Wyrok z dnia 4 lutego 2008 r.
I PK 218/07

Nabycie emerytury kolejowej z datą wsteczną nie stanowi przeszkody do
przyznania emerytowi prawa do świadczeń przejazdowych przewidzianych w
ponadzakładowym układzie zbiorowym pracy dla pracowników zatrudnionych
przez pracodawców zrzeszonych w związku pracodawców kolejowych.

Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie: SN Jerzy Kwaśniewski, SA
Jolanta Pietrzak (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 lutego
2008 r. sprawy z powództwa Kazimierza K. przeciwko PKP Przewozom Regionalnym
Spółce z o.o. w W. i Polskim Kolejom Państwowym SA w W. o ustalenie, na skutek
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku z dnia 15 marca 2007 r. [...]

1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację pozwanej ,,PKP Przewozy
Regionalne" Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. od wyroku Sądu Rejono-
wego-Sądu Pracy w Białymstoku z dnia 4 grudnia 2006 r. [...];
2. zasądził od pozwanej ,,PKP Przewozy Regionalne" Spółki z o.o. w W. na
rzecz powoda kwotę 210 zł (dwieście dziesięć) tytułem zwrotu kosztów postępowania
apelacyjnego i kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Powód Kazimierz K. zażądał ustalenia, że jako emeryt kolejowy jest upraw-
niony na podstawie § 86 ust.1 Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Zatrudnionych przez Pracodawców Zrzeszonych w Związku Praco-
dawców Kolejowych do kolejowych świadczeń przejazdowych oraz zobowiązania
PKP SA do wykupienia mu ich, a PKP ,,Przewozy Regionalne" do ich sprzedaży i
wydania mu dokumentu potwierdzającego posiadanie takiego uprawnienia.
Sąd Rejonowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 4 grudnia 2006 r. ustalił, że
Kazimierzowi K. przysługuje uprawnienie do skorzystania z ulgi przejazdowej w wy-
sokości 99% w dowolnej klasie przejazdu i pozwana PKP ,,Przewozy Regionalne"
Spółka z o.o. jest zobowiązana do sprzedaży mu tych uprawnień poczynając od
2006 r. Powództwo w stosunku do Polskich Kolei Państwowych SA zostało odda-
lone.
Powołany wyrok zapadł w następującym stanie faktycznym. W okresie od 15
czerwca 1961 r. do 15 kwietnia 1988 r. powód był zatrudniony w PKP Rejonie
Przejazdów Kolejowych w B. Następnym jego pracodawcą było PP P. w G. Od 1
sierpnia 1998 r. powód był uprawniony do ulgi przejazdowej w wysokości 80% jako
mąż emerytki kolejowej. Decyzją z 20 lutego 2003 r. ZUS w B. przyznał Kazimierzo-
wi K. na podstawie art.40 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z FUS prawo do emerytury kolejowej od 1 listopada 1999 r. W okresie wcześniej-
szym Kazimierz K. [...] ubiegał się o ustalenie, że przysługuje mu prawo do ulgo-
wych przejazdów, jednakże na skutek cofnięcia przez niego pozwu postępowanie
zostało umorzone postanowieniem z dnia 1 czerwca 2005 r. Zasady wykupu na
2006 r. ulgowych przejazdów dla uprawnionych emerytów i rencistów, którzy
nabyli takie świadczenia przed 1 stycznia 2001 r., regulowała łącząca pozwane
spółki umowa z 20 grudnia 2005 r. Według jej postanowień PKP SA zamawia na
rzecz uprawnionych do przejazdów takie usługi u pozwanej spółki PKP ,,Prze-
wozy Regionalne", która ma obowiązek je przyjąć i wykonać.
W uzasadnieniu powołanego wyroku Sąd Rejonowy stwierdził, że interes
prawny powoda polega na usunięciu niepewności co do istniejącego stanu prawne-
go, który łączy go z PKP ,,Przewozy Regionalne". Takiego interesu nie ma wobec
PKP SA, która uznała co do zasady jego roszczenie. Sąd ten uznał także, że de-
cyzja organu rentowego z 20 lutego 2003 r. wprowadziła pewnego rodzaju fikcję
co do daty nabycia przez powoda prawa do emerytury kolejowej, zatem decydujące
znaczenie przy ocenie jego prawa do ulgi powinien mieć stan prawny obowiązujący
w tej właśnie dacie. Obowiązywało wówczas zarządzenie Nr 77 Zarządu PKP z 20
lipca 1999 r. w sprawie uprawnień pracowników PKP, emerytów i rencistów oraz
niektórych członków ich rodzin do przejazdów kolejami. Zgodnie z jego postano-
wieniami emeryt ma prawo do ulgi w opłacie za przejazd od dnia przyznania mu
emerytury. Do tej kategorii osób zostali między innymi zaliczeni ci emeryci, którzy
pobierali świadczenie przyznane na podstawie art. 40 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Owo zarządzenie obowiązywało do 30
stycznia 2002 r. Po wejściu w życie nowelizacji ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r.
o uprawnieniach do ulgowych przejazdów zostały zniesione uprawnienia do
bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbioro-
wego przewidziane w dotychczasowych przepisach prawa oraz postanowieniach
układów zbiorowych pracy. Zasady wykupu ulgowych przejazdów w 2002 r. zo-
stały uregulowane w formie porozumienia przez pracodawców zrzeszonych w
Związku Pracodawców Kolejowych. Od 1 stycznia 2003 r. zaczął obowiązywać
Ponadzakładowy Układ Zbiorowy Pracy. Na podstawie jego § 86 ust. 1 emeryci i
renciści dotychczas uprawnieni do bezpłatnych i ulgowych przejazdów kolejami
zachowali to prawo. Ponieważ powód był do tego uprawniony na podstawie § 2
ust. 1 zarządzenia Nr 77, tym samym jest nadal uprawniony.
Wyrokiem z dnia 15 marca 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku zmienił ten wyrok i oddalił powództwo także w stosun-
ku do ,,PKP Przewozy Regionalne" Spółki z o.o. w W. oraz obciążył powoda obo-
wiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję. Na podsta-
wie akt emerytalno-rentowych powoda Sąd Okręgowy ustalił, że od 1 lipca 1998 r.
był on uprawniony do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Dnia 9 wrze-
śnia 1999 r. wniósł o przyznanie mu emerytury kolejowej. Decyzją z dnia 21 września
1999 r. ZUS odmówił przyznania mu tego świadczenia ze względu na nieuznanie go
za pracownika kolejowego. Następnie decyzją z 13 października 1999 r. przy-
znano mu od ukończenia 60 lat prawo do emerytury na podstawie przepisów
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (prawdopodob-
nie w związku z § 4 pkt 1 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze). Dnia 13 grudnia 2002 r. Kazimierz K. ponowił
wniosek o emeryturę kolejową. Na mocy decyzji z dnia 20 lutego 2003 r. powód
otrzymał wyrównanie emerytury kolejowej od dnia 1 listopada 1999 r. Nastąpiło to
wskutek uznania przez organ rentowy, że odmowa przyznania mu tego świadczenia
w 1999 r. była wynikiem jego błędu.
Wobec poczynionych ustaleń Sąd Okręgowy podniósł, że decyzja z 20 lutego
2003 r. jest zwykłym nieporozumieniem i powołując się na obowiązujące uregulowa-
nia w zakresie mocy wiążącej decyzji administracyjnych uznał, że nie jest nią zwią-
zany. Sąd Okręgowy podniósł ponadto, że zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie
Trybunału Konstytucyjnego poglądem ochronie podlegają tylko prawa niewadliwie
nabyte. W ocenie Sądu Okręgowego emerytura kolejowa na podstawie art. 40
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS przysługuje
pracownikom kolejowym spełniającym określone w nim warunki. Za takich pra-
cowników uznano osoby pozostające w stosunku pracy w jednostkach organizacyj-
nych przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe, innych jednostkach organiza-
cyjnych, których pracownicy byli objęci dotychczasowymi przepisami o zaopa-
trzeniu pracowników kolejowych ich rodzin oraz w podmiotach wydzielonych z
PP ,,PKP" w okresie od 1 września 1999 r. do dnia wpisu spółki ,,PKP SA" do reje-
stru handlowego. Tym samym powód, który w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r., tj. 1 stycznia 1999 r., nie był pracownikiem kolejowym, nie mógł na-
być prawa do emerytury kolejowej. Takie świadczenie na podstawie art. 11 ust. 1 pkt
1 ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników
kolejowych i ich rodzin (Dz.U. Nr 23, poz. 99) przysługiwało mężczyźnie, który
ukończył 60 lat. Ten akt prawny utracił moc na podstawie art. 195 ustawy z 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Gdyby powód do 1 stycznia 1999 r.
ukończył 60 lat to mógłby domagać się przyznania mu emerytury kolejowej według
poprzedniego uregulowania prawnego. Jednak ze względu na osiągnięcie tego
wieku 15 października 1999 r. było to niemożliwe. Co prawda strony PUZP w jego §
86 ustaliły, że prawo do ulgowych świadczeń przejazdowych mają emeryci, którzy
byli uprawnieni do tego przed wejściem w życie Układu ale powód pomimo formal-
nego nabycia prawa do emerytury kolejowej powinien być traktowany jako osoba
nieuprawniona do zniżkowych przejazdów. Konsekwencją bezpodstawnie nabytego
prawa nie może być bowiem uzyskanie kolejnego przywileju.

Skargę kasacyjną od tego wyroku wywiódł powód domagając się jego
zmiany, przez oddalenie apelacji pozwanego oraz zasądzenie od pozwanego na
rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów postę-
powania apelacyjnego i kasacyjnego, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku
w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej
instancji, przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania. Skar-
żący zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i nie-
właściwe zastosowanie oraz przepisów postępowania, a w szczególności: narusze-
nie postanowień § 86 Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pra-
cowników Zatrudnionych przez Pracodawców Zrzeszonych w Związku Pracodawców
Kolejowych, zawartego w dniu 2 grudnia 2002 r., obowiązującego od dnia 1 stycznia
2003 r. (w związku z § 1 ust. 3 pkt 2 lit. b i § 2 ust. 1 zarządzenia nr 77 Zarządu PKP
z dnia 20 lipca 1999 r. - Biuletyn PKP A Nr 20, poz.75), przez niezasadne przyjęcie,
że powód nie spełnia warunków uzyskania prawa do bezpłatnych i ulgowych
przejazdów kolejami, określonych w tym paragrafie, w związku z czym nie nabył
prawa do ulgowych i bezpłatnych przejazdów kolejami; naruszenie prawa przez
błędną wykładnię art. 40 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.), to
jest bezpodstawne przyjęcie, że powód w dniu wejścia w życie ustawy o FUS, to jest
w dniu 1 stycznia 1999 r., nie był pracownikiem kolejowym i nie mógł nabyć prawa do
emerytury kolejowej w sposób legalny, gdyż nie spełniał, zdaniem Sądu drugiej in-
stancji, przesłanek warunkujących uzyskanie prawa do emerytury kolejowej, określo-
nych w tym artykule; naruszenie art. 5 k.c., tj. zasad współżycia społecznego,
poprzez przyjęcie przez Sąd drugiej instancji, że błędna pierwotna decyzja organu
rentowego z dnia 21 września 1999 r., odmawiająca powodowi przyznania emery-
tury kolejowej, wydana na podstawie wytycznych ZUS z dnia 8 kwietnia 1999 r. [...],
zmieniona następnie decyzją tego samego organu z dnia 20 lutego 2003 r., wydaną
na podstawie wytycznych ZUS z dnia 4 października 1999 r. [...], wywołuje nega-
tywne skutki wobec powoda w zakresie jego uprawnień do ulgowych przejazdów ko-
lejami, powodując odmowę przyznania tych świadczeń; naruszenie art. 233 k.p.c.,
poprzez dokonanie ,,nie swobodnej, ale dowolnej oceny dowodów, zebranych w
sprawie, tj. dokumentów urzędowych decyzji ZUS z dnia 20 lutego 2003 r. o
przyznaniu powodowi uprawnień do emerytury kolejowej od dnia 1 listopada 1999
r. oraz pisma urzędowego ZUS z dnia 4 października1999 r. [...] dokonującego wy-
kładni przepisu art. 40 ustawy o FUS", co spowodowało wyciągnięcie błędnych wnio-
sków i miało istotny wpływ na treść orzeczenia Sądu drugiej instancji.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana spółka ,,PKP Przewozy Regional-
ne" wniosła o jej oddalenie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna okazała się zasadna. Po pierwsze podnieść należy, że
słusznie zarzuca skarżący, iż Sąd Okręgowy dokonał błędnej interpretacji art. 40
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, co spowodowało przyjęcie wniosku o bez-
podstawnym przyznaniu powodowi prawa do emerytury kolejowej. Błąd Sądu drugiej
instancji polegał na powiązaniu tego przepisu, ustanawiającego prawo do emerytury
kolejowej dla pracownika kolejowego urodzonego przed dniem 1 stycznia 1949 r., z
art. 42 ustawy, który określa zakres podmiotowy ustawy. Ze sformułowania art. 42,
że pracownikami kolejowymi w rozumieniu ustawy są osoby pozostające w stosunku
pracy w kolejowych jednostkach organizacyjnych, Sąd drugiej instancji wyprowadził
wniosek, że prawo do emerytury z art. 40 ustawy, zwanej ,,emeryturą kolejową", na-
bywają wyłącznie podmioty zdefiniowane jako pracownicy kolejowi. Dał tym wyraz
niedopuszczalnej rozszerzającej wykładni przepisu określającego warunki prawa do
świadczenia bez odwołania się do innych warunków niż osiągnięcie wieku emerytal-
nego wynoszącego dla kobiet 55 lat, a dla mężczyzn 60 lat i wykazania stażu ubez-
pieczeniowego, który ze względu na jasność sformułowania wykładni nie wymagał.
Włączając definicję adresatów przepisów ustawy do przepisu ustalającego przesłanki
emerytalne, Sąd drugiej instancji uzależnił prawo do emerytury kolejowej od dodat-
kowego warunku, nie tylko nieprzewidzianego w art. 40 ustawy, lecz także definityw-
nie usuniętego przez art. 9 pkt 2 lit. a i b ustawy z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie
niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. Nr 36, poz. 206).
Nawiązując do tej zmiany, należy stwierdzić, że w poprzedniej ustawie z dnia
28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin
(na której uregulowania Sąd drugiej instancji także się powoływał), w art. 11 ust. 1
pkt 1 i 2, przewidziano pierwotnie prawo do emerytury kolejowej pod warunkiem osią-
gnięcia wieku emerytalnego w okresie zatrudnienia na kolei lub w okresie równo-
rzędnym z okresem zatrudnienia na kolei albo nie później niż w ciągu 5 lat od ustania
tych okresów lub w przypadku osiągnięcia tego wieku po upływie 5 lat od ustania
zatrudnienia i braku uprawnienia do kolejowej renty inwalidzkiej lub renty rodzinnej
wydłużenie okresu zatrudnienia do 30 lat dla kobiety i 35 lat dla mężczyzny, w tym co
najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei. Przez zmianę prawa (obowiązującą od dnia 1
stycznia 1990 r.) ustawodawca odstąpił jednak od powiązania czasu osiągnięcia
wieku emerytalnego z zatrudnieniem, a w jej wyniku uznał, że prawo do emerytury
kolejowej przysługuje wszystkim pracownikom kolejowym, którzy mają wymagany
okres zatrudnienia i staż, niezależnie od tego, w jakim czasie po ustaniu zatrudnienia
w ,,kolejowych jednostkach organizacyjnych" lub jednostkach wymienionych w art. 42
ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wiek
ten osiągnęły. Analogiczne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia z 26
lipca 2007 r., II UK 285/06 (OSNP 2008 nr 17-18, poz. 270).
W świetle poczynionych tu uwag, skoro powód Kazimierz K. legitymował się
27 letnim okresem pracy w PKP, wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym
i osiągnął wymagany wiek 60 lat, czyli spełnił wszystkie przesłanki przewidziane w
art.40 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, to decyzję z dnia 20 lutego 2003 r.,
której zasadność zakwestionował Sąd drugiej instancji, przyznającą mu prawo do
emerytury kolejowej od dnia 1 listopada 1999 r., należy uznać za prawidłową i
zgodną z prawem. Powyższe czyni bezzasadnym wniosek Sądu drugiej instancji o
bezpodstawnym nabyciu przez powoda prawa do emerytury kolejowej.
Pozostaje zatem do rozważenia, czy okoliczność, że emerytura ta została po-
wodowi przyznana z datą wsteczną ogranicza prawo powoda do nabycia ulgowych
świadczeń przejazdowych, jako że strony PUZP w jego § 86 ustaliły, że prawo do
tych świadczeń na zasadach określonych w § 68-72, z zastrzeżeniem ust. 2-3, mają
emeryci i renciści pobierający emeryturę lub rentę oraz członkowie ich rodzin, którzy
byli uprawnieni do bezpłatnych i ulgowych przejazdów kolejami przed dniem wejścia
w życie Układu. W tym względzie pozwana spółka ,,PKP Przewozy Regionalne" opo-
wiada się za odpowiedzią pozytywną, natomiast Sąd drugiej instancji, wbrew pozo-
rom, zdaje się reprezentować stanowisko przeciwne. Wszakże w motywach zaskar-
żonego wyroku Sąd ten wyraził pogląd, że powód pomimo formalnego nabycia
prawa do emerytury kolejowej powinien być traktowany jako osoba nieuprawniona
do zniżkowych przejazdów, albowiem konsekwencją bezpodstawnie nabytego prawa
nie może być uzyskanie kolejnego przywileju. Podążając dalej tym tokiem rozumo-
wania nasuwa się wniosek, że jeśli prawo do emerytury zostało nabyte prawidłowo
to uprawnienie do świadczeń przejazdowych istnieje. Taki wniosek należy uznać za
prawidłowy. PUZP dla pracowników zatrudnionych przez Pracodawców Zrzeszonych
w Związku Pracodawców Kolejowych wszedł w życie od dnia 1 stycznia 2003 r., na-
tomiast przed tą datą obowiązywało zarządzenie Nr 77 Zarządu PKP z dnia 20 lipca
1999 r. w sprawie uprawnień pracowników PKP emerytów i rencistów oraz niektó-
rych członków ich rodzin do przejazdów kolejami. Zgodnie z jego postanowie-
niami emeryt miał prawo do ulgi w opłacie za przejazd od dnia przyznania mu
emerytury. Do tej kategorii osób zostali między innymi zaliczeni ci emeryci, którzy
pobierali świadczenie przyznane na podstawie art. 40 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. W tym stanie rzeczy powód jako osoba,
której przyznano prawo do emerytury kolejowej od dnia 1 listopada 1999 r., i któ-
rej emeryturę od tej daty wypłacono, był do tego uprawniony na podstawie § 2
ust. 1 zarządzenia Nr 77.
Okoliczność, że na skutek błędu organu rentowego świadczenie emerytalne
zostało powodowi przyznane i wypłacone z opóźnieniem nie może przecież powo-
dować uznania go za osobę, która nie pobierała emerytury w rozumieniu § 2 ust. 3
zarządzenia Nr 77, jak wnioskowała pozwana spółka, i wykluczać jego prawa do
świadczeń przejazdowych. Dalsza treść przepisu § 2 wyraźnie bowiem wskazuje na
to, że prawo do świadczeń przejazdowych nie ustaje w sytuacjach, kiedy osoba
uprawniona, co prawda nie pobiera wynagrodzenia ani świadczeń z ubezpieczenia
społecznego, ale dzieje się tak z przyczyn usprawiedliwionych. Zatem uznać należy,
że przyznanie emerytury kolejowej z datą wsteczną nie sprzeciwia się przyznaniu
takiemu emerytowi prawa do świadczeń przejazdowych. Tym samym słusznie uznał
Sąd pierwszej instancji, że skoro powód w dacie, od której uzyskał prawo do eme-
rytury, był uprawniony do świadczeń przejazdowych na podstawie § 2 ust. 1 za-
rządzenia Nr 77, to tym samym zachował to prawo z mocy § 86 PUZP.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na mocy art.39816 k.p.c. uchylił
zaskarżony wyrok i oddalił apelację pozwanej spółki ,,PKP Przewozy Regionalne". O
kosztach postępowania orzeczono po myśli art. 98 k.p.c.
========================================