Wyrok SN - V CKN 416/01
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:V CKN 416/01
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/7-8/129
Data wydania:2003-06-26
Wyrok z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01

Ustalenie przewidzianej w art. 298 § 1 k.h. (art. 299 § 1 k.s.h.) przesłanki
bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z
którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie
wierzyciela pozywającego członków zarządu.

Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa ,,C." S.A. w K. przeciwko Markowi P. i
Andrzejowi Ś. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 26
czerwca 2003 r., kasacji pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z
dnia 25 lipca 2001 r.
oddali kasację.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem oddalił apelację pozwanych od
wyroku Sądu Okręgowego zasądzającego na podstawie art. 298 k.h. od pozwanych
na rzecz powodowej spółki akcyjnej ,,C." w K. kwotę 113 312,72 zł.
W skardze kasacyjnej pozwani powołali się na naruszenie przez Sąd
Apelacyjny art. 298 k.h.
Istotą sporu między stronami jest kwestia istnienia w sprawie na tle
przedstawionych niżej ustaleń faktycznych wymaganej przez art. 298 § 1 k.h.
przesłanki bezskuteczności egzekucji.
Spółka ,,C." powołując się na zaopatrzony w klauzulę wykonalności wyrok z
dnia 4 grudnia 1998 r., zasądzający na jej rzecz od spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością ,,M." kwotę 51 431,66 zł z ustawowymi odsetkami i kosztami
procesu, złożyła w dniu 25 czerwca 1999 r. wniosek o wszczęcie egzekucji
przeciwko spółce ,,M."; pozwani wchodzili w skład zarządu spółki ,,M.". Pismem z
dnia 21 października 1999 r., nazwanym ,,zawiadomieniem o stanie egzekucji",
komornik powiadomił wierzyciela, czyli spółkę ,,C.", że dłużnikowi, czyli spółce ,,M.",
przysługują dwie wierzytelności z tytułu robót budowlanych, nie są one jednak
jeszcze wymagalne. Istnienia innych wierzytelności i praw majątkowych, które by
przysługiwały spółce ,,M.", komornik nie stwierdził. Poinformował także spółkę ,,C.",
że przeciwko spółce ,,M." toczy się kilkanaście spraw egzekucyjnych, w tym sprawy
o egzekucję wynagrodzenia za pracę. W ocenie Sądu Apelacyjnego z
przytoczonych okoliczności oraz z faktu, że egzekucja prowadzona na wniosek
spółki ,,C.", pomimo upływu ponad dwóch lat od jej wszczęcia, nie dała żadnego
rezultatu, wynika niezbicie, iż spółka ,,M." nie miała majątku, z którego ,,C." mógłby
uzyskać zaspokojenie. W odniesieniu do dwóch wspomnianych wyżej jej
wierzytelności nie istniały jakiekolwiek szanse ich wyegzekwowania.
Opierając się na tych ustaleniach, Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu
Okręgowego o istnieniu w sprawie podstaw do przyjęcia, że egzekucja przeciwko
spółce ,,M." jej zobowiązania wobec spółki ,,C." okazała się bezskuteczna.
Zdaniem natomiast pozwanych, ustalony stan faktyczny sprawy nie dawał
podstaw do przyjęcia, że egzekucja przeciwko spółce ,,M." okazała się
bezskuteczna. Postępowanie egzekucyjne nie zostało bowiem formalnie
zakończone bez zaspokojenia wierzyciela.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 298 § 1 k.h. (obecnie jego odpowiednikiem jest art. 299 § 1 k.s.h.)
przewiduje subsydiarną (wtórną) odpowiedzialność członków zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością w stosunku do odpowiedzialności samej spółki
jako osoby prawnej. Ten charakter odpowiedzialności członków zarządu wyraża się
tym, że stają się oni odpowiedzialni względem wierzyciela spółki dopiero z chwilą,
gdy egzekucja przeciwko spółce jej zobowiązania wobec wierzyciela okaże się
bezskuteczna. Do powstania przewidzianej w art. 298 § 1 k.h. (art. 299 § 1 k.s.h.)
odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
nieodzowne jest więc dysponowanie przez wierzyciela spółki tytułem egzekucyjnym
stwierdzającym istnienie wobec niego zobowiązania spółki (uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 15 czerwca 1999 r., III CZP 10/99, OSNC 1999, nr 12, poz.
203) i udowodnienie, że egzekucja tego zobowiązania przeciwko spółce okazała się
bezskuteczna.
Wprowadzenie do prawa polskiego uregulowania, które znalazło wyraz
najpierw w art. 128 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27
października 1933 r. - Prawo o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (Dz.U.
Nr 82, poz. 602), a wkrótce potem w art. 298 § 1 k.h., zaś obecnie jest przyjęte w
art. 299 § 1 k.s.h., było odpowiedzią na występujące w praktyce zjawisko
likwidowania spółek z ograniczoną odpowiedzialnością bez zachowania przepisów
mających chronić wierzycieli. Dążenie twórców tego uregulowania do możliwie
pełnego przeciwdziałania wspomnianemu zjawisku i sytuacjom podobnym wpłynęło
na rozumienie przewidzianej w nim przesłanki bezskuteczności egzekucji. Według
projektodawców tego uregulowania: ,,Projekt nie wymaga, aby bezskuteczność
egzekucji stwierdzona była w sposób formalny. Będą tu więc mogły być przyjęte
wszelkie dowody" (co do projektu i jego uzasadnienia por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 lutego 2003 r., IV CKN 1779/00, OSNC 2004, nr 5, poz. 76).
Powyższe zapatrywanie o możliwości udowodnienia bezskuteczności
egzekucji za pomocą wszelkich dowodów ugruntowało się jako pogląd dominujący
w piśmiennictwie i orzecznictwie. Zgodnie z wspomnianym zapatrywaniem,
dowodami tymi mogą być w szczególności: postanowienie o oddaleniu wniosku o
ogłoszenie upadłości z tego powodu, że majątek dłużnika nie wystarcza na
zaspokojenie kosztów postępowania (art. 13 §1 rozporządzenia Prezydenta RP z
dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe, jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr
118, poz. 512 ze zm. - dalej: "Pr.upadł.", art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lutego
2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm. - dalej:
"Pr.up.napr."), postanowienie o umorzeniu postępowania upadłościowego z tego
powodu, że majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania
(art. 218 § 1 Pr.upadł., art. 361 pkt 1 Pr.up.napr.), stwierdzenie, że egzekucja na
podstawie kodeksu postępowania cywilnego lub ustawy o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji wszczęta przeciwko spółce co do całego jej majątku
na wniosek osoby dochodzącej roszczenia od członków zarządu lub na wniosek
innego podmiotu nie dała rezultatu, niewyjawienie majątku spółki w trybie art. 913 i
nast. k.p.c. przed wszczęciem egzekucji lub w toku egzekucji prowadzonej
przeciwko spółce na wniosek osoby dochodzącej roszczenia od członków zarządu
lub na wniosek innej osoby, bilans spółki wskazujący na to, że majątek spółki nie
wystarcza na pokrycie wierzytelności przysługującej osobie dochodzącej roszczenia
od członków zarządu, wszelkie inne dowody wskazujące na to, że w danej sytuacji
nie jest realne uzyskanie zaspokojenia przez wierzyciela z pozostałego jeszcze
majątku spółki (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 9 czerwca 1937 r., I C
1927/36, OSN 1938, nr 4, poz. 184 i z dnia 14 lutego 2003 r., IV CKN 1779/00).
Uogólniając można stwierdzić, że według dominującego poglądu ustalenie
przewidzianej w art. 298 § 1 k.h. (art. 299 § 1 k.s.h.) przesłanki bezskuteczności
egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu wykazującego, że spółka
nie ma majątku, który pozwalałby na zaspokojenie jej wierzyciela pozywającego
członków zarządu (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 października
1994 r., I ACr 470/94, ,,Prawo Gospodarcze" 1995, nr 6, s. 28 i uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 15 czerwca 1999 r., III CZP 10/99).
Taka wykładnia omawianego uregulowania harmonizuje z ustaloną wykładnią
innych przepisów przewidujących subsydiarną odpowiedzialność uzależnioną od
bezskuteczności egzekucji. Chodzi w szczególności o art. 43 ustawy z dnia 28
kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282), przyznający
posiadaczowi weksla trasowanego roszczenie przeciwko indosantom i wystawcy o
zapłatę weksla przed terminem płatności m.in. wtedy, gdy przeprowadzono
bezskutecznie egzekucję z majątku trasata. Na tle tego przepisu dominuje w
literaturze przedmiotu stanowisko, zgodnie z którym, nie jest konieczne, aby
wyczerpano wszystkie środki egzekucyjne; wystarcza, żeby w toku egzekucji
okazało się, że nie może ona doprowadzić do zaspokojenia wierzyciela.
Przyjęcie przez Sąd Apelacyjny na podstawie przytoczonych wyżej ustaleń
bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko spółce ,,M." na wniosek strony
powodowej było zgodne z przedstawioną dominującą wykładnią art. 298 § 1 k.h.
(art. 299 § 1 k.s.h.).
Twierdzenie skarżących - odwołujące się do odosobnionego poglądu
wyrażonego w piśmiennictwie około połowy lat dziewięćdziesiątych - że jeżeli
wierzyciel spółki pozywający członków zarządu złożył wniosek o wszczęcie
egzekucji przeciwko spółce, to przewidziana w art. 298 § 1 k.h. (art. 299 § 1 k.s.h.)
przesłanka bezskuteczności egzekucji może być uznana za spełnioną tylko wtedy,
gdy postępowanie egzekucyjne zostało formalnie zakończone bez zaspokojenia
wierzyciela, zmierza do częściowego podważenia przedstawionej dominującej
wykładni art. 298 § 1 k.h. (art. 299 § 1 k.s.h.). Twierdzenie to nie jest jednak poparte
argumentami, które by uzasadniały postulowane przez skarżących odejście od tej
wykładni. Zmierza ono do nadania przesądzającego znaczenia przy ustalaniu
przewidzianej w art. 298 § 1 k.h. (art. 299 §1 k.s.h.) przesłanki bezskuteczności
egzekucji
samemu
określonemu
sposobowi
zakończenia
postępowania
egzekucyjnego, a do tego, jak wynika z poniższych uwag, nie ma podstaw.
Organ egzekucyjny jest związany wnioskiem o wszczęcie egzekucji, a więc
m.in. wskazanym w nim sposobem egzekucji (art. 797 i 799 k.p.c.). Wobec tego nie
można wykluczyć, że nastąpi ukończenie postępowania egzekucyjnego bez
zaspokojenia wierzyciela z wskazanych przez niego we wniosku praw majątkowych
spółki - dłużnika (art. 816 w związku z art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.), pomimo
przysługiwania jej innych praw majątkowych pozwalających na zaspokojenie,
jednak nie objętych wnioskiem. W takiej sytuacji, gdy istnieje majątek spółki
pozwalający na zaspokojenie wierzyciela, nie sposób uznać przewidzianej w art.
298 § 1 k.h. (art. 299 §1 k.s.h.) przesłanki bezskuteczności egzekucji za spełnioną,
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2000 r., II CKN 628/98, nie publ.).
Odmienne stanowisko nie da się pogodzić z przyświecającym ustanowieniu
subsydiarnej odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością celem zmierzającym do zapewnienia wierzycielom spółki
ochrony w razie niemożności uzyskania zaspokojenia z jej majątku.
Uwzględniając ten cel, można przesłankę bezskuteczności egzekucji uznać
zawsze za spełnioną w przypadku ukończenia bez zaspokojenia wierzyciela
egzekucji skierowanej do całego majątku spółki, zaś w przypadku ukończenia bez
zaspokojenia wierzyciela egzekucji skierowanej do części majątku spółki - tylko
wtedy, gdy z okoliczności wynika, że także pozostały majątek spółki nie pozwalał na
uzyskanie zaspokojenia. W orzeczeniu z dnia 26 kwietnia 1938 r., II C 2806/37,
OSN 1939, nr 2, poz. 89, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że dla ustalenia
przewidzianej w art. 298 § 1 k.h. odpowiedzialności wystarcza bezskuteczność
egzekucji z ruchomości. U podstaw tego poglądu leżało zapatrywanie uznające
egzekucję z ruchomości za najszybszy sposób zaspokojenia wierzytelności
pieniężnych. Przejawem tego zapatrywania w dawnym kodeksie postępowania
cywilnego było dopuszczenie wyjawienia majątku dopiero po wszczęciu egzekucji z
ruchomości (art. 621 - jedn. tekst: Dz.U. z 1932 r. Nr 112, poz. 934; art. 628 - jedn.
tekst: Dz.U. z 1950 r. Nr 43, poz. 394). Stąd wyciągano wniosek wyrażony w
powołanym wyżej orzeczeniu (zob. też . art. 574 § 2 k.z. oraz art. 117 k.h. - a
obecnie: art. 870 k.c. i art. 62 § 2 k.s.h.). Bezskuteczność egzekucji z ruchomości
była więc w ówczesnym stanie prawnym identyfikowana z pozbawieniem
najszybszej drogi do zaspokojenia wierzytelności, czyli za zapowiedź trudności lub
wręcz niemożliwości wyegzekwowania wierzytelności w ogóle. W obecnym stanie
prawnym wyjawienie majątku jest dopuszczalne przy egzekucji świadczeń
pieniężnych zarówno z ruchomości, wynagrodzenia za pracę, rachunków
bankowych oraz innych wierzytelności i praw majątkowych. Na tle obecnego stanu
prawnego trudno zatem podtrzymywać nadal stanowisko, że dla ustalenia
odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
wystarcza sama bezskuteczność egzekucji z ruchomości. Obecnie bezskuteczność
egzekucji z ruchomości może prowadzić do przyjęcia tej odpowiedzialności tylko
wespół z innymi okolicznościami wskazującymi na niemożność zaspokojenia się
także z pozostałego majątku spółki.
Poza tym, aby wierzyciele spółki z ograniczoną odpowiedzialnością byli
chronieni należycie przed skutkami faktycznej likwidacji majątku spółki i podobnych
negatywnych zjawisk, odpowiedzialność członków zarządu powinna powstać w
każdym przypadku wykazania przez wierzyciela niemożliwości zaspokojenia się z
majątku spółki bez względu na to czy doszło do formalnego ukończenia wszczętego
przez wierzyciela przeciwko spółce postępowania egzekucyjnego.
Kwestia prawidłowości ustaleń faktycznych stanowiących podstawę wydania
zaskarżonego wyroku pozostawała poza kontrolą kasacyjną ze względu na
niepodniesienie w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia przepisów o dowodach
(art. 393-11 k.p.c.).
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 393-12 k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.


Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] V CKN 434/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/10/158
2003-07-16 
[IC] V CKN 432/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/9/145
2003-06-26 
[IC] V CKN 411/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/9/144
2003-06-26 
[IC] V CKN 357/01   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2002/7-8/92
2001-10-15 
[IC] V CKN 345/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/4/65
2003-01-30 
  • Adres publikacyjny: