Wyrok z dnia 7 listopada 1996 r.
I PRN 101/96

Swoboda dokonywania zmian organizacyjnych przez pracodawcę nie może
być wykorzystana w celu obejściu przepisów o szczególnej ochronie trwałości
stosunku pracy pracowników pełniących w zakładzie pracy funkcje związkowe.

Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra, Sędzia SN: Józef Iwulski, Sędzia SA:
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 1996 r. sprawy z powództwa
Jerzego B. przeciwko Fabryce Fortepianów i Pianin "C." w K. o uznanie wypowiedzenia
warunków pracy i płacy za bezskuteczne, na skutek rewizji nadzwyczajnej
Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność" [...] od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu
z dnia 24 sierpnia 1994 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego-
Sądu Pracy w Kaliszu z dnia 29 kwietnia 1994 r. [...] i sprawę przekazał temu Sądowi
Rejonowemu do ponownego rozpoznania.


U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kaliszu wyrokiem z dnia 29 kwietnia 1994 r. [...]
oddalił powództwo Jerzego B. przeciwko [...] Fabryce Fortepianów i Pianin AC.@ w K. o
uznanie wypowiedzenia warunków pracy i płacy za bezskuteczne. W uzasadnieniu
orzeczenia Sąd ten wskazał, że powód pracował u pozwanej od dnia 2 grudnia 1987 r.
na stanowisku Kierownika Działu Zbytu i Transportu. Od dwóch lat był tam również
członkiem Zarządu Komisji Zakładowej NSZZ ASolidarność@, a od dnia 20 grudnia
1993 r. jest przewodniczącym Zarządu Komisji Zakładowej tego Związku. Powód jest z
wykształcenia technikiem - technologiem drewna- meblarzem, ale nigdy nie pracował w
tym zawodzie. Legitymuje się 20-letnim stażem pracy.
W związku z trudną sytuacją finansową pozwanej były podejmowane rozmaite
działania naprawcze. Wstępnie zamierzano zlikwidować Fabrykę. Na tym etapie do
działań naprawczych włączył się Związek Zawodowy ASolidarność@ oraz Wojewoda K.
Następnie Minister Kultury i Sztuki, jako organ założycielski, wstrzymał działania
likwidacyjne i zobowiązał kierownictwo do opracowania planu uzdrowienia ekonomicz-
nego zakładu. Jednakże między organami zarządzającymi fabryką [...], a NSZZ
Solidarność@ doszło do sprzeczności w wyborze drogi naprawczej. W takich
okolicznościach w dniu 25 stycznia 1994 r. Dyrektor Naczelny [...] Fabryki Fortepianów i
Pianin wydał zarządzenie [...] w sprawie zmian organizacyjnych w KFFiP AC.@,
wchodzące w życie z dniem 1 lutego 1994 r. Zarządzenie to wydano w związku z
obniżeniem wielkości produkcji i koniecznością racjonalizacji zatrudnienia. Podjęcie
działań restrukturyzacyjnych było warunkiem uzyskania dotacji kierunkowej z Minis-
terstwa Kultury i Sztuki na produkcję instrumentów dla szkół i instytucji kulturalnych. W
wyniku podjętych zmian zreformowano dotychczasowy system zarządzania produkcją,
likwidując między innymi stanowisko Kierownika Oddziału II, którego pozbawiono
kompetencji do kierowania produkcją na tym Oddziale. Następnie podjęto również
decyzję o likwidacji stanowiska Kierownika Działu Zbytu i Transportu, zajmowanego
przez powoda oraz o utworzeniu w miejsce obu zlikwidowanych stanowisk , jednego
stanowiska - Kierownika Obiektu II, Zbytu i Transportu o szerokich kompetencjach,
stanowiących kombinację zakresów działania dotychczasowych kierowników (z
wyłączeniem spraw produkcji). Nowy kierownik miał się zajmować kierowaniem
sprzedażą instrumentów, nadzorem nad wykorzystywaniem taboru samochodowego,
organizacją transportu wewnętrznego i całością spraw dotyczących administrowania
Oddziałem II. Zmiany organizacyjne zostały wprowadzone w porozumieniu z Radą
Pracowniczą, która zatwierdziła nowy schemat organizacyjny przedsiębiorstwa uchwałą
[...] z dnia 28 grudnia 1993 r. Pozwana Fabryka składa się z dwóch odrębnych
obiektów, a Kierownik Obiektu II administruje nim oraz wykonuje obowiązki należące
dawniej do Kierownika Zbytu i Transportu. W zakładzie istnieje również stanowisko
kierownika administracji, któremu podlegają portierzy i kierownicy remontowi. Nowo
utworzone stanowisko Kierownika Obiektu II, Zbytu i Transportu powierzono poprzed-
niemu Kierownikowi zlikwidowanego Oddziału II, który pracuje w Fabryce dłużej od
powoda. Natomiast oświadczeniem z dnia 31 stycznia 1994 r. powodowi wypowie-
dziano warunki pracy i płacy, proponując mu zatrudnienie na stanowisku samodzielnego
technologa z prawem do dodatku wyrównawczego, należnego w związku z pełnioną
funkcją związkową. O zamiarze wypowiedzenia zmieniającego była powiadomiona
Komisja Zakładowa ASolidarności@, która negatywnie zaopiniowała zamierzone
działanie.
Na tle dokonanych ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy przyjął, że w pozwanej
Fabryce doszło do rzeczywistych zmian organizacyjnych i redukcji etatów. W takiej
sytuacji wobec powoda miały zastosowanie dyspozycje art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z
1990 r., Nr 4, poz. 19 ze zm.), umożliwiające dokonanie wypowiedzenia warunków
pracy i płacy pracownikom, których stosunek pracy podlega szczególnej ochronie przed
wypowiedzeniem lub rozwiązaniem z mocy przepisów Kodeksu pracy lub przepisów
szczególnych, jeżeli z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 nie jest możliwe dalsze ich
zatrudnianie na dotychczasowych stanowiskach pracy. Sąd ten uznał, że stanowisko
powoda zostało zlikwidowane, a wypowiedzenie warunków pracy i płacy było
uzasadnione, skoro zaproponowano mu pracę samodzielnego technologa w dziale
technologicznym, uwzględniając posiadane kwalifikacje zawodowe zainteresowanego,
który z wykształcenia jest technikiem - technologiem drewna - meblarzem. Sąd
Rejonowy nie znalazł też podstaw prawnych do uznania twierdzeń powoda, że jako
pracownik chroniony miał pierwszeństwo w objęciu nowo utworzonego stanowiska
pracy.
Rewizję powoda od tego wyroku oddalił Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Kaliszu wyrokiem z dnia 24 sierpnia 1994 r. [...], który podzielił
ustalenia faktyczne i konstatacje prawne Sądu Rejonowego, podkreślając w uzasad-
nieniu, że powód nie wykazał fikcyjności zmian organizacyjnych dokonanych w
pozwanej Fabryce, a wypowiedzenie mu warunków pracy i płacy nie było szykaną za
działalność związkową.
Od tego wyroku rewizję nadzwyczajną wniósł Niezależny Samorządny Związek
Zawodowy ASolidarność@, podnosząc zarzuty rażącego naruszenia prawa oraz
naruszenia interesu Rzeczypospolitej Polskiej przez podjęcie działań sprzecznych z
przepisami Konstytucji oraz ustawy o związkach zawodowych, dotyczącymi szczególnej
ochrony praw pracowniczych zatrudnionych działaczy związków zawodowych. Na tych
podstawach domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku
Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Kaliszu z dnia 29 kwietnia 1994 r. [...] oraz orzeczenia
bezskuteczności dokonanego powodowi wypowiedzenia warunków pracy i płacy lub
przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Zdaniem
rewidującego Sądy obu instancji błędnie zastosowały przepis art. 10 ust. 4 ustawy o
tzw. zwolnieniach grupowych w związku z art. 32 ust. 2 ustawy o związkach za-
wodowych, nie dokonując wszechstronnego wyjaśnienia wszystkich okoliczności fak-
tycznych, a przede wszystkim nie zweryfikowały zarzutu pozorności zmian organiza-
cyjnych w pozwanej Fabryce. Nawet gdyby nie były to zmiany pozorne, to nowo utwo-
rzone stanowisko powinno być powierzone powodowi jako pracownikowi pełniącemu
funkcję przewodniczącego KZ NSZZ ASolidarność@, zgodnie z duchem ochrony takich
pracowników, wynikającym z ustawy o związkach zawodowych. Uzasadnienie rewizji
nadzwyczajnej, powołując się na poglądy Sądu Najwyższego zawarte w motywach
wyroku z dnia 3 października 1995 r. (I PRN 62/95), wskazuje, że pracodawca nie może
połączyć czynności wykonywanych na stanowisku zajmowanym przez członka zarządu
zakładowej organizacji związkowej i czynności przydzielonych innym stanowiskom
pracy w celu zwolnienia z pracy pracownika szczególnie chronionego z powołaniem się
na likwidację jego stanowiska pracy. Przysługująca bowiem pracodawcy swoboda
dokonywania zmian organizacyjnych nie może być wykorzystywana w celu obejścia
przepisów o szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy. Tymczasem Sądy obu
instancji nie zbadały, czy utworzenie stanowiska Kierownika Obiektu II, Zbytu i
Transportu oraz powierzenie go pracownikowi, którego stosunek pracy nie podlega
szczególnej ochronie, nie było obejściem przepisów o szczególnej ochronie stosunku
pracy powoda. Sądy te nie weryfikowały nadto zarzutu powierzenia stanowiska
samodzielnego technologa, o którym z góry było wiadomo, że jest nie do przyjęcia
przez powoda, który nigdy na takim lub podobnym stanowisku nie pracował.
W odpowiedzi na rewizję nadzwyczajną pozwana domagała się jej oddalenia,
podtrzymując twierdzenia o rzeczywistym charakterze zmian organizacyjnych
przeprowadzonych w KFFiP, które objęły wiele stanowisk pracy, w tym likwidację sta-
nowiska powoda, wobec którego zastosowano uzasadnione wypowiedzenie zmie-
niające. Ponadto na powierzanych stanowiskach powód odmawia współdziałania z
pracodawcą, ignorując obowiązki pracownicze, co burzy spokój społeczny w zakładzie
pracy, którego załoga zgłasza ustne i pisemne protesty zmierzające do zwolnienia
powoda z pracy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna podlega rozpoznaniu na tle intertemporalnych dyspozycji
proceduralnych określonych w art. 11 ust. 5 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie
Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
- Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania
administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189) i jest uzasadniona, gdyż w sprawie nie zostały
wyjaśnione wszystkie okoliczności faktyczne niezbędne do wydania prawidłowego
wyroku.
Wstępnie należało zwrócić uwagę, że - według ustaleń Sądu Rejonowego - do
podjęcia przez Dyrektora Naczelnego zmian organizacyjnych doszło wobec sprzecz-
ności pomiędzy koncepcjami pracodawcy i związków zawodowych co do wyboru drogi
zmierzającej do naprawy sytuacji w pozwanej Fabryce. Takie różnice stanowisk mogły
być dodatkowym podłożem realnego konfliktu między pracodawcą a powodem,
pełniącym funkcję przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ ASolidarność@ i
prezentującym związkowe widzenie przyczyn wymagających podjęcia działań
restrukturyzacyjnych, zmierzających do rozwiązania problemów ekonomicznych poz-
wanej. Pozbawione waloru prawnego i równocześnie nieporozumieniem było sądowe
ustalenie wprowadzenia zmian organizacyjnych w porozumieniu z radą pracowniczą
pozwanej, która zatwierdziła nowy schemat organizacyjny przedsiębiorstwa uchwałą nr
63/93 z dnia 28 grudnia 1993 r. , skoro stosowne zarządzenie [...] w sprawie zmian
organizacyjnych w KFFiP AC.@ wydał Dyrektor Naczelny pozwanej dopiero w dniu 25
stycznia 1994 r. W pierwszym rzędzie reorganizowało ono system zarządzania pro-
dukcją, w wyniku czego pozbawiono Kierownika Oddziału II kierowania produkcją na
tym Oddziale, co zostało określone jako @równoznaczne de facto z likwidacją tego sta-
nowiska pracy@. W powiązaniu z tym podjęto także decyzję o likwidacji stanowiska
Kierownika Działu Zbytu i Transportu, które zajmował powód oraz utworzono, w miejsce
obydwu likwidowanych stanowisk, nowe stanowisko Kierownika Obiektu Oddziału II,
Zbytu i Transportu. Sądy obu instancji nie rozważyły w tym zakresie, czy ze wskazanej
kolejności dokonanych zmian organizacyjnych nie wynikało jedynie przekształcenie
stanowiska powoda, poprzedzone likwidacją stanowiska Kierownika Oddziału II, zmie-
rzające do zorganizowania nowego stanowiska pracy dla pracownika, którego stanowis-
ko pracy zostało rzeczywiście zlikwidowane. Sądy nie odniosły się do porównania
zakresów czynności stanowiska zajmowanego przez powoda i nowo tworzonego sta-
nowiska Kierownika Oddziału II, Zbytu i Transportu, które w istocie rzeczy stanowiło
rozszerzenie dotychczasowego zakresu obowiązków powoda o całość spraw
organizacyjnych dotyczących administrowania Oddziałem II. Ujmując rzecz z innej
strony, realna likwidacja dotyczyła stanowiska Kierownika Oddziału II, wobec odjęcia z
zakresu jego czynności zasadniczej materii kierowania produkcją na tym Oddziale.
Natomiast stanowisko powoda w istocie rzeczy nie podlegało likwidacji, a tylko
swoistemu przekształceniu, albowiem nowo utworzone stanowisko Kierownika Obiektu
Oddziału II, Zbytu i Transportu objęło cały dotychczasowy zakres czynności powoda
jako Kierownika Działu Zbytu i Transportu, poszerzając jedynie jego obowiązki o admi-
nistrowanie Oddziałem II i to w sytuacji, gdy - według ustaleń Sądu Rejonowego - w
zakładzie istnieje też stanowisko kierownika administracji, któremu podlegają, np.
portierzy i kierownicy remontowi.
W takich okolicznościach przy ponownym rozpoznaniu sprawy należy dokładnie
rozważyć, czy w stosunku do powoda zachodziły realne przesłanki wypowiedzenia mu
warunków pracy i płacy, które wobec pracowników szczególnie chronionych jest
dopuszczalne z przyczyn dotyczących pracodawcy pod warunkiem, że nie jest możliwe
dalsze zatrudnianie powoda na dotychczasowym stanowisku pracy (art. 10 ust. 4
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracowni-
kami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw - Dz. U. z 1990 r., Nr 4. poz. 19 ze zm.). Taka Aniemożliwość@, jak trafnie
wywiódł Sąd Najwyższy w motywach wyroku z dnia 3 października 1995 r., I PRN 62/95
(OSNAPiUS 1996 nr 7 poz. 101), występuje zawsze w razie likwidacji danego
stanowiska pracy, jeżeli przypisane mu czynności zostają wyłączone z zakresu
statutowych zadań zakładu pracy. Generalnie jednak pracodawca nie może łączyć
czynności wykonywanych na stanowisku zajmowanym przez członka zarządu zakłado-
wej organizacji związkowej i czynności przydzielonych innym stanowiskom takiego
samego lub podobnego rodzaju po to, aby szczególnie chronionego pracownika prze-
sunąć do innej pracy, z powołaniem się na likwidację jego stanowiska pracy. Swoboda
dokonywania zmian organizacyjnych nie może być bowiem wykorzystana w celu
obejścia przepisów o szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy. Tymczasem Sądy
orzekające nie rozpoznały w sprawie dwóch zakresów zagadnień. Po pierwsze, czy
zatrudnienie powoda na przekształconym stanowisku, rozszerzającym zakres jego do-
tychczasowych czynności jedynie o ogólne administrowanie Oddziałem II-im, stanowiło
istotną zmianę warunków pracy lub płacy, a zatem czy było taką zmianą, która w ogóle
wymagała wypowiedzenia zmieniającego. A po wtóre, czy niemożliwe było zatrudnienie
powoda na tak przekształconym stanowisku pracy z przyczyn pozostających poza sferą
jego działalności związkowej. Działaczowi związkowemu, którego trwałość stosunku
pracy podlega wzmożonej ochronie z mocy art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r.
o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.), przysługuje preferencja w
otrzymaniu stanowiska pracy, które w ramach działań restrukturyzacyjnych pracodawcy
podlega organizacyjnemu połączeniu z innym stanowiskiem pracy, przed pracownikiem
zajmującym takie łączone stanowisko pracy, lecz nie korzystającym ze szczególnej
ochrony stosunku pracy. Natomiast w rozpoznawanej sprawie sądy przyjęły swobodę
pracodawcy w dokonywaniu podobnych zmian organizacyjnych, ale także uproszczoną
ocenę pierwszeństwa do zatrudnienia na przekształconym stanowisku pracy
dotychczasowego Kierownika Oddziału II, zwracając uwagę jedynie na jego dłuższy, niż
w przypadku powoda, niekonfliktowy zakładowy staż pracy, który nie ma rangi
ustawowej przesłanki wzmożonej ochrony stosunku pracy. Równocześnie ustalenia
zawarte w motywach zakwestionowanych wyroków nie wyodrębniają oraz nie zawierają
prawnej oceny jakichkolwiek dalszych elementów przydatności tych pracowników do
pracy na przekształconym stanowisku pracy. Wykluczało to możliwość weryfikacyjnej
analizy prawnej, zmierzającej do rzetelnego i wiarygodnego porównania przydatności
obu kandydatów do objęcia przekształconego stanowiska pracy. W szczególności
aktualny stan faktyczny sprawy, ujawniony w motywach zakwestionowanych orzeczeń,
uniemożliwia rzeczywistą ocenę jakoby ewidentnie większej przydatności pracownika,
który objął przekształcone stanowisko pracy, przed powodem korzystającym jako
zakładowy działacz związkowy z ustawowo wzmożonych gwarancji nienaruszalności
stosunku pracy. Dla potwierdzenia ewentualnej zasadności dokonanego wyboru
pozwany pracodawca powinien wykazać dalsze elementy ewidentnie większej
przydatności innego pracownika zatrudnionego na przekształconym stanowisku pracy,
które mogłyby przeważyć ustawowe gwarancje ochrony stosunku pracy powoda, pełnią-
cego funkcję związkową w zakładowej strukturze związku zawodowego.
Uzupełniając ustalenia faktyczne, Sąd Rejonowy powinien dokonać rzetelnego
zweryfikowania zarzutu, że sposób organizacyjno-prawnych przekształceń stanowisk
pracy w pozwanej Fabryce był skierowany na obejście przepisów o szczególnej ochro-
nie stosunku pracy powoda, zwłaszcza że w stosunku do niego potwierdził się zarzut
naruszenia przez stronę pozwaną art. 42 § 4 KP [...] oraz zarzut, że bezpodstawnie
przyjęła, iż doszło do definitywnego ustaniu stosunku pracy w związku ze złożonym
przez powoda odwołaniem od wypowiedzenia zmieniającego [...], co wynika z wyroku z
dnia 24 sierpnia 1994 r. [...]
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art. 11 ust. 5 ustawy z
dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego , rozporządzeń
Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu
układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189), orzekł jak w
sentencji wyroku.

========================================