Wyrok z dnia 17 lutego 1999 r.
I PKN 569/98

Nieprzejęcie pracownika w trybie art. 231 § 1 KP na skutek rozwiązania
stosunku pracy przed przejęciem zakładu pracy nie wyklucza następstwa
prawnego podmiotu przejmującego w zakresie roszczeń wynikających z bez-
prawnego rozwiązania umowy o pracę przez dotychczasowego pracodawcę.

Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 lutego 1999 r. sprawy z powództwa
Marii W. przeciwko Miejskiemu Ośrodkowi Kultury w K. o przywrócenie do pracy, na
skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Koszalinie z dnia 30 czerwca 1998 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Maria W. wniosła o przywrócenie do pracy w pozwanej Agencji Artystycznej -
,,E.P." w K. W toku procesu Sąd wezwał do udziału w sprawie po stronie pozwanej
Miejski Ośrodek Kultury w K. Wyrokiem z dnia 6 marca 1998 r. [...] Sąd Rejonowy-
Sąd Pracy w Koszalinie oddalił powództwo. Sąd ustalił, że powódka w latach 1974-
1987 pracowała jako księgowa w pozwanej Agencji, która nosiła wówczas inną naz-
wę. Natomiast od dnia 24 października 1988 r. do dnia 28 maja 1997 r., kiedy roz-
wiązano z powódką umowę o pracę na podstawie przepisu art. 52 § 1 pkt 1 KP, była
ona zatrudniona u strony pozwanej na stanowisku głównej księgowej. Zgodnie z
ustaleniami Sądu pierwszej instancji rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia
nastąpiło w wyniku zarzucenia powódce: 1) naruszenia art. 100 § 1 i 2 KP na skutek
samowolnego opuszczenia pracy i jednodniowej nieobecności, mimo wyraźnego po-
lecenia pozostania na stanowisku; 2) naruszenia § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedli-
wiania nieobecności pracownika w pracy oraz udzielania pracownikowi zwolnień z
pracy (Dz.U. Nr 60, poz. 231), poprzez przedstawienie zwolnienia lekarskiego po
pięciu dniach nieobecności w pracy; 3) naruszenia art. 100 § 2 pkt 4 KP w wyniku
wprowadzenia w błąd dyrektora i narażenia pracodawcy na niepotrzebne koszty; 4)
naruszenia art. 100 § 2 pkt 4 KP na skutek nieprawidłowości w wykonywaniu czyn-
ności płacowo-księgowych; 5) naruszenia art. 100 § 2 pkt 4 KP w wyniku przetrzy-
mywania decyzji Urzędu Skarbowego w K. w sprawie określenia podatku. Sąd Rejo-
nowy doszedł do przekonania, iż powództwo nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż
rozwiązanie z powódką umowy o pracę na podstawie przepisu art. 52 § 1 pkt 1 KP
było prawnie uzasadnione. Zdaniem Sądu Rejonowego spośród wszystkich stawia-
nych powódce zarzutów, dwa są rzeczywiste i zasadne. Pierwszy to fakt opuszczenia
przez powódkę miejsca pracy mimo wyraźnego ostrzeżenia ze strony dyrektora,
który jednocześnie gotów był zaakceptować ewentualny wniosek o udzielenie urlopu.
Drugi, to wprowadzenie pracodawcy w błąd co do konieczności wykonania znacznej
ilości kserokopii dokumentów, co pracodawcę naraziło na "pewne koszty oraz
znaczny wysiłek". Pozostałe zarzuty, zdaniem Sądu Rejonowego, nie uzasadniały
rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Wyrokiem z dnia 30 czerwca 1998 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Koszalinie oddalił apelację powódki. Sąd drugiej instancji,
opierając się na treści art. 231 § 1 KP uznał, że Miejski Ośrodek Kultury w K., ujęty w
wyroku Sądu Rejonowego jako strona pozwana, nie odpowiada za rozwiązanie sto-
sunku pracy przez Agencję Artystyczną - "E.P." w K. Przejęcie zakładu pracy nastą-
piło bowiem 1 stycznia 1998 r., czyli w momencie, gdy umowa o pracę była już roz-
wiązana. Sąd drugiej instancji doszedł do przekonania, iż ze względu na brak sto-
sunku pracy powódki w momencie przejmowania zakładu, Miejski Ośrodek Kultury w
K. nie stał się z mocy prawa stroną tego stosunku, a zatem powódka nie mogła
względem niego skutecznie wystąpić z żądaniem przywrócenia do pracy. Ponadto po
przeanalizowaniu art. 231 § 2 i art. 56 § 2 KP, Sąd Wojewódzki uznał, iż w sytuacji
niemożności uwzględnienia roszczenia o przywrócenie do pracy, zasądzeniu na
rzecz powódki odszkodowania sprzeciwiają się zasady współżycia społecznego. Sąd
drugiej instancji podzielił bowiem stanowisko, iż powódka swoim zachowaniem naru-
szyła prawo. Powódka samowolnie opuszczając stanowisko pracy i doprowadzając
do tworzenia zbędnych kopii dokumentów, naraziła pracodawcę na niepotrzebne wy-
datki. Zdaniem Sądu drugiej instancji "nie zasługuje na ochronę pracownik, który na-
rusza obowiązki pracownicze w nadziei, że jego trudna sytuacja życiowa stanowi
dostatecznie skuteczny argument przed zwolnieniem z pracy".
Wyrok ten powódka zaskarżyła kasacją, zarzucając naruszenie prawa mate-
rialnego przez niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 52 § 1 KP oraz błędną wy-
kładnię art. 231 KP. W uzasadnieniu kasacji powódka podniosła, że jej nieobecność
w pracy w dniu 9 maja 1997 r. nie była nieusprawiedliwiona. Co prawda pracodawca
nie wyraził zgody na oddelegowanie powódki w tym dniu na szkolenie, jednak jej
nieobecność w pracy miała być usprawiedliwiona jednodniowym urlopem wypoczyn-
kowym (propozycja pracodawcy), bądź też zaliczeniem przepracowanych godzin
nadliczbowych na poczet czasu pracy w tym dniu (propozycja powódki). W tych wa-
runkach nie można uznać, że pracodawca miał podstawy do uznania nieobecności
powódki, jako nieusprawiedliwionej, szczególnie gdy na pracodawcy zgodnie z art.
94 Kodeksu pracy ciąży obowiązek ułatwienia pracownikowi podnoszenia kwalifikacji
zawodowych. Tego rodzaju postępowanie, naruszające przez pracodawcę obowią-
zek względem pracownika, zostało przez Sąd pominięte przy ocenie przyczyny nie-
obecności powódki w pracy w dniu 9 maja 1997 r. Powódka wywiodła, że w rozumie-
niu art. 52 KP, ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych zacho-
dzi wówczas, gdy działanie lub zaniechanie pracownika cechuje wina umyślna lub
rażące niedbalstwo. Natomiast zarzut ciężkiego naruszenia podstawowego obowiąz-
ku dbałości o mienie pracodawcy, wymaga uwzględnienia stopnia winy pracownika
oraz skutków tego naruszenia, a przede wszystkim powstałej szkody. Zdaniem po-
wódki sporządzenie odbitek kserograficznych dokumentów księgowych w trakcie
trwającej w zakładzie pracy kontroli Urzędu Skarbowego, nie może być ocenione
jako zawinione działanie osoby odpowiedzialnej za stan dokumentów księgowych,
jak również nie może stanowić o szkodzie. Powódka uważa, że Sąd Wojewódzki na-
ruszył prawo materialne, gdyż błędnie ustalił, że w sprawie o przywrócenie powódki
do pracy, stroną nie może być Miejski Ośrodek Kultury w K. Sprawę o przywrócenie
do pracy powódka wniosła przeciwko Agencji Artystycznej "E.P." i w trakcie procesu
nastąpiło przejęcie tej Agencji przez Miejski Ośrodek Kultury w K. na podstawie art.
231 KP. Według powódki Miejski Ośrodek Kultury przejmując Agencję "przejął także
wszelkie ewentualnie toczące się procesy". Brak więc było podstawy do rozważania
zastosowania art. 231 § 2 KP.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Uzasadnienie zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji jest niejedno-
znaczne w zakresie oceny zaistnienia przesłanek rozwiązania umowy o pracę w try-
bie art. 52 KP. Oceniając bowiem, że roszczenie powódki o przywrócenie do pracy
lub o odszkodowanie było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, Sąd dru-
giej instancji pośrednio przyjmuje, że rozwiązanie umowy nastąpiło z naruszeniem
przepisów dotyczących tego trybu rozwiązania umowy o pracę. Równocześnie jed-
nak, jako przesłankę tego rozumowania uznaje, że "nie zasługuje na ochronę pra-
cownik, który narusza obowiązki pracownicze". Sąd drugiej instancji nie ocenia więc,
że powódka naruszyła ciężko swoje podstawowe obowiązki pracownicze, co dopiero
jest przesłanką rozwiązania umowy o pracę w trybie art. 52 KP. Równocześnie
uznaje, że samo naruszenie obowiązków pracowniczych (bez uznania, że było ono
ciężkie i dotyczyło obowiązków podstawowych), prowadzi do sprzeczności roszczeń
z zasadami współżycia społecznego. Jest to rozumowanie oczywiście błędne. Zada-
niem Sądu było bowiem przede wszystkim ocenienie, czy powódka naruszyła ciężko
swoje podstawowe obowiązki pracownicze, a dopiero gdyby tak było, ewentualna
ocena tego w świetle art. 8 KP. Podkreślenia przy tym wymaga, że nawet ciężkie na-
ruszenie obowiązków pracowniczych, gdyby rozwiązanie umowy o pracę naruszało
inne przepisy, nie oznacza jeszcze sprzeczności roszczeń z zasadami współżycia
społecznego czy społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Aby przyjąć taką
sprzeczność należałoby stwierdzić szczególną naganność zachowania pracownika
(por. np. wyrok z dnia 26 marca 1998 r., I PKN 571/97, OSNAPiUS 1999 nr 5, poz.
168 czy wyrok z dnia 24 lutego 1998 r., I PKN 539/97, OSNAPiUS 1999 nr 3, poz.
87). Zarzut kasacji dotyczący naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 52 KP, nale-
żało więc uznać za uzasadniony.
Wydaje się, że sposób wykładni i zastosowania przez Sąd drugiej instancji art.
52 i 8 KP wynikał z przyjętej wykładni art. 231 § 1 KP i uznania, że skoro ten przepis
nie ma zastosowania, to Miejski Ośrodek Kultury w K. nie jest legitymowany w zakre-
sie roszczenia o przywrócenie do pracy czy o odszkodowanie. Rację ma Sąd drugiej
instancji, że przepis art. 231 § 1 KP ma zastosowanie tylko w sytuacji, gdy w momen-
cie przejęcia w całości lub części zakładu pracy w znaczeniu przedmiotowym przez
innego pracodawcę trwa dany stosunek pracy. Inaczej mówiąc do przejęcia pracow-
nika przez nowego pracodawcę nie dochodzi, jeżeli w momencie przejęcia zakładu
pracy stosunek pracy już był rozwiązany (por. np. wyrok z dnia 1 października 1997
r., I PKN 296/97, OSNAPiUS 1998 nr 14, poz. 422). Słusznie też Sąd drugiej instancji
uważa, że przepis art. 231 KP, jako szczególny, wyłącza stosowanie innych przepi-
sów dotyczących następstwa prawnego. Nie ma jednak racji, jeżeli przyjmuje, że
brak przesłanek zastosowania art. 231 § 1 KP oznacza, że nie będą działały inne
przepisy dotyczące następstwa prawnego, a więc przejścia określonych praw i obo-
wiązków z jednego podmiotu na drugi. Następstwo takie i określony zakres przejęcia
praw i obowiązków może wynikać wprost z konkretnego przepisu prawa, z aktu ad-
ministracyjnego, czynności prawnej czy innego zdarzenia prawnego (por. np.
uchwałę z dnia 22 lutego 1994 r., I PZP 1/94, OSNAPiUS 1994 nr 2, poz. 23, doty-
czącą śmierci pracodawcy). Można wskazać liczne przypadki takiego przejęcia praw i
obowiązków, czy wręcz sytuacji prawnej, w tym także w sposób szczególny regulują-
ce przejęcie pracowników (art. 80 ustawy z dnia 23 listopada 1990 r. o łączności,
Dz.U Nr 86, poz. 504 ze zm. - por. uchwałę Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10
czerwca 1992 r., W 12/91, OTK 1992 cz. 1, poz. 19; art. 6 ustawy z dnia 30 sierpnia
1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, Dz.U. Nr 118,
poz. 561 ze zm.; a poprzednio art. 9 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych, Dz.U. Nr 51, poz. 298 ze zm. - por. uchwałę z dnia 2
czerwca 1995 r., I PZP 16/95, OSNAPiUS 1995 nr 21, poz. 261; czy art. 526 lub art.
40 § 2 KC - por. uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 15 grudnia 1992 r., I PZP
56/92, OSNCP 1993 z. 4, poz. 50; por. też uchwałę z dnia 21 września 1990 r., III
PZP 4/90, OSP 1991 z. 9, poz. 208).
Oznacza to, że prawidłowa ocena Sądu drugiej instancji, iż powódka jako pra-
cownik nie została przejęta przez pozwany Miejski Ośrodek Kultury, gdyż jej stosu-
nek pracy wcześniej się rozwiązał, a więc, że w sprawie nie miał zastosowania art.
231 § 1 KP, doprowadziła Sąd do przedwczesnego wniosku, że Ośrodek ten nie
przejął obowiązków swojego poprzednika w zakresie rozwiązanych stosunków pracy.
Aby to ocenić konieczne jest ustalenie na jakiej podstawie doszło do przekształceń
po stronie pracodawcy i analiza, czy nie nastąpiło przejęcie obowiązków prawnych
poprzednika, w tym zwłaszcza obowiązków w zakresie rozwiązanych uprzednio sto-
sunków pracy. W tym znaczeniu Sąd drugiej instancji błędnie zastosował (nie zasto-
sował) art. 231 § 1 KP, gdyż nieprawidłowo przyjął, że niestosowanie tego przepisu
oznacza brak następstwa prawnego pozwanego Ośrodka w zakresie obowiązków
(roszczeń) powódki w zakresie rozwiązanego przez Agencję Artystyczną - ,,E.P." w
K. stosunku pracy.
Prowadzi to do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania na podstawie art. 39313 § 1 i 108 § 2
KPC.
========================================