
pracownika. Przedstawiciel medyczny sam dojeżdża na spotkanie wykonując przy
tym obowiązki kierowcy, a utrzymanie należytego stanu samochodu, do czego się
zobowiązał, mieści się w obowiązku dbałości o mienie pracodawcy, co potwierdził
sam zainteresowany. Trudno przyjąć, aby czynności techniczne związane z utrzy-
maniem samochodu, sprawdzeniem jego stanu przed rozpoczęciem jazdy traktować
w tych warunkach jako czynność ze sfery życia prywatnego, tym bardziej, że samo-
chód ten miał służyć wyłącznie realizacji zadań służbowych.
Sąd wskazał, że co tydzień pracodawca określał ubezpieczonemu zadania
związane z promowaniem leków jedynie w ujęciu ilościowym, z rozbiciem na po-
szczególne rodzaje czynności (np. wizyty lekarzy, wizyty w aptekach). Nie organizo-
wał jednak spotkań z konkretnymi osobami i w określonym czasie i miejscu. Umó-
wienie spotkań z lekarzami, aptekarzami z terenu działania przedstawiciela medycz-
nego należało do obowiązków pracownika. Ubezpieczony nie pozostawał więc do
dyspozycji pracodawcy w rozumieniu artykułów 128 i 100 § 1 k.p., lecz ,,do dyspozy-
cji zadania", a więc zobowiązany był dokonywać czynności w takim czasie i na tyle,
na ile było to konieczne do terminowego wykonania zadań. To właściwości zadania a
nie pracodawca decydowały, w jakim czasie zadanie będzie wykonywane. Jeżeli le-
karz, z którym miał się spotkać pracował dalej od K., ubezpieczony musiał to
uwzględnić w swoim planie dnia. O takim właśnie charakterze i czasie pracy męża
zeznała wnioskodawczyni, mówiąc o będących częścią pracy przedstawiciela nie
tylko prezentacjach leków w gabinetach czy aptekach, ale też o obiadach i kolacjach
służbowych, organizowanych z dostosowywaniem się do możliwości czasowych tych
osób, szkoleniach własnych i organizowanych przez niego dla lekarzy z terenu jego
działania, o spotkaniach służbowych, czasie pracy wykonywanej w domu, związanej
ze sporządzaniem wymaganych przez zainteresowanego raportów. Dojazd do miej-
sca prezentacji leku nie był dla ubezpieczonego podróżą służbową, ponieważ polegał
on na stałym wykonywaniu zadań w różnych miejscowościach i terminach, których
wyboru dokonywał każdorazowo sam pracownik w ramach uzgodnionego rodzaju
pracy, świadczonej na terenie jego działania określonym przez pracodawcę. Dopiero
wyjazd poza obszar jego właściwości rozumiany przez pracodawcę jako miejsce
świadczenia pracy powodował rozliczanie delegacji służbowych. Miejsce świadcze-
nia pracy nie może być raz rozumiane przez pracodawcę szeroko (jako obszar
dwóch województw), a raz wąsko (jako miejsce samych prezentacji i droga pomiędzy
miejscem pierwszej prezentacji a kolejnych). Sąd uwzględnił w dokonanej ocenie
stanu faktycznego sprawy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2001 r., I
PKN 350/00 (OSNP 2003 nr 2, poz. 36) oraz tezy z piśmiennictwa zawarte w mono-
grafii ,,Czas pracy w znowelizowanym kodeksie pracy" autorstwa Andrzeja Chobota
(Poznań 1998, s.156-159), które w pełni zaakceptował.
W konkluzji Sąd stwierdził, że nie znajduje podstawy prawnej stanowisko za-
interesowanej przedstawione w karcie wypadku i organu rentowego w zaskarżonej
decyzji, iż ubezpieczony w chwili wypadku nie wykonywał zwykłych czynności i pole-
ceń przełożonych, tylko był w drodze do pracy. Fakt, że w chwili zdarzenia prze-
mieszczał się samochodem do miejsca prezentacji leku i w potocznym rozumieniu
był w drodze, nie oznacza, że był ,,w drodze do miejsca wykonywania zatrudnienia"
(w rozumieniu powołanego wyżej przepisu art. 57b ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), albowiem miejsce wykonywania zatrudnienia
zostało określone przez zainteresowaną jako obszar dwóch byłych województw a nie
tylko punkty prezentacji. W chwili wypadku ubezpieczony wykonywał już umówioną
pracę, polegającą na jeździe samochodem do punktu spotkania z lekarzami i gdyby
tego nie zrobił nie zrealizowałby całości zadania. Pracodawca ubezpieczonego nie
prowadził i nie wymagał prowadzenia przez przedstawicieli medycznych ewidencji
czasu pracy (w formule godzinowej), nie określił, jakie czynności traktuje jako wyko-
nywanie pracy a jakie nie i co za tym idzie, które z nich są objęte (zdaniem praco-
dawcy) ochroną wypadkową a które nie. W efekcie kwestionowanie charakteru zda-
rzenia post factum po doznaniu przez pracownika urazu w czasie świadczenia pracy
na rzecz pracodawcy ,,jest próbą nadużycia prawa".
Zdarzenie, jakiemu ubezpieczony uległ w dniu 2 lipca 2003 r., nie może być
zaś ocenione inaczej jak wypadek przy pracy. Wypadek ten wyczerpuje definicję wy-
padku przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (zwanej dalej ,,ustawą wypadko-
wą"); był nagłym zdarzeniem (wypadek komunikacyjny) wywołanym przyczyną ze-
wnętrzną (wpadnięcie w poślizg samochodu), który spowodował uraz ubezpieczone-
go i który nastąpił w związku z pracą, tj. podczas wykonywania przez pracownika
zwykłych czynności (będących wynikiem wcześniejszego polecenia przełożonego,
który określił mu zakres zadań).
Wypadek, w wyniku którego w okresie sześciomiesięcznym od dnia wypadku
nastąpiła śmierć, uważa się za śmiertelny wypadek przy pracy (art. 3 ust. 4 ustawy
wypadkowej). Takim wypadkiem było przedmiotowe zdarzenie, w wyniku którego
ubezpieczony zmarł w dniu 12 lipca 2003 r. Stosownie do treści art. 13 ust. 1 zdanie
pierwsze ustawy wypadkowej, członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wsku-
tek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, przysługuje jednorazowe odszko-
dowanie. W myśl ust. 2 pkt 1 powołanego wyżej przepisu, członkiem rodziny ubez-
pieczonego uprawnionym do odszkodowania jest między innymi małżonek, chyba że
pozostaje on w orzeczonej separacji. Taka okoliczność wyłączająca prawo do od-
szkodowania nie zaistniała w rozpatrywanej sprawie.
Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją zarówno przez organ rentowy jak
i przez zainteresowanego. Sąd Okręgowy w Koszalinie wyrokiem z dnia 28 grudnia
2005 r. [...] oddalił apelacje. W ocenie Sądu, przedmiotem sporu jest różnica oceny
prawnej wypadku, któremu uległ zmarły mąż ubezpieczonej w dniu 2 lipca 2003 r.
Zatem rozstrzygnięcia wymaga kwestia, czy można uznać, że wypadek, jakiemu
uległ mąż ubezpieczonej był wypadkiem przy pracy czy w drodze do pracy. Sąd
wskazał, że z dniem 1 stycznia 2003 r. weszła w życie ustawa z 30 października
2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych wprowadzająca istotne zmiany stanu prawnego w porównaniu do obowiązują-
cej do tego dnia ustawy z 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych. Nowa ustawa między innymi odmiennie zdefinio-
wała wypadek przy pracy oraz wyłączyła ze swojego zakresu przedmiotowego wy-
padek w drodze do pracy lub z pracy. Za pracowniczy wypadek przy pracy zgodnie z
art. 3 ust. 1 tej ustawy uznaje się zdarzenie nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną
powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą, a więc: - podczas lub
w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń
przełożonych, - podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynno-
ści na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, - w czasie pozostawania pracownika
w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wyko-
nywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Zatem aby wypadek został
uznany za wypadek przy pracy, powinien spełniać łącznie następujące przesłanki: -
być wywołany przez zdarzenie nagłe; - być spowodowany przyczyną zewnętrzną, -
być związany z pracą lub z wykonywaniem przez pracownika określonych w ustawie
czynności, powodować konsekwencje w postaci urazu lub śmierci. Aktualna ustawa
wypadkowa ograniczyła zakres przedmiotowy wypadku przy pracy. Kwestie wypadku
w drodze do pracy lub z pracy reguluje ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Sąd ustalił, że zmarły mąż ubezpieczonej był pracownikiem firmy N.P. Spółki z
o.o. z siedzibą w W. zatrudnionym na podstawie umowy o pracę z dnia 5 marca 2003
r. na stanowisku przedstawiciela medycznego na region województwa z. w zadanio-
wym systemie czasu pracy. Z nie kwestionowanych przez strony ustaleń wynika, że
krytycznego dnia, tj. 2 lipca 2003 r., mąż ubezpieczonej uległ wypadkowi komunika-
cyjnemu w czasie jazdy samochodem do gabinetu lekarza, z którym był umówiony w
szpitalu w S. Wbrew stanowisku apelujących Sąd odwoławczy nie podziela poglądu,
iż wypadek, któremu uległ mąż ubezpieczonej jest wypadkiem w drodze do pracy.
Bezsporna jest okoliczność, że zmarły pracownik wykonywał swoją pracę stale poza
siedzibą pracodawcy i głównie poza miejscem zamieszkania. W tej sytuacji miejscem
pracy tego pracownika mogło być jakiekolwiek inne miejsce poza siedzibą praco-
dawcy. Zatem jak to Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał wszelkie przejazdy pra-
cownika wykonującego pracę w terenie należy uznać za pracę i jest ona objęta cza-
sem pracy, a pracownik pozostaje zawsze do dyspozycji pracodawcy. Mąż ubezpie-
czonej poruszając się służbowym samochodem w czasie dojazdu do klientów był w
pracy, bo to wynikało z uwarunkowań charakteru powierzonych mu zadań. Ze specy-
fiki stanowiska pracy zmarłego pracownika.( przedstawiciela medycznego) wynika,
że pracownik taki nie wykonuje pracy na terenie firmy a w terenie. Zdaniem Sądu, do
przedmiotowego wypadku doszło podczas wykonywania przez zmarłego pracownika
zwykłych czynności i w związku z wykonywaniem przez niego pracy w interesie pra-
codawcy.
Odnośnie do zarzutu zainteresowanej naruszenia przez Sąd pierwszej instan-
cji przepisu art. 128 k.p., poprzez przyjęcie, iż pracownik w systemie zadaniowego
czasu pracy pozostaje w ,,dyspozycji zadania", a nie w dyspozycji pracodawcy, Sąd
wyjaśnił, że dla pracowników, których czas pracy z uwagi na rodzaj i warunki pracy, a
takim pracownikiem jest przedstawiciel medyczny, czas ten może być określany wy-
miarem ich zadań. Jednak zadania tych pracowników powinny być ustalone w taki
sposób, aby pracownicy mogli je wykonywać w normalnym czasie pracy. Niektóre
kategorie pracowników nie są objęte ustalonym stałym rozkładem czasu pracy w
skali doby, a czas ich pracy określony jest jedynie wymiarem powierzonych im za-
dań. Dotyczy to z reguły pracowników, którzy bądź wykonują pracę poza siedzibą
zakładu pracy, bądź pracują z różnym natężeniem w okresie dnia roboczego lub w
tygodniu. Ponieważ ścisła ewidencja przepracowanych godzin pracy jest w takich
wypadkach utrudniona bądź w ogóle niemożliwa, zatem czas pracy tych pracowni-
ków określa się pośrednio zakresem powierzonych im zadań w taki sposób, by wy-
konywanie ich było możliwe w normalnym czasie pracy. Ten system normowania
czasu pracy dotyczył zmarłego męża wnioskodawczyni. Jedną z konsekwencji statu-
su pracowników o nieustalonym rozkładzie czasu pracy jest to, że nie są oni upraw-
nieni między innymi do pobierania wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbo-
wych. Natomiast wszelkie przejazdy pracownika wykonującego pracę w terenie są
objęte czasem pracy. W zadaniowym czasie pracy pracownik pozostaje również w
pewnym zakresie w dyspozycji pracodawcy (wbrew stanowisku Sądu pierwszej in-
stancji) albowiem dyspozycyjność wynika z umowy o pracę i regulaminu pracy obo-
wiązującego w N.P. Sp. z o.o., gdyż zawsze pracownik musiał się stawić na wezwa-
nie pracodawcy; ten specyficzny system normowania czasu pracy można określić
jako pracę o ,,nie określonych w jednostkach czasu normach i rozkładzie czasu
pracy". Czas pracy tej kategorii pracowników nie może być krótszy od normowanego
czasu pracy. Wprawdzie naturalną konsekwencją pozostawania w dyspozycji praco-
dawcy jest faktyczna podległość dyrektywom i wskazówkom bezpośredniego przeło-
żonego, jednakże podległości tej nie należałoby pojmować schematycznie. Nie
zmienia tego bowiem ani ,,nieważność bieżącego kierowania sposobem zachowania
się pracownika na przykład podczas wykonywania pracy przez pracownika poza
siedzibą pracodawcy, ani też przyznany pracownikowi znaczny stopień samodzielno-
ści przy wykonywaniu pracy jak to miało miejsce w przypadku męża ubezpieczonej
pracującego na stanowisku przedstawiciela medycznego na region z.". Pozostawanie
w dyspozycji pracodawcy w znaczeniu prawnym wynika z podstawowego zobowią-
zania pracownika wobec pracodawcy, tj. świadczenia pracy określonego rodzaju
według udzielanych mu wskazówek. Generalne normy czasu pracy obowiązujące
pracownika zawarte są w dziale szóstym Kodeksu pracy. Z treści art. 128 k.p. wynika
bezpośrednio, że pracownik pozostaje do dyspozycji zarówno w zakładzie pracy jak i
w każdym innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.
Mając powyższe rozważania na uwadze Sąd drugiej instancji przyjął, że za-
sadnie Sąd pierwszej instancji uznał, że wypadek, któremu uległ mąż ubezpieczonej
w dniu 2 lipca 2003 r. wyczerpuje wszystkie elementy definicji wypadku przy pracy z
art. 3 ustawy wypadkowej i zasadnie przyznał ubezpieczonej jednorazowe odszko-
dowanie na podstawie art. 13 ust. 1 tej ustawy.
Zainteresowana zaskarżyła powyższy wyrok w całości skargą kasacyjną, w
której zarzuciła naruszenie przepisu art. 128 w związku z art. 140 k.p., poprzez jego
niewłaściwą interpretację i przyjęcie, że pracownik w systemie zadaniowego czasu
pracy pozostaje w ciągłej dyspozycji pracodawcy ,,w każdym miejscu wyznaczonym
do wykonywania zadania" oraz art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych i uznanie zdarzenia z dnia 2 lipca
2003 r. za wypadek przy pracy podczas wykonywania przez ubezpieczonego czyn-
ności pracowniczych, a tym samym rozszerzenie tego pojęcia o czynności wykony-
wane przez przedstawicieli handlowych w drodze do pracy (w drodze na pierwsze
spotkanie z klientami i z ostatniego takiego spotkania) i naruszenie przepisu art. 57b
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez
błędną wykładnię i jego pominięcie. Wskazując na powyższe podstawy wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz wyroku Sądu pierwszej instancji i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy. Trafny jest zarzut narusze-
nia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecz-
nym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, który stanowi, że ,,za wy-
padek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powo-
dujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:1) podczas lub w związku
z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych; 2)
podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia; 3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozy-
cji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obo-
wiązku wynikającego ze stosunku pracy.
W rozpoznawanej sprawie nie jest sporne, że zdarzenie z dnia 2 lipca 2003 r.
było zdarzeniem nagłym, wywołanym przyczyna zewnętrzną, które spowodowało
śmierć ubezpieczonego. Sporne jest jedynie, czy zdarzenie to nastąpiło w związku z
pracą.
Związek z pracą, o którym mowa w przepisie art. 3 ust. 1 ustawy, polega wy-
łącznie na czasowym, funkcjonalnym i przestrzennym związku zdarzenia z pracą w
okolicznościach wymienionych w pkt 1-3 tego przepisu, przy czym wskazane w tych
punktach przesłanki uznania zdarzenia za wypadek przy pracy nie muszą być speł-
nione łącznie, sam zaś związek zdarzenia z pracą ma w tym wypadku sens norma-
tywny. Czasowy związek zdarzenia z praca polega na tym, że zdarzenie powinno
nastąpić albo w czasie wykonywania przez pracownika czynności określonych w pkt
1-2 lub w związku z wykonywaniem tych czynności albo w czasie pozostawania pra-
cownika w dyspozycji pracodawcy (pkt 3). Funkcjonalny związek zdarzenia z pracą
wyraża się w tym, że zdarzenie nastąpiło w czasie lub w związku z wykonywaniem
przez pracownika tylko określonych czynności, a mianowicie ,,zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych" (pkt 1), ,,czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polece-
nia" ( pkt 2), a także w czasie pozostawania w dyspozycji pracodawcy (pkt 3).
Wreszcie przestrzenny związek zdarzenia z pracą polega na tym, że zdarzenie to
następuje w pewnym miejscu, które jest albo miejscem wykonywania wskazanych w
art. 3 pkt 1 i 2 ustawy czynności, którym jest z reguły zakład pracy albo miejscem na
,,drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikają-
cego ze stosunku pracy (pkt 3)." Charakterystyczne dla przestrzennego związku zda-
rzenia z pracą jest to, że miejsce zdarzenia zostało ściśle określone tylko w odnie-
sieniu do pozostawania pracownika, który uległ zdarzeniu, w dyspozycji pracodawcy.
Przesądzające dla uznania zdarzenia z dnia 2 lipca 2003 r. za wypadek przy
pracy jest ustalenie, czy ubezpieczony w czasie jazdy samochodem służbowym z
miejsca zamieszkania (domu) w K. do miejsca pierwszego w tym dniu, wcześniej
uzgodnionego, spotkania z lekarzem w szpitalu w S., gdzie ubezpieczony miał wyko-
nywać czynności promocyjne leku, spełniał łącznie przesłanki określone w art. 3 ust.
1 pkt 3 ustawy, a mianowicie: 1) pozostawał w tym czasie w dyspozycji pracodawcy,
2) był w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku
wynikającego ze stosunku pracy. W rozpoznawanej sprawie jest bowiem niesporne,
że wypadek komunikacyjny, któremu uległ ubezpieczony nie zdarzył się podczas lub
w związku z wykonywaniem przez ubezpieczonego zwykłych czynności lub poleceń
przełożonych (pkt 1) ani też podczas lub w związku z wykonywaniem przez ubezpie-
czonego czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia (pkt 2).
Posłużenie się dyrektywami wykładni językowej przepisu art. 3 ust. 1 pkt 3
ustawy prowadzi do wniosku, iż przepis ten dotyczy tylko takiego przestrzenno-cza-
sowego związku zdarzenia z pracą z pracą, który wyraża się w tym, że pracownik w
czasie tego zdarzenia był w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wyko-
nywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Z wykładni tej wynika, że pra-
cownik w sytuacji faktycznej takiej, jak ubezpieczony w niniejszej sprawie, nie spełnia
tego wymagania, gdy wypadek komunikacyjny wydarza się w drodze z miejsca za-
mieszkania pracownika, które z oczywistych powodów nie może by kwalifikowane
jako siedziba jego pracodawcy, do miejsca świadczenia pracy. Należy ponadto mieć
na uwadze, że w przeciwieństwie do przepisów art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy, przepis
art. 3 ust. 1 pkt 3 nie używa określenia ,, w związku", lecz wyłącznie ,,w czasie" pozo-
stawania w dyspozycji pracodawcy, co oznacza, że w zasadzie niedopuszczalne jest
posługiwanie się wykładnią funkcjonalną tego ostatniego przepisu ze względu na
jego kontekst. Nie jest zatem prawidłowy pogląd, że przepis art. 3 ust. 1 pkt 3 ze-
zwala na kwalifikowanie wypadków komunikacyjnych, które zdarzyły się w drodze z
domu do pracy, jako wypadków przy pracy w rozumieniu tego przepisu, skoro wypa-
dek w drodze z domu do pracy pozostaje w związku z pracą. Tymczasem nie chodzi
tu o ustalenie związku tego zdarzenia z pracą w takim znaczeniu, w jakim jest to
przyjęte w art. 3 ust. 1 i 2 ustawy, lecz o ustalenie, że wypadek zdarzył się w czasie
pozostawania w dyspozycji pracodawcy i w czasie odbywania drogi z siedziby pra-
codawcy do miejsca świadczenia pracy (wykonywania obowiązku wynikającego ze
stosunku pracy).
Wypadek komunikacyjny w drodze z miejsca zamieszkania (domu) do miejsca
wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy, nie jest wypadkiem przy
pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy, nawet wówczas, gdy pracownik będą-
cy, jak ubezpieczony w niniejszej sprawie, przedstawicielem medycznym świadczy
pracę w ramach zadaniowego czasu pracy( art. 140 k.p.). Wprawdzie zadaniowy
czas pracy wprowadzany jest z reguły w tych przypadkach, w których dla danej
pracy, jak pracy przedstawiciela medycznego, w szczególności co najmniej utrud-
nione jest dokładne określenie momentu jej rozpoczęcia i zakończenia, a sama praca
jest wykonywana poza zakładem pracy (siedzibą pracodawcy), to jednak z punktu
widzenia przesłanek wymienionych w art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy okoliczności te nie
mają rozstrzygającego znaczenia, bowiem nie chodzi tu o pozostawanie w dyspozy-
cji pracodawcy w ogóle, lecz tylko w czasie odbywania drogi między siedzibą praco-
dawcy a miejscem świadczenia pracy. Należy mieć ponadto na uwadze, że miejscem
wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy przedstawiciela medycz-
nego w rozumieniu niniejszego przepisu nie jest jednostka podziału terytorialnego
państwa, a zatem dowolny punkt przestrzeni położony w granicach tej jednostki, lecz
tylko takie miejsca w granicach jednostki podziału terytorialnego, w których ubezpie-
czony osobiście spotyka się z klientami celem prezentacji leku. Z ustaleń Sądów obu
instancji wynika przy tym jednoznacznie, że ,,w celu wykonania zadań ubezpieczony
promował leki firmy ,,N.P." podczas spotkań z lekarzami w szpitalach, przychodniach
zdrowia, aptekach oraz w czasie wykonywania prezentacji leków i preparatów farma-
ceutycznych." Droga z domu położonego w K. do miejsca wykonywania przez ubez-
pieczonego tego rodzaju zadań, którym to miejscem w rozpoznawanej sprawie był
szpital w S., gdzie ubezpieczony miał dokonać prezentacji leku, nie jest zatem drogą
w rozumieniu przepisu art. 3 ust. 1 pkt 1, nawet wówczas, gdy ubezpieczony odbywa
tę drogę samochodem służbowym. Z treści i celu przepisu art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy
nie wynika bowiem, aby sposób przemieszczania się przedstawiciela medycznego
między siedzibą pracodawcy a miejscem prezentacji leku miał jakiekolwiek znacze-
nie dla oceny, czy spełnione zostały wymienione w tym przepisie.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================