Wyrok SN - V CKN 432/01
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:V CKN 432/01
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/9/145
Data wydania:2003-06-26
Wyrok z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 432/01

Nie jest aktem terroryzmu dokonana przez nieustalonego sprawcę
detonacja ładunku wybuchowego, której celem nie jest wymuszenie
określonych zachowań od władz państwowych i społeczeństwa, lecz
wyrządzenie szkody w mieniu ubezpieczonego.

Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Kazimierz Zawada

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Urszuli D. i Wiesława D. przeciwko
Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń, Spółce Akcyjnej w W. o zapłatę, po
rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 26 czerwca 2003 r. kasacji
powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 5 września 2001 r.
oddalił kasację i zasądził od powodów na rzecz strony pozwanej kwotę 1200 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 5 września 2001 r. oddalił
apelację powodów od wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku Białej z dnia 12 grudnia
2000 r. oddalającego powództwo o zasądzenie kwoty 33 770 zł z odsetkami, której
powodowie żądali z tytułu odszkodowania za szkodę wyrządzoną eksplozją ładunku
wybuchowego umieszczonego przez nieznanego sprawcę przy głównych drzwiach
wejściowych do prowadzonego przez powodów zajazdu.
Według dokonanych ustaleń, strony łączyła umowa ubezpieczenia mienia od
ognia i innych żywiołów, a także w zakresie następstw aktów terroryzmu. Zgodnie z
§ 15 ust. 1 ogólnych warunków ubezpieczenia mienia od ognia i innych żywiołów
(dalej: "o.w.u."), stanowiących integralną część umowy, szkodą wyrządzoną aktem
terroryzmu jest szkoda będąca bezpośrednim następstwem nielegalnych akcji
(indywidualnych czy grupowych) organizowanych z pobudek ideologicznych,
politycznych, ekonomicznych czy socjalnych, skierowanych przeciwko osobom lub
obiektom w celu wprowadzenia chaosu, zastraszenia ludności i dezorganizacji życia
publicznego bądź zdezorganizowania pracy transportu publicznego, zakładów
usługowych lub wytwórczych. W § 15 ust. 2 o.w.u. zawarte zostało zastrzeżenie, że
ochroną ubezpieczeniową nie są objęte szkody w mieniu osób, przeciwko którym
został wymierzony akt terroryzmu.
Sąd Apelacyjny, dokonując wykładni oświadczeń woli stanowiących treść
powołanego § 15 o.w.u., podniósł, że gdyby eksplozję materiału wybuchowego,
podłożonego przez nieznanego sprawcę, objąć pojęciem "akcja nielegalna", to
skoro powodowie nie wykazali, że podjęta została ze wskazanych w § 15 o.w.u.
pobudek oraz w określonym celu, nie było podstaw do przyjęcia, że szkoda
wyrządzona została aktem terroryzmu. Zaznaczył ponadto, że nawet w przypadku
uznania, iż zdarzenie stanowiące podstawę zgłoszonego żądania jest aktem
terrorystycznym, dla uznania odpowiedzialności strony pozwanej za wyrządzoną
szkodę powodowie musieliby wykazać, czego nie zdołali, że akt terroryzmu nie był
w nich wymierzony (§ 15 ust. 2 o.w.u.).
W kasacji opartej na obu podstawach kasacyjnych powodowie, zarzucając
naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez pominięcie, że zakresem odpowiedzialności
ubezpieczyciela objęte zostały szkody spowodowane eksplozjami nie będącymi
aktami terroru (§ 1 ust. 1 lit.c o.w.u.), art. 231 k.p.c., a także art. 6 i art. 65 k.c. w
związku z art. 805 § 1 k.c., wnosili o zmianę zaskarżonego wyroku, ewentualnie o
jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Roszczenie powodów oparte zostało na twierdzeniu, że szkoda w
ubezpieczonym mieniu jest bezpośrednim następstwem aktu terroryzmu.
Powodowie nie twierdzili, że szkoda powstała wskutek eksplozji, nie mogą więc - z
powołaniem się na naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. - skutecznie zarzucać Sądowi
Apelacyjnemu, że dokonanymi ustaleniami nie objął zdarzenia, na które się nie
powoływali. Gdyby nawet przyjąć, że ustaleniami Sądu powinny być objęte,
niezależnie od twierdzeń powodów, zdarzenia wyznaczające uzgodniony przez
strony zakres ubezpieczenia, to nie było podstaw do stwierdzenia, że szkoda
spowodowana została przez eksplozję. Zgodnie z § 1 pkt 3 lit. c o.w.u.,
stanowiących integralną część umowy łączącej strony, za szkody spowodowane
przez eksplozję - pomijając zawartą w ogólnych warunkach ubezpieczenia definicję
eksplozji w odniesieniu do naczyń ciśnieniowych - uważa się szkody powstałe w
wyniku gwałtownej zmiany stanu równowagi układu z jednoczesnym wyzwoleniem
się gazów, pyłów lub pary, wywołane ich właściwością rozprzestrzeniania się. W
świetle tej definicji, obejmującej zjawiska o charakterze samoistnym, wywołane
siłami przyrody, które powstają bez udziału człowieka, zdarzenie w postaci wybuchu
podłożonego ładunku (bomby) nie jest eksplozją.
Za bezzasadny uznać należało także zarzut naruszenia art. 231 k.p.c. przez
przyjęcie, że dokonana przez nieustalonego sprawcę detonacja ładunku
wybuchowego nie była akcją terrorystyczną, lecz stanowiła zamach skierowany
wyłącznie przeciwko mieniu powodów. Wbrew zarzutom skarżących, Sąd
Apelacyjny wyjaśnił, że za przyjęciem takiego wnioskowania przemawia
okoliczność, iż eksplozja nastąpiła o godzinie 3:30, kiedy lokal był zamknięty, a w
części hotelowej zajazdu przebywała tylko powódka z synem oraz jej dwoje
znajomych. Przyjęte przez Sąd Apelacyjny domniemanie nie jest - jak zarzucają
skarżący - "obarczone marginesem błędu" ani też nie ma charakteru
spekulatywnego. Jako logiczne ocenić należało rozumowanie Sądu zakładające, że
skoro ładunek zdetonowany został nad ranem, przed drzwiami wejściowymi
zajazdu, gdy był on zamknięty i nie przebywali w nim - poza wymienionymi
osobami - ani konsumenci, ani goście hotelowi, to celem podjętego działania było
wyłącznie zniszczenie mienia powodów.
Sąd Apelacyjny zaznaczył, że wobec tego, iż ochroną ubezpieczeniową nie
zostały objęte szkody w mieniu osób, przeciwko którym został wymierzony akt
terroryzmu (§ 15 pkt 2 o.w.u.), to tym bardziej, w braku stosownych postanowień w
umowie oraz w ogólnych warunkach ubezpieczenia, które określały zakres
ubezpieczenia mienia od ognia i innych żywiołów, ochroną taką nie mogły zostać
objęte szkody wyrządzone działaniami bezprawnymi, chyba że miały charakter
terrorystyczny.
Za trafnością tej części oceny, w której Sąd Apelacyjny uznał, że nie stanowi
aktu terroryzmu podłożenie przez nieustalonego sprawcę ładunku, który
eksplodował, przemawiają także argumenty nie powołane w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku. Akt terroryzmu ze swej istoty nie ma na celu wyłącznie
wyrządzenia szkody określonej osobie czy też wymuszenia na niej określonego
zachowania, lecz podjęty zostaje w celu wymuszenia określonych zachowań i
świadczeń od władz państwowych i społeczeństwa. Terroryzm współczesny
definiowany jest jako, różnie umotywowane ideologicznie, planowe i zorganizowane
działania pojedynczych osób lub grup powodujące naruszenie istniejącego
porządku prawnego, podjęte w celu wymuszenia od władz państwowych i
społeczeństwa określonych zachowań, często naruszające dobra osób
postronnych, realizowane za pomocą różnych środków (nacisk psychiczny,
przemoc fizyczna, użycie broni i ładunków wybuchowych) w celu nadania im
rozgłosu i wytworzenia w społeczeństwie lęku ("Nowy Leksykon PWN", Warszawa,
1998, "Nowa encyklopedia powszechna PWN", tom 6, Warszawa, 1998). Takie
rozumienie terroryzmu przyjęte zostało w ogólnych warunkach ubezpieczenia,
których § 15 pkt 1 stanowi, że strona pozwana odpowiada za szkody powstałe w
ubezpieczonym mieniu, będące bezpośrednim następstwem nielegalnych akcji
(indywidualnych czy grupowych) organizowanych z pobudek ideologicznych,
politycznych, ekonomicznych czy socjalnych, skierowanych przeciwko osobom lub
obiektom w celu wprowadzenia chaosu, zastraszenia ludności i dezorganizacji życia
publicznego bądź zdezorganizowania pracy transportu publicznego, zakładów
usługowych lub wytwórczych. Od aktów ściśle terrorystycznych należy odróżnić
zwyczajne czyny kryminalne o pewnych znamionach terroryzmu, np. anonimowe
telefony o podłożeniu materiałów wybuchowych w obiektach użyteczności
publicznej lub eksplozje ładunków na tle porachunków, których podłożem są
konflikty międzyludzkie.
Działanie, wskutek którego powodom wyrządzona została szkoda, było
niewątpliwie nielegalne, ale zważywszy na czas i miejsce jego dokonania, nie
mogło prowadzić do osiągnięcia celów charakterystycznych dla terroryzmu
(wprowadzenie chaosu, zastraszenie ludności, dezorganizacja życia publicznego,
zdezorganizowanie pracy transportu publicznego, zakładów usługowych lub
wytwórczych). Nie było więc aktem terroryzmu, lecz działaniem kryminalnym,
mającym na celu wyrządzenie szkody w mieniu powodów, za takie zaś szkody
strona pozwana nie ponosi odpowiedzialności.
W opisanej sytuacji, a także w przypadku akcji terrorystycznej podjętej przez
nieujawnionych sprawców, pobudki podjętych działań, jako niemożliwe do ustalenia,
są bez znaczenia. Rozważania Sądu Apelacyjnego podjęte w tym zakresie, a
zwłaszcza stwierdzenie, że powodowie nie wykazali, że działanie wyrządzające
szkodę, podjęte zostało z pobudek określonych w § 15 o.w.u., ocenić należało jako
błędne i zbyteczne.
W sytuacji, w której Sąd Apelacyjny dokonał trafnej kwalifikacji działania
wyrządzającego szkodę, przyjmując, że nie był to akt terroryzmu, również zbędne
było odwoływanie się do postanowienia § 15 pkt 2 o.w.u., stanowiącego, iż ochroną
ubezpieczeniową nie są objęte szkody w mieniu osób, przeciwko którym został
wymierzony akt terroryzmu.
Wobec tego, że cytowane postanowienie ogólnych warunków ubezpieczenia
wprawdzie nie miało zastosowania przy rozstrzyganiu sprawy, ale budzi istotne
zastrzeżenia z punktu widzenia zakresu ochrony ubezpieczeniowej, należy tylko
ubocznie zaznaczyć, że akt terroryzmu może być skierowany przeciwko konkretnej
osobie, wyrządzając w jej mieniu szkodę. Nieobjęcie ochroną ubezpieczeniową
takiej szkody nie znajduje żadnego uzasadnienia, skoro ochroną tą objęte są
szkody wyrządzone aktem terrorystycznym nie wymierzonym przeciwko konkretnej
osobie.
Akceptując dokonaną przez Sąd Apelacyjny - z zastrzeżeniami wyżej
wskazanymi - wykładnię postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia,
stanowiących integralną część umowy zawartej przez strony, jako zgodną z
dyrektywami ustanowionymi w art. 65 § 2 k.c., należało zarzut naruszenia tego
przepisu uznać za nieusprawiedliwiony. Przedstawiona w kasacji wykładnia
postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia prowadziłaby do objęcia ochroną
ubezpieczeniową szkód wyrządzonych czynami kryminalnymi. Nie budzi
wątpliwości, że nie taki był cel umowy ubezpieczeniowej, w ramach której strona
pozwana odpowiada za szkody wyrządzone przez ogień, inne wymienione w niej
żywioły, a także powstałe w następstwie aktów terroryzmu.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie art.
39312 k.p.c.

Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] V CKN 434/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/10/158
2003-07-16 
[IC] V CKN 416/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/7-8/129
2003-06-26 
[IC] V CKN 411/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/9/144
2003-06-26 
[IC] V CKN 357/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2002/7-8/92
2001-10-15 
[IC] V CKN 345/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/4/65
2003-01-30 
  • Adres publikacyjny: