Wyrok z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 334/05

Artykuł 109 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.) ma
zastosowanie także wówczas, gdy twórca należący lub reprezentowany przez
organizację zbiorowego zarządzania prawami autorskimi zawarł umowę
bezpośrednio z podmiotem korzystającym z utworu.

Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Jan Górowski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jacka U. przeciwko "H.L.P.", spółce z
o.o. w W. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 3 lutego
2006 r. kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27
stycznia 2005 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 10 lutego 2004 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił
powództwo o zasądzenie od spółki z o.o. "H.L.P." kwoty 62 729,80 zł tytułem
dodatkowego wynagrodzenia w związku z wykonaniem umowy z dnia 27 marca
2001 r. Ustalono, że w ramach prowadzonej działalności gospodarczej polegającej
na dystrybucji książek powód - z zawodu grafik - kupował książki pozwanej spółki,
która wystawiała faktury z odroczonym terminem płatności. Z tego tytułu po stronie
powoda powstało zadłużenie. W dniu 27 marca 2001 r. doszło między stronami do
zawarcia umowy, na podstawie której powód zobowiązał się dostarczyć zdjęcia -
odbitki i diapozytywy do przewodnika "Tatry i Podhale" oraz przenieść na pozwaną
spółkę wyłączne prawa ich użycia we wszystkich publikacjach pozwanej. Pozwana
spółka zobowiązała się zapłacić powodowi wynagrodzenie w wysokości 40 zł za
jedno zdjęcie i 50 zł za jeden diapozytyw. Powód wykonał te prace i wystawił
pozwanej spółce dwa rachunki na kwoty 8400 zł i 1470 zł, które - zgodnie z
poleceniem powoda - zostały zaliczone na poczet uznanego przez niego
zadłużenia wobec pozwanego. Pozwana spółka w dniu 10 stycznia 2003 r.
skierowała do powoda ostatecznie wezwanie o zapłatę kwoty 36 159,16 zł. Powód
w odpowiedzi zaproponował, aby pozwana pokryła jego zadłużenie przez
zwiększenie wynagrodzenia z umowy zawartej w dniu 27 marca 2001 r. przy
zastosowaniu stawek przewidzianych w tabelach wynagrodzeń zatwierdzonych
przez Związek Polskich Artystów Fotografików. Pozwana spółka nie wyraziła na to
zgody, co spowodowało wytoczenie powództwa.
Oddalając powództwo, Sąd Okręgowy podniósł, że powód zawierając sporną
umowę działał z pełną swobodą i świadomością i brak jakichkolwiek podstaw do
zastosowania art. 388 k.c. Odnośnie do stawek przewidzianych w tabelach
wynagrodzeń zatwierdzonych przez Związek Polskich Artystów Fotografików Sąd
ustalił, że zgodnie z art. 108 ust. 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie
autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze
zm. - dalej: "Pr.aut.") mają one zastosowanie jedynie do umów zawieranych przez
organizację zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Sąd Apelacyjny wyrokiem
z dnia 27 stycznia 2005 r. oddalił apelację powoda, podzielając ocenę prawną Sądu
pierwszej instancji.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył powód kasacją. Jako podstawę
kasacyjną wskazał naruszenie art. 109, 104 ust. 1, art. 105 ust. 1, art. 106 ust. 3
oraz art. 43 w związku z art. 17 Pr.aut., a także naruszenie przepisów
postępowania, co miało istotny wpływ na wynik sprawy. Domagał się zmiany
zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie żądania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota sporu sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy istnieje prawne
uzasadnienie żądania powoda, który domaga się podwyższenia wynagrodzenia
ustalonego w umowie zawartej z pozwaną spółką w dniu 27 marca 2001 r. Powód -
występując bez profesjonalnego pełnomocnika w obu instancjach - wskazywał na
uzasadnienie swego żądania art. 388 k.c. oraz przepisy ustawy o prawie autorskim i
prawach pokrewnych. Zastosowanie art. 388 k.c. nie znajdowało w okolicznościach
sprawy uzasadnienia, co przekonująco wykazał w swoich motywach Sąd
Apelacyjny.
Szerszej uwagi wymaga zarzut naruszenia przepisów ustawy z dnia 4 lutego
1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a w szczególności art. 109, który
stanowi, że postanowienia umowne mniej korzystne dla twórców, niż wynikałoby to
z tabel, o których mowa w art. 108 art. 3, są nieważne, a ich miejsce zajmują
odpowiednie postanowienia tych tabel. Artykuł 108 ust. 3 Pr.aut. przewiduje, że
komisja w składzie określonym przez ministra właściwego do spraw kultury i
dziedzictwa narodowego zatwierdza lub odmawia zatwierdzenia przedstawionych
przez organizację zbiorowego zarządzania tabel wynagrodzeń za korzystanie z
utworów lub artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem. Jest poza
sporem, że takie tabele wynagrodzeń określające stawki minimalne honorariów
autorskich za wykorzystanie utworów fotograficznych zostały przedstawione przez
Związek Polskich Artystów Fotografików i - zatwierdzone przez stosowną komisję -
weszły w życie z dniem 26 lipca 2001 r. Odmawiając ich zastosowania, Sąd
Apelacyjny wskazał na ugruntowany w literaturze i orzecznictwie pogląd, że art. 109
Pr.aut. ma zastosowanie do postanowień umów zawieranych przez organizacje
zbiorowego zarządzania z korzystającymi, jak i do umów zawieranych przez
twórców i artystów wykonawców z tymi organizacjami. Przepis ten nie dotyczy
umów zawieranych przez twórców i artystów wykonawców z korzystającymi. Tabele
wynagrodzeń nie mają więc zastosowania do indywidualnie zawieranych umów w
relacji między działającymi we własnym imieniu i na własny rachunek twórcą a
podmiotem zainteresowanym nabyciem praw autorskich. Na taki zakres
przedmiotowy art. 109 Pr.aut. wskazuje też - zdaniem Sądu Apelacyjnego - jego
zamieszczenie w rozdziale 12 ,,Organizacja zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi lub prawami pokrewnymi".
Zagadnienie sprowadza się więc do rozstrzygnięcia przedmiotowego zakresu
stosownie do art. 109 Pr.aut. Wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego problem ten
wywołuje rozbieżność w doktrynie, a orzecznictwo Sądu Najwyższego wprost nie
dotyczyło tej problematyki.
W hipotezie art. 109 używa się sformułowania ,,postanowienia umowne mniej
korzystne dla twórców", co uzasadnia wniosek, że obejmuje ono zarówno umowy
zawierane przez podmioty praw autorskich lub pokrewnych, jak i umowy zawierane
przez organizacje zbiorowego zarządzania tymi prawami, jeśli ich przedmiotem jest
wynagrodzenie należne twórcom i artystom wykonawcom. Zasadny jest także
wniosek, że zatwierdzone tabele wynagrodzeń wywierają skutek prawny w
stosunku do danej organizacji, tabele są bowiem ustalone przez konkretną
organizację zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi, na rzecz
reprezentowanych przez daną organizację twórców i stanowią suwerenną decyzję
tej organizacji. Odmienne stanowisko, dopuszczające stosowanie zatwierdzonych
tabel wynagrodzenia w stosunku do twórców niebędących członkami danej
organizacji, prowadziłoby w istocie do naruszenia swobody zawierania umów.
Prowadzi to do wniosku, że postanowienie art. 109 Pr.aut. nie dotyczy twórców
niezrzeszonych w organizacji zbiorowego zarządzania, przepis ten znajduje
natomiast zastosowanie do umów zawartych przez organizację zbiorowego
zarządzania z korzystającymi z utworów oraz do umów zawartych bezpośrednio
przez samego twórcę należącego lub reprezentowanego przez organizację
zbiorowego zarządzania z korzystającymi z utworów. Jedynie w wypadku, gdy
twórca nie należy do żadnej organizacji zbiorowego zarządzania i sam zawiera
umowę, brak podstaw dla których nie mógłby ustalić innych stawek wynagrodzenia,
niż działająca na danym polu organizacja zbiorowego zarządzania.
Artykuł 109 Pr.aut. nie powinien być także stosowany do twórcy, który należy
do organizacji niemającej zatwierdzonych tabel wynagrodzeń. Jeżeli na danym polu
działa inna organizacja zbiorowego zarządzania, która ma zatwierdzone tabele
wynagrodzeń, to mogą one jedynie per analogiam służyć za punkt odniesienia dla
określania wysokości odszkodowania lub korzyści uzyskanej bez podstawy
prawnej. Nie można więc podzielić poglądu Sądu Apelacyjnego, że art. 109 Pr.aut.
nie znajduje zastosowania do umów zawartych bezpośrednio przez samego twórcę
z korzystającym z utworu. Ten pogląd nie jest uzasadniony wówczas, gdy umowę z
korzystającym z utworu zawarł twórca należący organizacji zbiorowego zarządzania
lub przez nią reprezentowany. Ponieważ u podstaw oddalenia apelacji w niniejszej
sprawie legło to odmienne stanowisko, zaskarżony wyrok nie mógł się ostać w
świetle zarzutów kasacji, które w tym względzie okazały się uzasadnione.
Przynależność powoda do organizacji zbiorowego zarządzania nie była
zakwestionowana, bezsporny jest też fakt, że w sprawie przedstawiono
zatwierdzone tabele wynagrodzeń. Nie jest więc uzasadniony pogląd, że w
okolicznościach sprawy powód nie mógł się powołać na treść art. 109 Pr.aut. Gdyby
zaś okazało się, że organizacja zbiorowego zarządzania, której powód jest
członkiem, nie ma zatwierdzonych tabel wynagrodzeń, a takie tabele ma inna
organizacja zbiorowego zarządzania działająca w tym samym polu eksploatacji,
wówczas zastosowanie tych tabel jest możliwe w drodze analogii.
Mając powyższe na względzie, na podstawie art. 39313 k.p.c. w brzmieniu
obowiązującym do dnia 6 lutego 2005 r., orzeczono, jak w sentencji.